Türkiye'de Sanayinin Tarihsel Gelişimi Hakkında Bilgi

Türkiye'de Sanayinin Tarihsel Gelişimi Hakkında Bilgi

Ülkemizde büyük sanayinin kurulma dönemi oldukça eskilere dayanır Sanayileş- me faaliyetleri ile ilgili ilk adım 1839 yılında Tanzimat hareketleri ile başlamış ve ha- vuz, tersane, demirhane gibi tesisler kurulmuştur Ancak Avrupa'da büyük sanayi devriminin yaşanması ve özellikle tekstil alanında gerçekleşen ilerlemeler çoğun- lukla Bursa veİstanbul'da yer alan dokuma sanayini olumsuz yönde etkilemiştir Ayrıca XVI yy'da Avrupa devletleri ile imzalanan kapitülasyonlar Osmanlıİmpa- ratorluğu'na yükümlülükler getirmiş, gümrük vergilerinin yükseltilmesi dışardan gelen mallarda rekabeti engellemiş, bu nedenle kurulan çoğu fabrika zarar ederek kapanmıştır Bu dönemde ülke gereksinimini karşılayacak birkaç küçük tesis bu- lunmaktaydı Bunlar tarımsal ürünleri mamul mal haline getiren, değirmen, sabun, makarna, yağ ve konserve fabrikaları, basit dokuma yapan tesisler, deri fabrikaları, çimento, kereste, tuğla fabrikaları, birkaç gemi ve makine onarım atölyelerinden oluşuyordu Nitekim 1915 yılında yapılan sanayi sayımında baştaİstanbul,İzmir, Bursa, Manisa ve Uşak'ta toplanan 269 adet tesisin 88'i gıda, 75'i dokuma, 55'i tütün, 20'si çimento ve seramik sanayiine aitti Görüldüğü gibi sanayinin büyük kısmı Batı Anadolu'da toplanmış durumdaydı

Lozan antlaşması ile kapitülasyonlar kaldırılıncaya kadar yukarıda sayılan tesisle- rin Avrupa karşısında rekabete girmesi oldukça güç olmuştur Ancak Cumhuriye- tin ilanı ile 17Şubat 1923'teİzmir'de Iİktisat Kongresinin yapılması ve özel sektörün teşvik edilmesi öngörülmüş, bu amaçla 1923'te Türkiyeİş Bankası, 1924 yılında Sa- nayi ve Maadin Bankası (Bu bankanın yerini 1923 yılında Sümerbank almıştır) ku- rulmuştur 1927 yılında ise ulusal sanayinin canlandırılması amacıyla gümrük, ver- gi, ulaşım ve hammadde temininde birtakım kolaylıklar getirilmiştir Devletin aldığıbu tedbirler sayesinde 1927 yılında yapılan sanayi sayımında 65000 dolayında işletme olduğu saptanmıştır Bu işletmelerin %435'u tarım, %238'i dokuma, %226'sı maden, makine ve onarımı grubunda yer almıştır

1934-38 yıllarında Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı hazırlanmıştır Bu plan doğ- rultusunda ülkenin çeşitli yerlerindeşeker, dokuma, maden, selüloz ve seramik fab- rikalarının kurulması plana bağlanmıştır Ancak bu yılların dünyada ekonomik kriz dönemine rastlaması, ülkemizde devletin bizzat kurucu rol oynamasına neden olmuştur Bu amaçla 1933 yılında Etibank kurulmuş ve bu kurumun önderliğindekimya sanayi (suni ipek-Gemlik, gülyağı-Isparta, kibrit ve asit-İzmit), pamuklu dokuma (Bakırköy, Kayseri, Ereğli, Malatya, Iğdır, Nazilli), kağıt ve selüloz(İz-mit), kamgarn sanayi (Merinos-Bursa), kendir sanayi (Kastamonu), demir sanayi (Karabük),kükürt (Keçiborlu), toprak sanayi (seramik-Kütahya,şişe-cam Paşa- bahçe, çimento fabrikaları),şeker sanayi (Kırklareli-Alpullu, Uşak, Tokat-Turhal) alanında yatırımlar yapılmıştır Özellikle bu yatırımlar ile dokuma sanayi alanında önemli gelişmeler olmuş, Çukurova ve Ege bölgesinde özel sektöre ait tesislerde ku- rulabilmiştir Ayrıca 1937 yılında ilk demir-çelik fabrikası da Karabük'te kurulmuş- tur Yapılan teşvik ve tedbirler sayesinde ülkemizde 1950 yılında yapılan sanayi sa- yımında 84000 (83500) civarında tesis tesbit edilmiştir

Türkiye'de sanayinin kurulma aşaması Cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanmış, 1950'lerden sonra ise ulaşım olanaklarının gelişmesi, nüfusun artarak kırsal kesim- denşehirlere göç eden işgücü potansiyeli, devlet sektörü yanında sermayesi artan özel sektörün sanayiye yatırım yapması gibi etkenler sanayinin gelişme ve çeşitlen- mesini sağlamıştır 1950'lerden itibaren özel girişimi destekleyen ve iç ve dış kredi sağlayan Türkiye Sanayi Kalkınma Bankasının kurulmasını ülkede özel sanayinin gelişmesinde olumlu bir rol oynamıştır Ayrıca Kamuİktisadi Teşebbüsü adı veri- len kurumlar örgütlenmiştir (Makine Kimya Endüstrisi Kurumu-MKEK 1950, Güb- re, Et ve Balık kurumu 1952, Türkiye Çimento-Azot 1953, Türk Petrol Anonim Or- taklığı, Devlet Malzeme Ofisi 1954, SEKA 1955, Demirçelik 1955, TKİ 1957) Tüm bu çabalar sonucunda 1963 yılında yapılan sanayi ve işyerleri sayımında işyeri sayısı 161000 olmuş (3012'si büyük işletme)'tur 3012 adet büyük işletmenin yer aldığı bu sayım devrelerinde 283 adedi kamu, 2774 adedi özel sektöre aittir 1963 yılından iti- baren kalkınma planlarının hazırlanması, ekonominin her yıl belli bir hızda büyü- mesi ve sanayileşmeye öncelik verilmesi sanayinin planlı bir biçimde gelişmesinde etken olmuştur
1980 yılına gelindiğinde ekonomide önemli sıkıntıların yaşandığı bir dönemde enflasyon, siyasi çalkantılar, üretim düşüklüğü ve KİT'lerin siyasi nedenlerden çok sayıda personel alarak hantallaşması 24 Ocak kararlarının alınmasını zorunlu hale getirmiştir 1980'de yapılan sayımda 185500 adet işyeri saptanmıştır Bu işyerlerinin 8710 adedi büyük işletmeler grubunda yer almakta ve sadece 400 kadarı kamuya ait işyerleri kapsamındaydı

1980'den sonra 24 Ocak kararlarının olumlu sonuçlar vermesi, gümrük duvarının yıkılarak yabancı ürünlerin iç piyasaya girerek yerli ürünlerle rekabet etmeye başla- ması, devletin çeşitli fonlardan özel sanayiye kredi ve finansman sağlaması, KİT'le rin özelleştirme politikaları ile özel sektöre devredilmeye başlanması, yap-işlet- devret modeli ile yeni tesis ve işletmelerin kurulması,şehirler çevresinde küçük sa- nayi sitelerinin açılması özel sektörü teşvik eden başlıca faktörlerdir Tüm bu tedbir ler sayesinde sanayinin Milli Gelire katkısı %35'e çıkmıştır (Tarım %153, Hizmetler %497)