Harita Nedir - Ölçek Çeşitleri - Ölçeklerine Göre Haritalar

Cografya Harita Bilgisi Konu Anlatımı - Harita Nedir - Harita Çeşitleri

Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe göre küçültülerek bir düzlem üzerine aktarılmasına harita denir

Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için;
Kuşbakışı görünüşü aktarması
Bir ölçeğe göre küçültülmesi gerekir

Harita çiziminde;
Öncelikle kullanım amacı belirlenir
Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir
Çizim yöntemi belirlenir

Bir haritada bulunması gerekenler

Başlık (Haritanın Konusu)
Ölçek
Yön oku ya da koordinatlar
Lejand

Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarılmasıdır

Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yerşekillerinin biçimi gerçeğe tam uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur Haritalarda görünen gerçeğin az ya da çok benzeridir
Bu durum;

Dünya'nın şekli
Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır

Projeksiyon Yöntemleri

Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır Küresel yüzeyi düzlem üzerine aktarırken ortaya çıkan bozulmaları gidermek için farklı yöntemler uygulanmaktadır Bunlara PROJEKSİYON denir

Başlıca projeksiyon yöntemleri ve özellikleri

1 Silindirik Projeksiyon

Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye tam Ekvator üzerine değecek biçimde yerleştirilir Kürenin coğrafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üzerine yansıtılır Böylece paralel ve meridyen ağı oluşturulur
Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şekiller kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür
Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır

2 Konik Projeksiyon

Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe bozulma artar Yani gerçek boyutlarından uzaklaşır

3 Düzlem Projeksiyon

Projeksiyon yüzeyinin küreye kutup noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasından uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir
izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, Dün-ya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kaynaklanır

Örneğin; Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814518 km2, izdüşüm alanı ise 779452 km2, dir Bu farklılığın nedeni, Türkiye'nin engebeli bir ülke olmasıdır

Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygulanan küçültme oranıdır

Ölçek Çeşitleri

1 Kesir Ölçek: Payı daima 1 olan kesrin paydasına küçültme oranı yazılır

1 km lik bir uzunluk haritada 1 cm gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir Böylece ölçek 1 /100 000 olur
Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, küçültme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları gösterme gücü azalır

2 Çizik Ölçek: Harita üzerindeki belli bir uzunluğun, gerçekte hangi değerde olduğunun, çizgi üzerindeki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen ölçektir

Harita Çeşitleri

Ölçeklerine Göre Haritalar

a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 den büyük olan haritalardır Plânlar ve topografya haritaları büyük ölçekle çizilir

b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 ile 1/500 000 arasında yer alır

c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500 000 den küçük olan haritalardır Atlas ve duvar haritaları küçük ölçeklidir

Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri

Küçültme oranı azdır (Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür)
Ayrıntıları gösterme gücü fazladır
Dar alanları gösterir
Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritaya oranla kağıt üzerinde daha geniş yer kaplar

Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

Küçültme oranı fazladır (Ölçeğin paydasındaki rakam büyüktür)
Ayrıntı azdır
Geniş alanları gösterir
Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üzerinde daha küçük yer kaplar
Yerden yükseldikçe görülebilen alan yükseltinin karesiyle doğru orantılı olarak genişler

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

A) Genel Amaçlı Haritalar

1) Fiziki Haritalar: Yerşekillerini gösteren haritalardır (Fiziki haritalardaki renkler yükselti ve derinlik basamaklarını gösterir)

2) Siyasi Haritalar: İdari bölünüşü ve sınırları gösterir

3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini ayrıntılı olarak gösteren büyük ölçekli haritalardır

B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya bağlı olan, özel olarak hazırlanmış haritalardır

1) Jeomorfoloji Haritaları
2) Jeoloji Haritaları
3) izoterm Haritaları
4) İzobar Haritaları
5) Hidroğrafya Haritaları
6) Nüfus Haritaları
7) Yerleşme Haritaları
8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar
9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb

Haritalardan Yararlanma

Uzunluk Hesaplamaları

a) Gerçek Uzunluk Bulma

GERÇEK UZUNLUK = HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI

Fiziki Haritalarda Yerşekillerini Gösterme Yöntemleri

Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerlerinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir
Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik basamakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir

0 - 200 metreler arası koyu yeşil
200 - 500 metreler arası açık yeşil
500 - 1000 metreler arası sarı
1000 - 2000 metreler arası açık kahverengi
2000 m den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir

Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir

Tarama Yöntemi: Eğimin fazla olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yöntemdir Bu yöntemde düzlükler boş bırakılır, taranmaz

İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir

İzohips nedir - İzohipslerin özellikleri

İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir
Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır
Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır Eğim fazla ise eğriler sık, eğim az ise eğriler seyrektir
izohips aralığı (iki eğri arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (10-20 metrede bir)
Aynı haritada feohips aralığı değişmez
Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer
Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ doruklarıdır


alıntı

Büyük Ölçekli Haritalar

a Plânlar: Ölçeği 1/20000′e kadar olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir

b Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000 ile 1/200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir

Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

* Paydası küçüktür
* Dar alanları gösterir
* Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır
* Küçültme oranı azdır
* Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar
* İzohipsler arası yükselti farkı azdır
* Bozulma oranı azdır

2 Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/200000 ile 1/500000 arasında olan haritalardır

3 Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/500000 den daha küçük olan haritalardır Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

* Paydası büyüktür
* Geniş alanları gösterir
* Ayrıntıyı gösterme gücü azdır
* Küçültme oranı fazladır
* Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlar Küçültme
* İzohipsler arası yükselti farkı fazladır
* Bozulma oranı fazladır