Akmonya Akmonya Da Din Ve Yahudi Cemaati

Akmonya'da Din ve Yahudi Cemaati

Akmonya'da imparator Claudius (41-54) zamanında bir imparatorluk kültü kurulmuş ve Claudius burada "Yeni Zeus" olarak adlandırılmıştır (Magie, 1950: 544) Akmonya Neokorate statüsü, yani yerel imparator kültü, Akmonya'ya ayrıcalıklı bir konum vermiştir Daha sonra, Servenius Cornutus'un annesi Julia Severa bu kültün â??yüksek rahibesi' (archiepeia) konumunda olmuştur Julia Severa değişik şehirlerde akrabaları olan asil bir soydan gelmiştir (Ramsay, 1895-97: 647-49)

Yalnız Akmonya'nın dini coğrafyasında asıl ilginç olan, Akmonya'da varlığı bilinen Yahudi cemaatidir Yukarıda sözü geçen Julia Severa Akmonya'da bir sinagog yaptırmıştır Bu sinagogoun 80 ya da 90'lı yıllarda gerçekleştirilen tamiratının yazıtı günümüze kadar gelmiştir Bu yazıt Erceş (şimdiki adıyla Güllüçam) köyü yakınında bulunmuş ve çeşitli defalar yayınlanmıştır Bu gün Afyon Müzesi'ndedir (Buckler ve Calder, 1939: 97; Trebilco, 1991: 58-59; Ameling, 2004: 348-55):

Bu bina Julia Severa tarafından yaptırıldı Sinagogun yaşam boyu hahamı olan Publius Tyronios Klados, Haham Lucius oğlu Lucius ve Arkon Publius Zotikos bu sinagogu kendi kaynakları ve kendilerine verilen paralarla tamir ettirdiler Duvar ve tavan resimlerini bağışladılar, pencereleri sağlamlaştırdılar ve diğer bütün süslemeleri yaptırdılar Sinagog ise onları, Sinagoga karşı olan cömertlikleri, faziletli hareketleri, ve gayretleri nedeniyle altın kaplı bir kalkan ile onurlandırdı

Julia Severa'nın 50'li ve 60'lı yıllarda etkin olduğu düşünülürse, sinagogun da o tarihlerde yapılmış olması gerekir Julia Severa'nın kendisinin bir Yahudi olduğu konusunda elde herhangi bir delil yoktur (Ramsay, 1895-97: 650) Trebilco bu fikre katılmamaktadır (Trebilco, 1991: 58-59) Yazıtın içeriğinden Akmonya'daki sinagogun, Sardis'teki sinagog kadar görkemli olmasa bile, yine de önemli ve özenli bir yapı oldugunu gösterir Yapının özellikleri ve Julia Severa gibi etkili bir kadının Yahudi cemaatine olan ilgisi yan yana getirildiğinde, Akmonya'da Yahudi cemaatinin hem nüfusça fazla, hem de ekonomik ve politik olarak etkin olduğu düşünülebilir

Sinagogun yeri ve şekli konusunda bir şey söylemek mümkün değildir Hatıplar köyünde bulunan bir mermerdeki yedi uçlu şamdanın (menora) Akmonya'daki sinagogdan geldiği düşünülmektedir (Buckler ve Calder, 1939: 119; Trebilco, 1991: 60)


Akmonya'da bulunmuş olan menora



Akmonya'daki Yahudi cemaatinden günümüze daha çok mezar kitabeleri kalmıştır Bu kitabeler gömülü kişinin adının yanında mezar hırsızlarına karşı bazı lanetler içermeleri nedeniyle kültür tarihi bakımından önemli kaynaklardır İşte bunlardan bir kaçı (Trebilco, 1991: 62-63; Ameling, 2004: 362-64):

Titus Flavius Alexandros bu mezarı henüz hayatta iken, şehir konseyinin bir üyesi, Archon, ve onurlu bir yaşam sürmüş ve kimseyi üzmemiş birisi olarak kendisi ve eşi Gaiana için bir anıt olsun diye yaptırdı Kim ki biz, yani ben Alexandros ve eşim Gaiana, öldükten sonra bu mezarı açarsa yazılı olan bütün lanetler kendi görüşünün ve bütün vücudunun, çocuklarının ve hayatının üzerine olsun Her kim bu mezarı açmaya kalkışırsa hazineye 500 dinar ceza ödesin

Bu yazıt, Akmonya'da bir Yahudi'nin yönetici pozisyonuna kadar yükselebilmiş olması açısından önemlidir

Bazı yazıtlar ise gelecek nesillerde mezarlara başkalarının gömülmesini engellemek için yazılmıştır Akmonya'dan alınan ve Susuz Köyü camiinin duvarında bulunan yazıt buna güzel bir örnektir (Buckler ve Calder, 1939: 103-104; Trebilco, 1991: 69-70):

Eutyches'in kızı Ammia bu mezarı kendisi ve kocası Kalimachos için kendi çeyizinden harcayarak hazırladı Kim ki bu mezara oğlum Eutyches ve eşinden başkasını gömmeğe kalkışırsa, lanet onun çocuklarının çocukları üzerine olsun

Bazı yazıtlar, Ahat Köyünde bir ev duvarında bulunup 1934 yılından beri Afyon müzesinde sergilenen yazıtta olduğu gibi, Yunanca ve İbranice olmak üzere iki dilli yazılmıştır (Buckler ve Calder, 1939: 115) Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür Akmonya'daki ve genel olarak İç Ege Bölgesindeki Yahudi varlığının bundan çok öncelere, Selevkos Kralı Antiochus III (İÖ 241-187) zamanına tarihlemek de mümkündür (Trebilco, 1991: 5-12; Ameling, 2004: 356-57) Bu bölgede Akmonya dışında Sardis ve Apamea'da (Dinar) ciddi bir Yahudi nüfus bulunuyordu Özellikle Apamea'da İsa'dan iki yüzyıl önce basılmış bazı sikkelerde Nuh'un gemisi motifini işleyen sikkelerin bulunması çok ilginçtir (Trebilco, 1991: 86-95)

Ortodoks Hristiyanlığın Frigya bölgesinde baskın inanç sistemi haline gelmesinden önce, Akmonya ve çevresindeki en önemli gelişme Montanizm'in ortaya çıkışıdır Montanizm, Mysia'lı Montanus tarafından kurulmuş eskatalojik bir Hristiyan mezhebidir Anadolu'da ilk yayınlan Hristiyan mezheplerinden birisidir Pepuza'nın "Yeni Kudüs" olduğu inancından yola çıkan bu inanç daha sonradan sert bir şekilde bastırılmıştır (Ramsay, 1895-97: 573) Buna rağmen, Montanistler bu bölgede yüzyıllarca yaşamaya devam etmişlerdir Bu konudaki yapılan çalışmaların son yıllarda yeni bir ivme kazanmasına rağmen, Montanizmin Akmonya'da da etkili olup olmadığı henüz bilinmemektedir

Akmonya ayrıca, Roma Katolik Kilisesi hiyerarşisi içinde bir piskoposluktur Bu piskoposluğa atandığı bilinen piskoposlar sırasıyla Optimurs (381'den önce), Gennadius (451), Theotimus (459), Basilius (624), Paulus (787), ve Eustachius (869, 879) (Ramsay, 1895-97: 663) Günümüzde bu pozisyon bir ünvansal piskoposluktur (titular see) ve 1962 yılından beri Roma Katolik Kilisesi'nce bu makama bir atama yapılmayıp boş tutulmaktadır


Kaynak : Wikipedia