İtalya Tarih

Tarih


Ana madde: İtalya tarihi


Tarihöncesi Çağlar ve Roma İmparatorluğu


Ana madde: Antik Roma


İtalya Yarımadasındaki insan varlığının izleri bu İtalik kavimlerin yarımadaya ulaşmalarından çok öncelerine, 200 binyıl öncesi Yeni Taş Çağı'na kadar dayanır Lombardiya'daki Val Camonica vadisinde MÖ 8000 yılında kayalara oyulmuş resimler bulunmuştur MÖ 1500-1100 yılları civarında kuzey İtalya'da izlerine rastlanan Terramare kültürü ise Tunç Çağına ait balta, kılıç ve hançer gibi cisimlerle günümüze kadar ulaşmıştır Demir Çağının örnekleri ise MÖ 11-7 yüzyıllar arasında Toskana civarında yerleşmiş Villinova kültürüne aittir


Colosseum, Roma döneminden kalma İtalya'daki en bilinen simgerdendir



MÖ 800 yılından sonra ortaya çıkan Etrüskler İtalya yarımadasında Antik Roma kültüründen önce ortaya çıkmış en önemli kültürdür Etrüsklerin kökeni hakkında birçok değişik hipotez mevcuttur Konuştukları dilin bir Hint-Avrupa dili olmadığı bilinmektedir Roma kentinin kendisi Etrüsk topraklarına dahildi M Ö 396 yılında Etrüsklerin en büyük kenti olan Veio kentinin Romalılar tarafından istila edilmesiyle sona eren bu uygarlık Roma kültürüne damgasını vurmuş, Roma kültürü, mimarisi ve sanatına çok büyük bir etki yapmıştır

Daha yakın dönemlerde, 8 ve 7 yüzyıllarda İtalya Yarımadası'nın güney kıyılarında ve Sicilya Adası'nda Yunan sömürge şehirleri kurulmuş ve bu bölgelere yoğun olarak Yunanlar yerleşmiştir Daha sonraları bu nedenle Romalılar bu bu bölgeye Magna Graecia (Türkçe: Büyük Yunanistan) adını vermişlerdir Antik Roma, başlangıçta İÖ 8 yüzyılda küçük bir tarım köyü olarak kurulmuş ancak yüzyıllar geçtikçe büyüyerek bütün Akdeniz'i çeveleyen muazzam bir uygarlık halini almıştır Ele geçirdiği bölgelerde hakim olan Yunan kültürüyle Roma kültürü birleşerek ortak bir uygarlık oluşturmuş; hukuk, devlet yönetimi, sanat ve felsefede bugün çağdaş Avrupa uygarlığının temelini oluşturan bir zemin yaratmıştır Yaklaşık 12 yüzyıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür Roma İmparatorluğu zaman içinde düşüşe geçmiş ve çökmüştür Hispanya, Galya ve İtalya'yı içine alan batı imparatorluğu 5 yüzyılda bağımsız krallıklara bölündü Batı imparatorluğunun 476 yılında sona ermesi Roma'nın yıkılışı ve Orta Çağ'ın başlangıç tarihi kabul edilir

Orta Çağın sonlarına doğru İtalya


İtalya Yarımadası'nın İS 6 yüzyılda Bizans İmparatoru Jüstinyen tarafından Ostragotlardan kısa süreli geri alınmasından sonra İtalya içlerine yeni bir Germen boyları dalgası başladı Bu süreçte Lombardlar İtalya'nın kuzeyine gelerek buraya yerleşti Yüzyıllar boyunca Bizans orduları, Arapların, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun ve Papalık Devleti'nin birleşik bir İtalyan Krallığı kurmasını engelleyecek güçteydi Ancak Bizans aynı zamanda Roma İmparatorluğu'nun eski topraklarını yeniden ele geçirecek güçten de yoksundu Yine de Orta Çağ boyunca İtalya üzerindeki güç dengeleri çeşitli devlet ya da hanedanlar arasında değişkenlik gösterdi

İtalya'nın bölgeleri 19 yüzyıla kadar ya bağımsız yönetimler olarak kaldı ya da komşu devletlerin yönetimleri altında bulundu Bu otorite boşluğu sırasında İtalyan şehirlerinde anarşik koşullar hüküm sürüyordu ve şehirler derebeylik düzenine göre birbirlerinden ayrılmış biçimde yönetiliyordu İtalya bu dönemde ticaret cumhuriyetleriyle ünlenmişti Bu şehir devletleri oligarşiye göre yönetilen tüccarların ayrıcalık sahibi olduğu yönetimlerdi Venedik, Cenova, Pisa Amalfi ve Ankona bu dönemin deniz ticaret konusunda öne çıkan şehirleridir

Özellikle Venedik ve Cenova ticarette Avrupa'nın Doğu'ya açılan kapısıydı Venedik, yöreye özgü bir tür camın üretilmesi ile ünlüydü Floransa, ipek, yün, bankacılık ve mücevheratın önde gelen merkezlerindendi Denizcilikte ileri bu şehir devletleri ayrıca Doğu'ya düzenlenen Haçlı seferlerinde de başı çeken güçlerdi

Kara ölüm olarak da anılan 1348 tarihli veba salgını, İtalya nüfusun neredeyse üçte birini öldürerek İtalya'nın tarihine damgasını vurmuştur Bu salgının yaralarının sarılmasının ardından İtalyan şehirleri gerek ticaret gerekse ekonomi alanında büyümüştür Bu iyileşme durumu daha sonra gerçekleşen hümanizm ve Rönesans hareketine ortam hazırlamıştır

Orta Çağın sonlarında İtalya daha da küçük şehir devletlerine ve bölgelere bölündü: Napoli Krallığı İtalya'nın güneyinde etkili olan bir güçtü, Floransa Cumhuriyeti ve Papalık Devleti orta İtalya'yı yönetmekteydi, Cenova ve Milan kuzey ile batıda söz sahibi olan güçtü, Venedik ise doğu İtalya'da etkiliydi 15 yüzyıl İtalyası Avrupa'nın en yoğun nüfuslanmış bölgelerinden biriydi ve sanatta Rönesans hareketinin de doğumyeridir Dante Alighieri (1265-1321), Francesco Petrarch (1304-1374) ve Giovanni Boccaccio (y 1313-1375)'nun yazıları ve Giotto di Bondone (1267-1337)'nin resimleriyle özellikle de Floransa bu kültür-sanat hareketinin merkezi olarak görülmektedir Bu dönemde Niccolò de' Niccoli ve Poggio Bracciolini gibi düşünürler kütüphanelerde Plato, Aristo, Öklid, Ptolemy, Cicero ve Vitruvius gibi ünlü Antik Yunan filozoflarının yapıtlarını incelemişlerdir

1494 yılında Fransa Kralı VIII Charles, İspanya'yı ele geçirebilmek amacıyla 16 yüzyıla dek sürecek olan saldırılar dizisinin ilk ayağını başlattı Bu saldırılar ve rekabet sonunda İspanya Cateau-Cambresis Antlaşması'yla galip taraf oldu Böylece İspanya, Milan Düklüğü ve Napoli Krallığı üzerinde egemen güç durumuna geldi Daha sonra İtalya üzerindeki etkili güç olma durumu, Utrech Antlaşması'yla Avusturya'ya geçti Avusturya etkisi altında İtalya'nın kuzeyinde güçlü bir ekonomik dinamizm ve entelektüel canlılık oluştu Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları (1796-1815) İtalyanlar arasında eşitlik, demokrasi, hukuk ve ulus olma bilinci gibi düşünceler uyandırdı

Birleşme



Giuseppe Garibaldi, "İki dünyanın kahramanı"



19 yüzyılın ilk yıllarında İtalya I Napolyon tarafından işgal edilerek Fransız etkisi altına girdi Viyana Kongresi İtalya'nın Fransız işgalinden önce yöneten hanedanlara geri verilmesini öngörüyordu Böylece Papalık Devleti, Sardinya-Piemonte Krallığı, Toskana Grandüklüğü, Modena Düklüğü ve Lombardiya-Venedik Krallığı tekrar kuruldu Ancak Carbonari adı verilen gizli dernekler İtalya'nın birleşmesi için çalışmaya başladılar Giuseppe Mazzini ve Giuseppe Garibaldi birleşme hareketinin öncüleri arasında yer alıyorlardı Ayrıca Sardinya kralı II Victor Emmanuel de bu birleşme hareketini destekleyenler arasındaydı

1848 yılında Lombardiya Avusturya'nın elinde bulunuyordu İtalya'yı birleştirmek konusunda Fransa'nın desteğini almayı başaran İtalya, 1859'da Fransa ile birlikte Avusturya'yı mağlup etti ve 11 Kasım 1859'da Avusturya ile Piyemonte arasında Zürih'te barış antlaşması yapıldı Buna göre; Avusturya, Lombardiya'yı Piyemonte'ye verdi Venedik dahil olmak üzere diğer İtalyan Devletleri arasında bir konfederasyon oluşturulması ve konfederasyonun fahri başkanının papa, fiil başkanının Piyemonte olması kabul edildi Bir süre sonra Kuzey İtalya'daki küçük devletler de Piyemonte'ye katılma kararı aldılar Böylece bütün Kuzey ve Orta İtalya Piyemonte'ye katılmış oldu 1870'de Roma ve 1886'da Venedik, İtalya birliğine dahil oldular Bunların da katılımı sonucu İtalyan Mill Birliği tamamlanmış oldu İtalya Krallığı kuruldu

20 ve 21 yüzyıllar

İtalya, Roma devrinden sonra ilk kez tek bir ülke haline gelebilmişti Yeni İtalyan Krallığı'nda 20 yüzyılda kuzey İtalya hızlı sanayileşerek gelişirken, güney İtalya'da nüfus hızla yükseliyor ve milyonlarca insan daha iyi bir yaşam için yurdışına göç etme yolları arıyordu 1861 yılında ülkede çıkarılan anayasa insanlara pek çok temel hak ve özgürlüğü sağlıyordu Ancak seçme ve seçilme hakları bunun dışındaydı ve varlıklı olmayan kişilerle eğitimsiz sınıfın oy kullanma hakkı yoktu Daha sonra, 1913'te ülkedeki tüm erkeklere oy kullanma hakkı tanındı Böylece sosyalist parti liberalleri ve muhafazakarları alt ederek ana politik parti haline geldi 19 yüzyılın son yirmi yılından başlayarak İtalya da diğer Avrupa ülkeleri gibi sömürgeleşme yoluna gitti Osmanlı Devleti'na karşı yaptığı Trablusgarp Savaşı'nı kazandı Batı Türkiye'de Oniki Ada; Afrika'da Libya, Etyopya ve Somali gibi bazı ülkeleri de işgal ederek sömürgeleştirdi[10] I Dünya Savaşı başladığında önce tarafsızlığını ilan eden İtalya, sonuç olarak 1915'te Londra Paktı ile İtilaf Devletleri arasına katıldı İtalya'ya savaşa girmesi koşuluyla Trento, Trieste, Istria, Dalmaçya ve Osmanlı Devleti'nin bazı bölgeleri vadedildi Savaş süresince 600000 İtalyan askeri yaşamını yitirdi ve İtalya ekonomisi çöktü Savaşın sonucunda İtalya'ya verilen sözlerden çoğu tutulmadı St Germain Antlaşması ile İtalya galip tarafta olmasına karşın yalnızca Trento, Trieste ve Bolzano'yu alabildi Bu sonuç İtalyan toplumu arasında büyük hoşnutsuzluklara yol açtı


Aldo Moro'nun Kızıl Tugaylarca kaçırılması


I Dünya Savaşı'nın neden olduğı yıkımdan sonra oluşan karışılık ortamında, 1917 Ekim Devrimi'nin ateşlediği hareketlilik bir anarşi ve kargaşa ortamı yarattı Sosyalist bir devrimden kaygı duyan liberal görüşler Benito Mussolini önderliğinde küçük bir Ulusal Faşist Parti kurdular Ekim 1922'de faşistler krala karşı bir darbe girişiminde bulundular Kral, ordularına darbeci güçlere karşı koymamaları yönünde buyruk verdi ve Mussolini ile iş birliği yapma yoluna gitti Bunu izleyen birkaç yıl içinde Mussolini tüm siyasi partileri kapattı ve birtakım kişisel özgürlükleri kısıtlayarak kendi diktatörlük rejimini ilan etti 1935'te İtalya Habeşistan'ı görece uzun süren bir direniş sürecinin ardından işgal edince Milletler Cemiyeti olaya müdahil oldu Buna karşılık faşist İtalya, Nazist Almanya ile anlaşma ve iş birliği yoluna gitti Nazi Almanya ile ilk antlaşma 1936 yılında yapıldı Ardından 1938'de Çelik Paktı geldi İspanya İç Savaşı'nda İtalya, Franco'yu sonuna kadar destekledi Avusturya'nın ve Çekoslovakya'nın Almanya'ya bağlanması girişimlerinde de Hitler'e destek verdi


Kaynak : Wikipedia