&Quot;Bırak Bu Ayakları&Quot; Demeyin. Ayaklar Gerçekten Önemli

AYAK BAKIMI ve SAĞLIĞI

Genel Yaklaşım

Bebeklerin en az %95'i sağlıklı ayaklarla doğarken, erişkinlerin sadece %40'ının ayaklarıyla sorunu yoktur Hareketsizlik, aşırı kilo, önemsememe, uygun olmayan ayakkabı seçimleri ve bazı kronik hastalıklar ayak sağlığımızı olumsuz yönde etkiler

Sağlıklı bir ayakta ayak bileğinden başlayarak parmaklara kadar tüm kemik ve yumuşak dokuların, eklem ve bağların oluşturduğu karmaşık yapının uyum içinde sorunsuzca çalışıyor olması gerekir Ayaklarda var olan statik düzensizliklerin dizlerde, tüm omurga sisteminde hatta baştaki ağrıların meydana gelmesinde rol oynadığı bilinen bir gerçektir

Yeterince kontrole alınamamış diyabet gibi sistemik hastalıklar nedeniyle çok ciddi sinir ve damar bozuklukları gelişebilir Bu bozuklukların bir sonucu da aşırı basınç altında kalan ayaklarda ortaya çıkan yaralardır Daralan ve yapısı bozulan damarlar yeterli oksijen taşıyamadıklarından yaraların iyileşmesi de çok zordur

Ayaklarımız vücudumuzun en çok zorda kalan organlarından birisidir Bu nedenle onların bakımları büyük bir özen ve dikkat ister

“Dost başa düşman ayağa bakar” sözünün asıl ifade ettiğinden bir başka önemli anlamı da bununla ilgilidir Düşman ayağa bakar çünkü karşısında durmanızı sağlayan en önemli organınız ayaklarınızdır Onlardaki güçsüzlük, zorlanma ve yetersizlik sizin “yenilmeniz” anlamına gelecektir

Kimse yenilmemelidir O nedenle herkes ayağına özen göstermeli ve çok iyi bakmalıdır

Ayaklarımız ve onların üzerinde yükselen bacaklarımız, kemik, kas, sinir ve damarlardan oluşan bir yapıyı çevreleyen deriden oluştur Bunların her biri, yaşamın her anında birçok unsurdan etkilenir Taşıdığı yük, dışardan gelen her türlü etki yanında asıl bu dokulara yönelik içerden gelen etkiler ayağın görevlerini istenildiği gibi yapmasını önler

O nedenle hem bütün olarak tüm ayak için, hem de ayağı oluşturan bu yapılardan her biri için yapılması gereken bazı işler vardır Bunların tümünü en genel biçimiyle “ayak bakımı” diye tanımlayabiliriz
“Biz ayaklarımıza iyi bakarsak, onlar da bizi yarı yolda bırakmayacaktır”

Ayaklarımız önemlidir:
Çünkü ayaklarımız gündelik yaşamda uzun yollar kateder Normal günlük aktivitesini sürdüren bir insan günde ortalama 10000 adım atar Yani bir yıl içinde neredeyse Dünyayının çevresini 5 kere dönecek kadar yürür

Çünkü ayaklarımız uyku dışında vücudun tüm yükünü taşır İnsanoğlu ayağa kalktıktan sonra her bir ayağa düşen vücut yükü 2 katına çıkmıştır Her ne kadar bir ayak, 28 kemik ve kemikçiğin çok sayıda bağla birbirine tutturulduğu harika bir yapıya sahipse de, birçok zaman taşıyabileceği yükten fazlasıyla başetmek zorunda kalır

Çünkü ayaklar birçok sorunu biz farketmeden yaşar Ayaklarımız cefakar dostlarımızdır, uzun yıllar kendilerine çektirdiğimiz sıkıntılara inatla ve sessizce direnirler Ta ki ilgisizlik ve dayanma sınırlarını aşan baskılara maruz kalıp kendilerini korumaya almak amacıyla değişime uğrayana kadar

Günlük ayak bakımı

Sağlıklı bir ayak için uygulanacak ayak bakımı sırasında dikkat edilmesi ve özen gösterilmesi gereken temel noktalar şunlardır

Korunma: Sağlıkla ilgili her konuda olduğu gibi öncelikle ayak ve onu oluşturan dokuların korunması sağlanmalıdır Bunun için ilk yapılması gereken en önemli iş ayağın “gözle” yani bakarak kontrol edilmesidir

Ayaktaki zedelenmeler, kızarıklıklar, ağrılı yerler, sert noktalar, derinin, tırnakların görünümü, damarların belirgin olup olmadığı, az hisseden ya da hiç hissetmeyen yerler, çeşitli anatomik şekil bozukluklarına dikkat edilmelidir Gerekirse ayaklar birbirleriyle kıyaslanarak gözle kontrol edilmeli ve farklılıklar gözlenmelidir
Gözlem sırasında karşılaşılan olağan dışı görünümler ve değişiklikler mutlaka bir hekime danışılarak araştırılmalıdır

Temizlik: Ayağın bakımıyla ilgili ikinci yapılacak iş ayağın temiz tutulmasıdır Ayağın temizliği için su ve sabun yeterlidir Ayaklar günde en az bir kere -mümkünse ve tercihen yatarken- sabunla yıkanmalıdır Kesinlikle deterjan veya herhangi bir deriye olumsuz etkisi olabilecek bir madde kullanılmamalıdır Ayağın tümü ama özellikle parmak aralarını, dikkatlice yıkamakta yarar vardır Yıkama işleminden sonra da mutlaka ayak kurulanmalıdır

Nemlendirme: Bazı hastalıklarda görülen deri kuruluğu genellikle ileri yaşlarda da ortaya çıkar Derinin nemini muhafaza etmek için ayak yıkandıktan ve kurulandıktan hemen sonra, yani deri yıkanırken emdiği suyu bırakmasın diye ayağı yağlamakta yarar vardır Çünkü kuruluk ayağın derisinin çatlamasına bu ise ayağın çeşitli hastalıklarına neden olur

Açıkta ve çıplak ayakla çalışanlar, abdest vb nedenlerle, ayaklarını sık yıkamak zorunda kalanlar, diyabet benzeri hastalıklarla, derisinde terleme azlığı olan kişiler, ayak kenarları ve topuklarının derisi sertleşmiş olan kişiler, yıkama işleminden sonra, tıpkı yaşlıların yaptığı gibi ayaklarını, hafif nemliyken çok kalın olmayan bir “yağlı krem” veya “sıvı vazelin”le yağlamalıdırlar

Ayak derisinin yumuşak ve kaygan tutulması için gün içinde de alerjik olmayan ve herhangi bir ilaç içermeyen, krem ya da nemlendirici losyonlar uygulanabilir

Sertliklerin giderilmesi: Ayak derisindeki sertlik ve kalınlaşmalar, yürüme veya ayak ayakkabı içindeyken, ayağa yönelik aşırı basınç ve hatta bazen “batma” etkisi yaratabilir Bu da yağın iç kısımlarında dokunun bozulmasına yol açacaktır

Bu nedenle ayakların yıkanması sırasında özellikle ve fazla basınca uğrayan daha sert olan bölümler, deri yumuşadıktan sonra “topuk taşı” benzeri bir araçla çok derine inmeden törpülenmelidir

Dinlenme(istirahat): Ayaklarda özellikle akşamları “şişlik” saptanıyorsa, bu durumda özellikle kanı yukarı götüren “toplar” damarlarda bir yetersizlik olduğu düşünülmelidir

Bu durumda kalple veya vücudun ana damarlarıyla ilgili, hipertansiyon dahil herhangi bir sorun olup olmadığı araştırılmalıdır Böyle bir sorun saptanmamışsa o zaman bacakların ve ayağın dinlenmesi önem taşıyacaktır Bu durumda ayak göğüs düzeyinin biraz yukarısında olacak şekilde ayak kaldırılarak “istirahat” edilmelidir

Ayrıca yapabiliyorsa kişi kendisi, yapamıyorsa bir yakınının yardımıyla uçlardan yukarıya doğru, çok zorlamadan “günlük masaj” uygulaması yararlı olabilir

Eğer “toplar” damarlar, özellikle dışardan görünecek kadar fazla kalınlaşmış, bir takım büklümler oluşmuşsa, bir ayak merkezine başvurulmalı veya bir damar doktoru tarafından değerlendirilmeli ve onun önerilerine uygun davranılmalıdır

Yürüme: Koşullar her uygun olduğunda “çıplak” ayakla dolaşılmalıdır Yaşam alanında çıplak ayakla gezilen yerlerin temizliği de en az ayakların temizliği kadar önemlidir Bu zeminler mutlaka kuru tutulmalıdır Ancak yeterince temiz olduğundan emin olunamayan, herkese açık alanlarda çıplak ayakla yürümekten kaçınmalıdır

Ayak sorunlarının azaltılmasında sanıldığının tersine yürümenin çok önemli rolü vardır Aşırı zorlanmadan, düzgün ve sürekli yürüme ayağın kendisini yenilemesini sağlayan en önemli dürtülerden birisini yaratır Herkes, yürüme için kendisine zaman ayırmalı ve yürümelidir

Tırnaklar: Tırnakların da temizliği ve bakımı çok önemlidir Tırnaklar, düzenli aralıklarla, genellikle ayak yıkandıktan veya banyodan sonra ucu kısa ve düz olacak şekilde kesilmelidir

Tırnakların, tırnak yatağına temas eden kenar bölümleri yuvarlak kesilmeli ve sivrilikleri törpülenmelidir Tırnağın yan taraflarındaki sivri kenarları tırnak yatağının en az 1–2 mm daha ilerde olacak şekilde kesilmelidir

Tırnaklar kesilirken tırnak yatağına ve komşu deri bölümlerine hasar vermemeye çalışılmalıdır Tırnağın dip kısmında, tırnak yatağının kenarını kapatan bölümün (tırnak eti=kütikül), estetik amaçlarla da olsa, törpü ya da başka bir şeyle kesilmemelidir
“Pedikür” yaptırma alışkanlıkları olan kişiler olanaklı ise kendi aletlerini yanlarında götürerek bunların kullanılmasını sağlamalıdırlar

Ayak giysileri: Öncelikle ayağa giyilen her şeyin ayakla uyumlu olmasına, rahat olmasına ve ayağa yönelik olumsuz etkide bulunmamasına dikkat edilmelidir

Ayak uzun süre kapalı ayakkabı içinde kalacaksa mutlaka uygun çorap giyilmelidir Çorap ayağın terini çekecek ve ayağın havalanmasına izin verecek nitelikte olmalıdır Sık değiştirilmeli ve iyi yıkandıktan ve kurutulduktan sonra giyilmelidir Her zaman temiz çoraplar giyilmelidir

Yalnız dışarıda kullanılanların değil, ev ortamında giyilen, çorap, terlik veya ayakkabıların da temizliği önemlidir Onlar da olabildiğince en iyi şekilde temiz tutulmalı ve havalandırılmalıdır

Kullanılan ayakkabıların uygunluğu, rahatlığı ve gündelik bakımı da en az ayağın bakımı kadar önemlidir Ayakkabıların ayağa uygun olması, estetik özellikler kadar öncelikli olmalıdır Ayakkabı büyük veya küçük olmamalıdır

Çok uzun zaman yürüdükten sonra ayakkabı alınmamalıdır Alındıysa bile hemen giyilmemeli, aynı ayakkabı bir de ev içinde o günün ertesinde sabah kalkınca yeniden denenmelidir Eğer o zaman da herhangi bir yakınma yoksa o ayakkabı kullanılmalıdır

Ayakkabılar her kullanımdan sonra havalandırılmalı ve temizlenmelidir Bez ya da lastik ayakkabılar yıkanmalı, yıkanamayanlar ise dikkatlice silinerek temizlenmelidir

Ayakkabının dışına ve görüntüsüne gösterilen özen kadar içine ve tabanına da özen gösterilmeli, ayak gibi ayakkabılara da bakılmalıdır

Gün boyu uzun süre giyilmiş ayakkabılar havalanıp temizlenmeden yeniden giyilmemelidir Özellikle ayağında herhangi bir sorunu olan kişiler bu konuda özenli olmalıdırlar

SIK RASTLANAN AYAK SORUNLARI
Ayaklarımız da geçen yıllara, yapılan aktivitelere ve zamanla ortaya çıkan hastalıklara bağlı olarak yapısal olarak değişime uğrar, rahatsızlanır ve şekilsel bozukluklar gelişir Bu bölümde en sık görülen ayak problemlerine değinilecek ve bu problemlerin tedavisine ilişkin önerilerde bulunulacaktır

Plantar fasitis ve Topuk Dikeni
Plantar fasitis topuk ağrısının en sık nedenlerindendir Ayak tabanındaki, topuğu parmaklara birleştiren, kuvvetli zarın, yani plantar fasyanın gerginleşmesi, sertleşmesi ve iltihaplanması ile ortaya çıkar Bu zarın görevi, ayak kavisinin elastikiyetini sağlamaktır

Plantar fasitis nedenleri
• Sürekli sert zeminlerde yürümek
• Uygun olmayan ayakkabılar kullanmak
• Normal dışı yürüme biçimi, düzgün olmayan zeminlerde yürümek
• Çok uzun koşu ve spor aktiviteleri
• Ayakta kalmayı ve çok yürümeyi gerektiren meslekler
• Gebelik
• Ayak kavsinin düz ya da yüksek olması
• İleri yaş
• Aşırı kilo ve uzun süreli yüksek topuklu ayakkabı giymek
Sonuçta, topuk altında önceleri hafif, ancak sonra artan ve özellikle sabah ilk basışta batıcı ya da yanma tarzında ağrı ortaya çıkar Topuk merkezine basma ve ayak bileğinin geriye zorlu hareketi ağrıyı arttırır İlerlemesi durumunda topuk dikeni olarak adlandırılan, topuk kemiğine yapıştığı yerde zarın kemikleşmesi ile sonuçlanır Röntgende topuk dikeni kolaylıkla tanınır
Tedavisinde; uygun tabanlık ile koruma, fizik tedavi ve rehabilitasyon yöntemleri, ayak egzsersizleri kullanılırTopuk dikeni gelişiminde hassas bölgeye kortizon enjeksiyonu veya ultrason dalgaları ile kırma yöntemi uygulanır ve nadiren operasyon gerekebilir
Halluks Valgus
Halluks valgus, başparmağın kökündeki eklemin dışa doğru açılanması ve başparmağın diğer parmaklara dönerek, çıkıntılı görüntüye sahip olması durumudurEğri başparmak komşu ikiparmakları da etkileyerek yakınmalara yol açar Bu eklemde osteoartrit sonrası halluks rigidus adı verilen kalıcı eklem sertliği ortaya çıkar

Başlangıçta ağrılı olmasa da, eklemdeki şekil bozukluğu ve hasar ilerledikçe ağrı ortaya çıkar Ağrı ayakkabının basısından ya da eklemdeki hasar ve bozulmadan oluşur Başparmağın hareketleri ağrılı ve kısıtlıdır Eklem çıkıntısı üzerinde deri kalınlaşması ve nasır oluşabilir Başparmağın diğer parmaklara bası yapmasından dolayı, diğer parmaklarda da nasır veya batık tırnak gelişebilir

Halluks valgus, yürüme biçimimizin giydiğimiz ayakkabı türü ve genetik ayak yapımızla birleştiğinde bozulmasıyla ortaya çıkar Aile içinde varlığı, sonraki nesillerde de görülme sıklığını artırır Ayak kaslarının bir kısmı kuvvetsiz ise, yürüme sırasında eklem stabilitesi korunamaz

Ayak sakatlanmaları ve kas-sinir sistemi hastalıkları da halluks valgus gelişimine zemin hazırlar Taban düzlüğü olanlar ve bale gibi eklemi zorlayan aktiviteler de hızlandırıcı etki gösterir

Halluks valgus neredeyse her zaman ilerler İlerleme hızı, ayaktaki kasların işlevlerine ve ayakkabı özelliklerine bağlıdır Tedavinin ilk amacı, eklem üzerindeki basıyı azaltmaktır

Tedavi ve önlem için basıyı alan bazı materyaller kullanarak eklemi rahatlatmak gerekir Genellikle çıkıntılı kemik bölgesini destekleyen yumuşak silikon destekler, özel dizayn edilmiş hafif düzeltme yönünde yardımcı olan gece atelleri kullanılması ağrıyı azaltır ve ilerlemeyi engelleyebilir Eklem kaynaklı ağrıyı azaltmakta fizik tedavi yöntemleri ve egzersizler etkili olup düzenli yapılması tavsiye edilir Deri kalınlaşmaları ve nasırlar tedavi edilmelidir Başparmağı rahatlatacak en uygun ayakkabı giyilmeli ve taban düzleşmesi veya taban kavsinin artması gibi birlikte seyreden diğer ayak sorunlarının varlığında kişiye özel uygun tabanlıklar kullanılmalıdır

Bu tedaviler yeterli olmadığı takdirde, ağrı ve hareket problemi için ameliyat gerekebilirHalluks valgus ameliyatlarının başarısız kalmasının nedeni başparmak kök ekleminde osteoartritin varolmasıdır Saf halluks valgusda sonuçlar daha yüz güldürücüdür
Metatarsalji
Metatarsalji, ayak parmak kemikleri kök kısmında ve ön ayakta ağrı olması durumudur Bu bölgedeki parmak eklemlerinin hastalığı veya parmak arası sinirlerin travması nedeniyle ortaya çıkar Bu duruma şişmanlık, diyabet, yüksek taban kavsi, parmak arasında sinir sıkışmasına bağlı nöroma (Morton Nöroma) neden olabilir

Metatarsalji problemi olan hastalar ayakta durur veya yürürken ayakkabılarının içinde taş parçası veya sertlik varmış hissi tanımlarSert zeminde yalınayak yürüyünce şikayet belirginleşirYumuşak tabanlı ayakkabılarda rahat ederler Sürekli bu eklemlere olan aşırı bası nedeniyle ayaktabanlarında nasır gelişir

Eklem kaynaklı ağrılar, orta yaş üzerinde sık görülen osteoartrit veya romatoid artrit gibi hastalıklarda sıktır Bazı nörolojik hastalıklarda, inme geçirenlerde meydana gelen yürüme problemleri parmak eklemlerinin erken bozulmasının nedenidir Eklemdeki bozulma zamanla ön ayağın hareket kısıtlılığına neden olur

İyi bir ayak muayenesi ve ayak grafisi ile tanı konulurDiğer nedenlere bağlı sorunları ortaya koymak için nadiren ileri radyolojik tetkikler gerekir

Nöroma nedenli metatarsaljide zedelenen sinir önayak üst kısmında ve sıklıkla 2 ve 3 parmaklar arasında ağrı ve uyuşma vardırDar burunlu ayakkabı giyince şikayetler artar Uzun süren önayak ağrısı için mutlaka ortopedi veya fizik tedavi uzmanına başvurulmalı ve uygun tedavinin geçikmeksizin başlanması sağlanmalıdır Yine uygun ayakkabı kullanılması, kilo verilmesi ve bu bölgenin özel tabanlıklarla desteklenmesi de sonuç verebilir

Metatarsaljinin bir diğer nedeni de yürüyüş kaynaklı ortaya çıkan kırıklardırAşırı yürüme veya koşma, osteoporozlu hastalarda ani önayak ağrısı ve hafif kızarma ve ısı artışı ile kendini gösterir Üzerine basmakla ağrı şiddetlidir Bu şikayette hekime başvurulmalı, tanı konulduktan sonra gerekli tedavi programı hemen başlatılmalıdır İyileşme için hareketler azaltılmalı ve spor yapılmamalıdır

Diyabette Ayak
Diyabet hastalığı farklı mekanizmalarla ayakları da etkiler Şeker öncelikle bacağa kan götüren ve getiren damarların yapısını bozar Bu da dokularda beslenme bozukluğundan dolayı, kasların zayıflaması eklemlerde şekil bozukluğuna sebep olur Beslenme yetersizliği ayrıca, enfeksiyonların iyileşmesini de geciktirir, deri bütünlüğü bozulur ve yara oluşur Ardından sinirleri değişik biçimlerde harap ederek işlevlerini bozar Zamanında tedavi edilmeyen bu sorunlar büyür ve ayak parmaklarının ve ayağın tümünün kaybına neden olabilir

Diyabetli hastanın, kan şekerinin normal sınırda tutulmasına ve ayak bakımına özen göstermesi çok önemlidir Ayaktaki renk değişiklikleri, soğukluk veya his kaybı,deri ve tırnak yapısındaki farklılaşmalar mutlaka kontrol edilmeli ve her türlü olumsuzlukta hekime başvurulmalıdırRiski yüksek hastaların Pedobarografi cihazıyla ayak taban basıncının ölçümü ve basıncı artan bölgelerin takibi ve tabanlıklarla desteklenmesi riskin azaltılmasında büyük önem taşır

Herhangi bir bulgu veya yakınma olmasa da ayağa yine de gündelik bakım uygulanmalıdır Yani ayaklar her gün ılık su ve sabunla yıkanmalı, özellikle parmak araları olmak üzere, tam olarak kurulanmalı, gereken yerlere nemlendirici uygulanmalı veya hafif yağlı kremlerle yağlanmalıdır

Diyabetli hastalar giydikleri çorapların pamuklu olmasına, lastiksiz olmasına ve fazla sıkı veya gevşek olmamasına dikkat etmelidir En önemlisi ise ayakkabı seçimidir Ayakkabı tam ayağa göre, üst kısmı yumuşak deri veya hava alabilen özel malzemeden üretilmiş, iç kısmı dikişsiz olmalıdır

Kilo verilmesi, egzersiz yapılması, uzun süre sabit ayakta durmaktan kaçınmak, sigara ve alkol kullanılmaması önemlidir

Her diyabetli hasta kendisini tedavi eden dâhiliye uzmanıyla işbirliği halinde çalışan bir ayak bakım merkezi ve dermatoloji uzmanının kontrolü altında olmalıdır

DrMehmet Gökalp
DrHürriyet Yılmaz