Bozlak

Birçok bölgede görülmekle birlikte, özellikle İç Anadolu ve Güney Anadolu'da, Toroslar'da yaygın olan Avşar ve Türkmen oymaklarına ait bir uzun hava türüdür

Bozlak kelimesinin kökeni hakkında çeşitli görüşler vardır Öztürkçe bir kelime olan "Bozlak"ın çeşitli anlamlan, çeşitli eserlerde şu şekilde belirtilmiştir

Divan-ı Lügat-it Türk'de "bozlak", "bozlamak" ses vermek bağırmak anlamına gelmektedir Dede Korkut'ta ise bozlatmak, böğürmek manasında kullanılmakta, Kırgızcada ise "botasın olgan tüyiidey bozlayı bozlayı kaldım men", "yavrusu kaybolmuş, çalınmış bir deve gibi bozlaya bozlaya, feryat içinde kaldım ben" denmektedir

Özet olarak, feryad etmek, haykırmak, ayrıca deve bağırması anlamına bozulamaktan, bozlamaktan gelen bir kelimedir

Bozlak, ayrıca bağlamada yapılan bir düzene (akord) de verilen addır Burada alt ve Orta teller "LA", üst tel "SOL" sesine çekilir Bu düzene "Abdal" düzeni de denmektedir

Bozlak ayrıca Kürdi makamındaki türleri belirten bir ayak adı olarak da "Bozlak Ayağı" şeklinde kullanılmaktadır

Zaten bozlaklarda türü belirleyen en önemli öge Kürdi dizisi içinde seslendirilmeleridir Bazı bozlaklarda Kürdü dizisinin yanı sıra "Acemkürdi" ve "Muhayyerkürdi" makamları, bazen de bu makamların Sol veya Fa diyez üzerine aktarılmış şekilleri kullanılır Az da olsa, Toros Türkmenlerinde bu tip bozlaklar görülmektedir

Dağ ve Oymak havalarının karakterestik bir türü olan bozlak, çoğunlukla bir erkek tarafından söylenir, ancak Teke yöresinde Yörüklerin hep birlikte söylediklerine de rastlanmıştır

Bozlakların konularını, yöresel ve çeşitli toplumsal olaylarla ilgili konular oluşturur En önemli özelliklerimizden olan yiğitlik ve kahramanlık bu konuların başında gelmektedir

Dizileri çoğunlukla 11 ve 14 heceli olan bozlakların sözleri anonim olabileceği gibi saz şairlerine ait de olabilir Bozlakların birkaç türü vardır Vurguladıkları konulara göre yiğitleme, güzelleme, yanık, ağıtlama ve kerem bozlağı gibi adlar alırlar

Yiğitleme bozlağı; sözleri saz şairlerimizden Dadaloğlu'na ait olan aşağıdaki bozlak örnek olarak verilebilir

Kalktı göç eyledi Avşar elleri
Ağır ağır giden eller bizimdir
Arap atlar yakın eder ırağı
Yüce dağdan aşan yollar bizimdir

Bozlakların ses genişliği 8'li, 10'lu hatta 12'li olabilir Dizi kullanılırken tiz seslerden başlanır, karar sesinin sekizlisi ve yedilisinde belirgin biçimde görüldükten sonra karar perdesine inilerek uzun hava bitirilir Bozlaklar çalgı eşliği olmaksızın söylendiği gibi cura ve bağlama eşliğinde de söylenirler

Kırşehir' li mahalli sanatçılar bozlak çalarken genellikle bağlamanın RE perdesini karar sesi olarak kullanırlar Yani bozlağı RE üzeri çalarlar Bozlakların çalınışı ve söylenişinde sert bir ifade vardır

Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzı ile seslendirilirler Bozlakların usta seslendiricilerine, Kırşehir'li Hacı Taşan, Muharrem Ertaş, Neşet Ertaş, Çekiç Ali gibi yöresel sanatçıları örnek verebiliriz

Bozlaklar Bozlak sözcük anlamı olarak "bozulma", "beğirme (koç melemesi)", "bağırma, feryat etme"den kaynaklanır Bu özellik (ilerde açıklanacak olan) Ankara yöresi Seğmen oyunları figürlerinde olduğu gibi, Orta Anadolu Bozkır iklimine en iyi uyum sağlayan koçla özdeşleşmenin müziğe yansımasıdır Aşk, kader, ölüm, gurbet, sıla özlemi, sitem, isyan, ilenç ve üzüntü içeren bozlaklar, çok içli ve ince bir duygu yükü taşırlar Bozlaklar, bağlamanın alt tel "la" orta ve üst telin "re" ye çekilmesiyle elde edilen "bozlak düzeni " ya da "abdal düzeni"yle çalınır Ancak alt ve orta telin "la", üst telin "sol"a çekilmesiyle elde edilen düzende de bozlak çalındığı görülmüştür Genellikle tiz seslerden ve yüksek bir ritmle başlayan bozlaklar daha sonra ağırlaşır ve dinleyenleri içeriklerindeki duygu yükünün etkisine alırlar Bozlaklar da ağıt ve uzun havalar gibi olay anında akla geldiği gibi söylendiğinden genellikle vezin içermezler, belli bir uyak düzeninde çalınıp söylenirler Bozlaklara örnek olarak Ankara'dan Keskin'e giden bir trenin çarpması sonunda ölenlere Keskinlilerin duygularını anlatan "Ankara'da yedim taze meyvayı" verilebilir Ankara'da yedim taze meyvayı Boşuna da çiğnedim yalan dünyayı Keskin'den de sildirin benim künyeyi Söyleyin anama anam ağlasın Anamdan gayrısi yalan ağlasın Ankara'dan çıktım başım selamet Keskin'e varmadan koptu kıyamet Nazlı gelin de anam kime emanet Söyleyin anama da çalsın nennimi Kim alırsa alsın nazlı gelini Keskininen Ankara'nın arası Arasına da boz bulanık sular durası Ne zormuş da anam gönül yarası Söyleyin anama anam ağlasın Anamdan gayrısi yalan ağlasın Trene bindim de tren sallandı Zalim doktor da ciğerimi elledi İyi olursun dedi köye yolladı Söyleyin anama da çalsın nennini Kim alırsa alsın nazlı gelini