Felsefenin Dünya Barışına Katkıları Üzerine

Yirminci yüzyıl insanlık târihi açısından çok büyük felâketlerin yüzyılı oldu Savaşlar, ideolojik dalaşmalar, ekonomik bunalımlar; vahşî kapitalizmin ekonomik, siyâsî ve sosyâl sömürüsü bu felâketlerden birkaçı Karamsar bir tablo çizmek istemem; ama sanırım yirmi birinci yüzyıl daha da büyük felâketlere gebe Hâl böyle olunca dünyâ barışı düşünsel bir odak noktası hâline geliyor ve Felsefe’nin buna kayıtsız kalması da pek mümkün görünmüyor


İmdi Felsefe’nin dünyâ barışına katkısı üzerinde konuşmadan önce ilk olarak yapılması gereken: dünyâ barışı hakkında, bunu yapmak için de öncelikle barış hakkında düşünmek olsa gerek Pekî şu barış da neyin nesidir acabâ? Efendim bana sorarsanız barış: belirli bir durumun adıdır; kendine özgü koşulları ve özellikleri olan belirli bir durumun adı Pekî nasıl bir durumdur bu? Başka deyişle bu koşullar ve özellikler nelerdir? Bana sorarsanız çatışan güçlerin olmadığı ve adâletin tesis edildiği belirli bir ortamdır Örneğin birbiriyle çatışan iki kişinin aralarında barış yaptığı söylendiğinde aslında bu kişilerin çatışmayı bıraktığı ve aralarındaki ilişkide adâleti tesis ettiği söylenir Veya birbiriyle çatışan iki devletin aralarında barış yaptığı söylendiğinde de kezâ bu durum geçerlidir Örnekleri çoğaltabiliriz; ama buna gerek yok Ancak tüm bu örnekler bizi hep aynı yere götürür; imdi barış: belirli bir ilişki içinde şu ya da bu nedenle bozulan adâletin yeniden tesis edildiği durumdur


Pekî adâlet nedir? Ben bu konuda Platon’la hemfikîrim: hakkı olana hakkını vermektir Demek ki barışa giden yol: belirli bir ilişkide hakkâniyet esâsını gözetmekten geçiyor Dolayısıyla hakkâniyet esâsının gözetilmediği bir ilişkide çatışan güçlerin ateşkes hâline geçmesi barışı sağlamıyor


O hâlde dünyâ barışına giden yol da dünyâ devletlerinin birbirleri arasındaki ilişkilerde hakkâniyet esâsını tesis etmekten geçiyor, bir kez tesis edildikten sonra bunu korumak gerekiyor


Pekî bu noktada Felsefe’ye düşen görev ne ola ki? İmdi efendim Felsefe bir nelik araştırması etkinliğidir; bir şeyi tam da o şey yapan şeyin ne olduğunu araştırma işidir Öte yandan dünyâ devletlerinin birbirleri arasındaki ilişkilerde hakkâniyet esâsını tesis edecek ve koruyacak kurum da kuşkusuz siyâset kurumudur Siyâset kurumunun işleyişi de birtakım kavramlara ve ilkelere dayanır; söz gelişi bağımsızlık, özgürlük, eşitlik vb bu kavramlara örnekken; çağdaş demokrasi, liberal demokrasi, sosyâl demokrasi, muhafazakâr demokrasi vb de bu ilkelere örnektir Gerek bu kavramlar gerekse bu ilkeler belirli ideâllere göndermede bulunur ki siyâset kurumu da bu ideâlleri gerçekleştirme mücâdelesinin yapıldığı kurumdur Ne var ki bu kurumun işleyişi pek çok nedenden dolayı pek çok defâ, bunları gerçekleştirmeye mâni olabilmekte; hem üstelik bu tür faaliyetlere meşruiyet elbisesi de giydirebilmektedir Söz gelişi özgürlük adına yapılanlar özgürlüklerin daha fazla zarar görmesine neden olabilmekte veya çağdaş demokrasi adına yapılanlar çağdaş demokrasiye zarar verebilmektedir


İmdi efendim bu gibi konularda Felsefe’nin yapacak olduğu çözümlemelere duyulan ihtiyaç da bu gibi faaliyetlere karşı çıkma çalışmalarının sağlam temellere oturtulmasına duyulan ihtiyaçtan gelir Bu bakımdan dünyâ barışına engel olan faaliyetlerin, hakkında olduğu sanılan ideâllerle ilişkisini kesmek ile bu kavram ve ilkelerin neliklerini ortaya koymak da dolayımsız bir ilişki içindedir Felsefe’nin dünyâ barışına katısı da bu dolayımsız ilişkiden gelir