Osmanlı Kütüphaneleri - Osmanlı Kütüphaneleri Hakkında

Osmanlı Kütüphaneleri

İnsan eğitim ve gelişimini sağlamayı amaçlayan ufku açan gönülleri zihinleri aydınlatan ve coşturan yegane araçlardan biridir kitaplar… ve tabii onları bulmamızı onlara ulaşmamızı sağlayan en önemli adreslerden birisi de elbette ki kütüphanelerdir
Son zamanlarda değerini kaybetmiş hak ettiği önemi ve itibarı görememiş olması onun varlığının artık sonuna gelindiği izlenimi vermemeli kimseye Günümüzde artık kütüphanelere alternatif olarak internet ön plana çıkmış gibi görünse de oturduğumuz yerden tek tuşla aradığını bulmak biz insanoğluna cazip gibi gelse de Onlar bizim kültürümüzün oluşumunu gelişimini sağlayan yapı taşlarındandır
İlk kütüphane Osman Bey zamanında İznik’te ikincisi ise Edirne’de Lala Şahin Paşa tarafından kuruldu
Yıldırım Bâyezîd Han zamanında Bursa’da Eyne Subaşı Medresesi'nin üst katında bir kütüphane ile Eyne Subaşının Balıkesir’de yaptırdığı medresede bir kütüphane kuruldu Fatih Sultan Mehmed Han İstanbul’u fethettikten sonra çeşitli îmar faaliyetleri arasında önemli kütüphaneler yaptırdı Ayasofya yakınında yaptırdığı ilk medresenin yanında halka açık bir kütüphane kurdurdu Fâtih Camii Külliyesi içinde yaptırdığı kütüphane Zeyrek Camii Kütüphanesi Eyüp Sultan Camii yanındaki kütüphaneler bu kütüphanelerin en meşhurlarıdır Daha sonraki pâdişâhlar tarafından İstanbul’un yanında Amasya Edirne Bursa Manisa Trabzon ve başka şehirlerde de kütüphaneler kuruldu Topkapı Sarayı bünyesinde kurulan Saray Kütüphanesi Ayasofya Süleymâniye Şehzâdebaşı ve Bâyezîd kütüphaneleri zenginleştirilerek zamanımıza kadar gelmişlerdir
Osmanlılar devrinde mîmârî açıdan müstakil bir binaya sahip olan ilk vakıf kütüphanesi KöGoogle Page Rankingülü Fâzıl Ahmed Paşa tarafından yaptırılan ve KöGoogle Page Rankingülü Fâzıl Mustafa Paşa tarafından vakfiyesi hazırlanarak tanzim edilen KöGoogle Page Rankingülü Kütüphânesidir Şehid Ali Paşa tarafından Vefâ’da yaptırılan kütüphane Atıf Efendi tarafından Süleymâniye civarında yaptırılan Atıf Efendi Kütüphanesi Nûruosmaniye Kütüphanesi ve Koska’da Koca Ragıb Paşa tarafından kurulan Ragıb Paşa Kütüphanesi de belli başlı Osmanlı kütüphaneleridir
Sultan İkinci Mahmûd Han devrinde kurulan yeni kütüphanelerin kitap vakıflarının yanında kütüphanelerin devlet tarafından kontrolünün ve düzenleme çalışmalarının yaygınlaştığı da görülmektedir Bu devirde İstanbul’da kurulan kütüphanelerin çoğunluğu tekke kütüphaneleridir Fâtih Kütüphanesi Çarşamba’daki Murâd Molla Kütüphanesi Sultan İkinci Mustafa’nın kızı Hatîce Sultan tarafından Unkapanı’nda kurulan Şâzeliyye Tekkesi Kütüphanesi Galata Mevlevihânesi Kütüphanesi bu devirde kurulan kütüphanelerdendir Sultan İkinci Mahmûd Han Medîne-i münevverede Mahmudiye adıyla bir kütüphane Kıbrıs’ta Ayasofya Camiinde bir kütüphane kurdurdu İlme ilim adamlarına ve kitaba karşı aşırı merakı olan Sultan İkinci Abdülhamîd Han İstanbul ve başka Osmanlı ülkelerindeki kütüphaneleri tertip ve tanzim ettirerek fihristler düzenletti Yıldız Sarayındaki Çit Kasrını kütüphane olarak tahsis ettirerek zamanının çoğunu burada geçirdi Mısır’daki dağınık kütüphaneler toplanarak bugünkü adıyla Dârü’l-Kütübü’l-Mısrıyye diye bilinen Hidiv Kütüphanesi meydana getirildi
1882′de Kütüphâne-i Umûmî-i Osmanî adıyla nizâmnâme çıkarılarak herkesin faydalanabileceği umûmî kütüphaneler kuruldu Bâyezîd Devlet Kütüphanesi İzmir Kayseri Konya Eskişehir Diyarbakır ve Bursa’da Millî Kütüphane adıyla kütüphaneler kuruldu 1911′de temeli atılan Türk Ocağı ve taşra teşkilâtlarında kurulan kütüphaneler bir nevi halk kütüphanesi vazifesi gördü
Cumhuriyet döneminde 1924′te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kânunuyla vakıf kütüphânelerindeki koleksiyonlar 1927′de çıkan kânunla tekke ve zaviyelerde bulunan eserler Maârif Vekâletine (Millî Eğitim Bakanlığına) bağlı kütüphanelere devredildi

• Dünyanın en değerli kitap hazinelerinden biri olan Topkapı Sarayı Kütüphanesi nasıl oluştu?
• Padişahlar ne gibi kitaplar okurlardı?
• Saray kitaplığında hangi kitaplar vardı?

Çeyrek yüzyıl boyunca Topkapı Sarayı Kitaplığı’nda görev yapan ve halen sarayın yöneticisi olan Dr Filiz Çağman bütün bu soruların cevabını verirken saray kitaplığının bilinmeyen yönlerini anlatıyor
Topkapı Sarayı müze haline dönüştürüldüğü 1924 yılına kadar 400 yıla yakın bir süre Osmanlı padişahlarının ikametgahı imparatorluğun idari merkezi ve her türlü devlet adamının yetiştirildiği bir eğitim kurumuydu Bütün bunların yanında Osmanlı sanatının oluştuğu yegáne merkez yine saraydı
Saray İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed tarafından 1460-1478 yılları arasında yaptırıldı ve asırlar boyunca ihtiyaca göre çeşitli yapılar ilávesiyle genişletildi Bu ilginç kompleksi günümüzde gezen ziyaretçiler Osmanlı padişahlarının taşlarla bezeli değerli madenlerden yapılmış eşyalarının korunduğu hazineyi hayranlıkla izlerler Fakat Osmanlı padişahlarının en çok değer verdikleri eserler başta Kur’an-ı Kerimler olmak üzere el yazması kitaplardı Sayıları 18 yüzyıl başlarına kadar giderek artan bu kitaplar sultanların hazinesinde korunmuş zaman zaman bunlardan bir kısmını okuma amacıyla has odalarına veya hareme getirterek muhafaza etmiş ve tekrar hazinelerine koydurmuşlardı
18 yüzyıl başlarında Sultan Üçüncü Ahmed (1703-1830) Enderunlu ağalar için bir kütüphane binası yaptırarak kendi hazinesinden çok sayıda eseri buraya vakfetti Kütüphane 9 yüzyıldan hükümdarın dönemine yani 18 yüzyıla kadar başta Arapça olmak üzere Farsça ve Türkçe kitaplardan oluşmaktaydı ve saray okulu demek olan Enderun’daki ağaların eğitimine uygun olarak çeşitli bilim dallarını kapsıyordu
Bu kütüphaneyi Sultan Birinci Mahmud’un (1730-1754) 1733′te Revan Köşkü’ne has oda ağaları için kurup vakfettiği kütüphane izledi Sultan Birinci Abdülhamid (1774-1789) ise Bağdat köşküne aynı amaçla bir başka kütüphane vakfetti Osmanlı padişahları Enderun’daki bu kitaplıkların yanısıra İstanbul’da başka kütüphaneler de yaptırıp kitaplar bağışladılar
İşte bu kütüphaneleri dolduran kitapların kaynağı olan Hazine kütüphanesinin zenginliği Osmanlı sultanlarının gerek içerik açısından gerekse estetik beğenileri dolayısıyla kitap sanatına ne kadar büyük değer verdiklerini açıkça gösterir
Yavuz Sultan Selim (1512-1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) döneminde sarayın kitap hazinesi giderek büyüdü Saray koleksiyonunun önemli bir bölümü ganimet ve hediye yolu ile oluşurken saray nakkaşhanesinde de Osmanlı kitap sanatının seçkin örnekleri hazırlanıyor resimlerle ve tezhiplerle bezeniyordu
Hükümdarların tükenmeyen ilgileri bu koleksiyonların zenginleşmesini sağladı Topkapı Sarayı’nın kütüphaneleri padişahların verdikleri kitap siparişleriyle ve kendilerine gelen hediyelerle bugünkü saygın ve özel konumuna ulaştı Bu kitaplıklar 8 yüzyıldan 19 yüzyıla dek uzanan bir zaman dilimi içerisinde Cebelitarık’tan Hindistan’a kadar İslam dünyasının geniş coğrafyasında hazırlanmış en seçkin ve önemli el yazması eserleri barındırır
Bunun yanısıra Topkapı Sarayı koleksiyonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun geniş hudutları içinde bulunan özellikle Balkan kültürlerinin önemli ve değerli kitaplarıyla batılı ülkelerden armağan edilen çeşitli baskı kitaplar da bugüne kadar özenle korunmuştur
18 bin 500 civarında el yazması ve baskı kitabın yanısıra harita ve hat sanatı örneklerinin bulunduğu Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi özellikle İslami hat minyatür tezhib ve cilt sanatının son derece zengin ve en ünlü koleksiyonudur
Osmanlı hükümdarları kitapları sadece toplamakla kalmadılar bizzat kendileri de çok sayıda eser özellikle de ‘divan’ denilen şiir kitapları kaleme aldılar Padişahların neredeyse tamamı şairdi ve bazıları Türk Edebiyatı’nın önde gelen isimlerinden sayılırdı Bu hükümdarların cildi yazısı ve tezhibi birbirinden nefis divanları Topkapı Sarayı Müzesi Kitaplığı’nın en seçkin parçalarından sayılır
Saray kitaplığı Fatih Sultan Mehmed döneminde hazırlanmış çok değerli eserlerle doludur Hıristiyan ve İslam dünyasının özellikle bilimsel eserlerine büyük ilgi duyduğu bilinen Fatih sarayda felsefe tarih coğrafya ve tıp konularında Arapça Farsça ve Türkçe eserler hazırlattığı gibi eski Yunanca kitaplar da yazdırmış bunların arasına geçmişin seçkin el yazmalarını katmıştı
Fatih’in oğlu İkinci Bayezid’in (1481-1512) kitaplar ve bu sanat dalına tutkusu en az babası kadardı Tarihi belgeler bize bu sultanın 600′den fazla kitap toplamış olduğunu bildirmektedir
Padişahlar arasında kitap sanatına ve kitaplara en düşkün olanlar İkinci Selim (1566-1574) ve özellikle de oğlu Üçüncü Murad’dır (1574-1595) Üçüncü Murad’ın döneminde Osmanlı hanedan tarihinin saray hattatları tarafından hazırlanmış kitaplarını ünlü nakkaşlar resimleyip bezediler 15 yüzyılın Türkmenlerle Timur devletinden gelen eserleriyle beraber 16 yüzyıl Safevi kitap sanatının resimli örnekleri de hediye yoluyla Topkapı Sarayı Hazinesi’ne aktı Birinci Mahmud’un Revan Köşkü’ne vakfettiği kütüphanede de ise her konuda seçme eserler bulunmasına rağmen tarihi eserler çoğunluktaydı