Cemiyetler ...

Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalanmasından sonra İtilaf Devletleri’nin stratejik noktaları işgal etmeleri,İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Hükümeti’ni denetimlerine almaları,Osmanlı ordularının terhis edilmesi,Azınlıkların işgal güçlerinden aldıkları destekle kendi çıkarları doğrultusunda faaliyetlere başlamaları Anadolu’da büyük bir kargaşaya yol açtı Bu kargaşa ortamında hem zararlı hem de yararlı cemiyetler kuruldu Devlet otoritesinin yokluğundan yararlanan Ermeniler ve Rumlar ülkemizin değişik yerlerinde cemiyetler Osmanlı ordusunun da yokluğundan yararlanan azınlık cemiyetlerinin her yerde etkisi artınca Türk milleti işgallere karşı ilk tepki olarak yararlı cemiyetler kurmuş ve mücadeleyi başlatmıştır kurdular
I) ZARARLI CEMİYETLER

Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra işgallerin başlamasıyla bundan yararlanan bazı unsurlar ayrılıkçı cemiyetler kurdular Bunun yanında işgalcilerin desteği ile de milli çıkarlarımızla bağdaşmayan içimizdeki bir takım insanlar Türk milletinin gücüne inanmayan insanlar tarafından cemiyetler kuruldu

• Azınlık Cemiyetleri

Yüzlerce yıldan beri Osmanlı vatandaşı olarak, huzur içinde yaşamış ve devletin her türlü imkanlarından yararlanmış azınlıklar (Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler), Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü kötü durumu fırsat bilerek, topraklarımızı, işgal devletleriyle işbirliği yaparak paylaşmaya çalışmışlardır Bunun için cemiyetler kurdular Bunların en önemlileri Rum azınlık tarafından kurulan cemiyetlerdir



a-Rum Cemiyetleri
1-Etnik-i Eterya Cemiyeti
aYunanistan’a bağımsızlığını kazandırmak amacıyla kurulmuştur(1814)
bGirit İsyanı’na neden olmuşlardır (1896)
cIDünya Savaşı’nda ise Rumların yaşadığı tüm toprakları Yunanistan’a katarak eski Bizans’ı canlandırmayı amaçlamışlardır
dMavri Mira İstanbul'da Fener Patrikhanesinde Yunan Hükümetine bağlı olarak çalışmıştır
eDerneğin ihtiyaçları bu hükümet tarafından karşılanmaktadır
2-Mavri Mira Cemiyeti
aİstanbul’daki Rum Patrikhanesi’ne bağlı olarak patrik vekili bu cemiyetin başkanlığını yapmıştır
bYunan hükümetinin emirleri doğrultusunda hareket eden bu cemiyetin amacı; Trakya, İstanbul, Batı ve Orta Anadolu’da “Büyük Yunanistan’ı” kurarak Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktı
cCemiyet, İstanbul, Bursa, Bandırma, Tekirdağ, Kırklareli yörelerindeki Rum azınlığı, örgütlemek, silahlandırmak, çeteler kurmak, Yunanistan yararına kamuoyu yaratmak, ilerleyen işgalci Yunanlılara yardımcı olmak ve Türk halkına karşı çete savaşını sürdürme faaliyetlerinde bulunmuştur
dYunan Göçmenler Komisyonu, Rum okullarının izcilik kolları, Yunan Kızılhaç örgütü, bazı yabancı okullar ve Anadolu’daki Rum kiliseleri bu derneğin direktifleri ile çalışmışlardır
3-Rum Pontus Cemiyeti
a)İlk defa 1904 yılında Merzifon Amerikan Koleji’nde gizli olarak kurulmuştu
b)Merkezi Samsun’dan Batum’a kadar geniş sahada Trabzon Rum İmparatorluğunu tekrar kurmak amacındadır
c)IDünya Savaşı sırasında Rusya’nın himayesinde gelişmiş, ateşkes sonrasında Yunanistan’ın güdümünde faaliyet göstermiştir
d)İstanbul ve Trabzon’da şubeleri vardır
e)Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkmasında dolaylı rolleri vardır
NOT: Bu cemiyetlerin ortak amacı Yunan Megalo İdea’sını gerçekleştirmektir
4-Kordos Cemiyeti
a)Etnik-i Eterya’nın bir kolu olarak faaliyet göstermiştir
b)Doğu Karadeniz’e göçmen adı altında silahlı Pontus çeteleri göndermiştir
b-Ermeni Cemiyetleri
1-Zaven Efendi, Hınçak (1887) ve Taşnak Sütyun (1840) Cemiyetleri :
a)Bu cemiyetlerin ortak amacı Doğu Anadolu’daki Ermenilerin bağımsızlığını sağlamak, Ermenileri silahlandırmak ve Ermeni milliyetçiliğini yaymaktır
b)Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak amacı ile Ermeniler tarafından kurulmuştur
c)Merkezleri İstanbul Ermeni Patrikhanesi idi
d)Bu cemiyetlere bağlı Ermeni İntikam Alayları büyük katliamlara giriştiler
e)Ermenileri Fransızlar desteklemiştir
2-Ermeni İntikam Alayı
a)Adana'da Fransızların yardımıyla kurdukları intikam alayı ile büyük katliamlara girişmişlerdir
c-Yahudi Cemiyetleri
1-Alyans İsrailit ve Makkabi Cemiyeti
a)Merkezleri İstanbul’dur Ancak burada etkili olamadılar
b)İstanbul’daki Yahudi gençler tarafından kurulmuştur
c)Büyük İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamışlardır
d)Türklere karşı Rumlarla işbirliğine girdiler Hahambaşı patrikle birlikte faaliyetlerde bulundu
Azınlık Cemiyetlerinin Genel Özellikleri


1)Mondros Antlaşmasıyla meydana gelen ortamdan yararlanarak kurulmaları
2)İtilaf Devletleri tarafından kurulmaları ve desteklenmeleri
3)Anadolu'nun işgalini kolaylaştırmaya yönelik olmaları
4)Türk topraklarını parçalayarak, Wilson ilkelerine göre milli devletlerini kurmak istemeleri
5)Milli birlik ve bütünlüğümüzü bozmaya yönelik olmaları
BMilli Varlığa Düşman Cemiyetler (Türklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler)
1-Kürt Teali Cemiyeti
a)İngilizlerin yardımıyla Seyit Abdülkadir tarafından İstanbul’da kurulmuştur Cemiyet, İngilizlerden destek ve yardım alıyordu
b)Wilson İlkeleri’nden yararlanarak Doğu Anadolu Bölgesinde bir Kürt Devleti kurmak amaçlanmıştır
c)Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiştir
2-İslam Teali Cemiyeti
a)Merkezleri İstanbul’dur Konya ve çevresinde de yoğun faaliyetlerde bulunmuşlardır
b)Ülkenin kurtuluşunu hilafet ve saltanatta görmüşlerdir
c)Ümmetçilik düşüncesini savunmuşlardır
d)Anadolu’daki Milli Mücadele’yi engellemek için İstanbul’daki bazı müderrisler tarafından kurulmuştur
3-Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
a)Merkezleri İstanbul’dur
b)İttihat ve Terakki karşıtlarından oluşmuştur
c)Padişaha bağlılığı savunmuşlardır
üVatanın kurtuluşunun, padişahın ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla mümkün olacağına inanan bir cemiyettir
d)Meşrutiyet ve demokrasi ilkelerine bağlı siyaset takip etmişlerdir
e)Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yapmıştır
f)İngilizlerden maddi destek görmüştür
4-Hürriyet ve İtilaf Fırkası
a)Merkezi İstanbul’dur
b)1911’de İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı olanlar tarafından kurulmuştur
c)Anadolu’daki Kurtuluş Hareketini İttihatçılar ile işbirliği yapan maceracı bir hareket olarak değerlendirmişlerdir
d)Mondros’tan sonra Milli Mücadele’ye karşı iç ayaklanmalarda öncü olmuşlardır
e)İngilizlerle beraber hareket etmiştir
5-İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti
a)İngilizler tarafından Sait Molla isminde birine İstanbul’da kurdurulmuştur
b)İngiliz mandasını savunmuşlardır
c)Osmanlı Devleti (Vahdettin, Damat Ferit ve İçişleri Bakanı Ali Kemal üyeleri) tarafından desteklenmiştir
d)Derneğin başkanı Fru (Frew) idi
e)Cemiyetin gizli amacı memleket içinde örgüt kurarak isyan ve ihtilaf çıkarmak, ulusal bilinci yok etmek ve yabancı müdahalesini kolaylaştırmaktır
üİngiliz gizli servisince yönlendirilen dernek, İngiltere’nin doğu siyasetini destekler İngiltere ile Osmanlı saltanatı arasındaki ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla kuruldu Çalışmaları Hürriyet ve İtilaf fırkasınca desteklendi Asıl amacı, ulusal direniş girişimlerini yok etmektir
6-Wilson Prensipleri Cemiyeti
a)Merkezi İstanbul’dur
b)Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunun ancak İngilizlerin yardımı yerine ABD’nin mandası ile mümkün olabileceği savunulmuştur Amerika'nın mandasına girerek kurtulmayı ve hızla uygarlaşmayı hedeflemekte idiler
c)Halide Edip (Adıvar), Ahmet Emin (Yalman) ve Refik Halid gibi şahsiyetler bu cemiyetin önemli isimleri arasındaydı
d)Sivas Kongresi'nde etkili olmuş, fakat susturulmuşlardır
e)Cemiyetin kurucularından bir kısmı Kurtuluş Savaşı’nda Milli Mücadelecilere katılmıştır
Milli Varlığa Düşman Cemiyetlerin Genel Özellikleri


1)Saltanat ve Hilafetçi bir düşünceye sahip olmaları
2)Milliyetçiliğe karşı ümmetçi bir anlayışta olmaları
3)Ülkemizde çıkarları olan büyük devletler tarafından kurulmuş veya yönlendirilmiş olmaları
4)Manda ve himayeye taraftar olmaları
5)Milli birlik ve bütünlüğü bozmaya yönelik olmaları
6)Osmanlı Hanedanını yaşatma ve devam ettirme gayretinde olmaları
Zararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri


1)Emperyalist devletlerin çıkarlarına hizmet etmişler,ülkenin işgalini kolaylaştırmışlardır
2)İç ayaklanmalara sebep olmuşlar,ulusal kurtuluşu bir süre engellemişlerdir
3)Kendi çıkarlarını millet çıkarlarından üstüm tutmuşlar,Türk milletinin öz gücüne ve bağımsız yaşama azmine inanmamışlardır
4)Mandacı olanlar,bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağı gibi bir görüşü savunmuşlardır
5)Ulusal bilinç ve birliği parçalamaya çalışmışlardır
6)Ulusal Egemenlik kavramına inanmamışlardır
@ Yararlı ve zararlı olmak üzere kurulan cemiyetlerin tamamı Mondros Ateşkes Anlaşmasının meydana getirdiği olumsuz şartlardan ortaya çıkmıştır En önemli ortak özellikleri budur Zararlı cemiyetler, işgallerin devam ettiği sürede faaliyet göstermişlerdir Yararlı cemiyetler ise Sivas Kongresinde birlik altında toplanarak milli kurtuluş hareketinin sonuna kadar faaliyetlerde bulunmuştur
II)YARARLI (MİLLİ) CEMİYETLER
Türk milleti, Mondros’tan sonra başlayan işgaller üzerine haklarını savunmaya başlamıştır Osmanlı hükümetinin olaylara kayıtsız kalması milletin harekete geçmesine neden olmuşturTürk yurdunun parçalanmasını önlemek için çeşitli bölgelerde milli amaca hizmet edecek nitelikte mahalli cemiyetler kurulmuştur Bu cemiyetlere genel olarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri (Hakları Savunma Dernekleri) adı verilmiştir
Kuruluş Nedenleri:
1)İşgallere, işgalcilere ve zararlı cemiyetlere tepki,
2)İşgaller karşısında padişah yönetiminin bir şeyler yapmayışı,
3)Halkın kendisini bilinçli bir şekilde örgütlenerek koruma isteği
4)Milliyetçi bilincin gelişmiş olması
1-Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ( 7 Kasım 1918 )
a)Trakya’nın Yunanlara verileceği endişesi ile Edirne’de kurulmuştur
b)Osmanlı Devleti parçalandığı takdirde Batı Trakya ile birleşerek, Trakya Cumhuriyeti’ni kurmayı amaçlamıştır Zamanla Kuva-i Miliye hareketine dönüşecek olan silahlı mücadeleyi esas almıştır
c)Doğu Trakya’nın Yunanistan’a verilmesini önlemek ve Mavri Mira’nın zararlı faaliyetlerini önlemek amaçlarındandır
d)Mondros’tan sonra kurulan ilk direniş cemiyetidir
e)Lüleburgaz, Edirne kongrelerini düzenlemişlerdir Edirne Kongresi’nde (9-13 Mayıs 1920) TBMM’ye bağlılık kararı almıştır
2-İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti (1 Aralık 1918)
a)İzmir’de Nurettin Paşa tarafından kuruldu Bu cemiyetin ilk adı “Müdafaa-i Vatan Heyeti”dir
b)İzmir’in Yunanlara verilmesini engellemek amacı ile kurulmuştur
c)Zamanla (Alaşehir Kongresinden sonra) İstanbul’da da etkinlik gösteren bu cemiyet , ulusal mücadeleye yardımcı gizli cemiyetlerle anlaşarak ,Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması işinde yardımcı olmuştur
d)Basın yolu ile sesini duyurmaya çalışmıştır
e)İttihatçı ve Bolşevik olmakla suçlanmışlar, düzenli bir cemiyet olamamışlardır
f)Cemiyet ismini İzmir’in işgal edileceği haberinin alınması üzerine “İzmir Reddi İlhak Cemiyeti” olarak değiştirmiştir
3-İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
a)İzmir’in işgali üzerine kurulmuştur İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti işgalden bir gün önce bu ismi almıştır
b)Ive II Balıkesir Kongresi ile Alaşehir Kongresi’ni düzenlemişlerdir
c)Yunan işgaline fiilen karşı koymuş bir cemiyettir
d)Kuvay-i Milliye hareketinin başlamasını da sağlamıştır
4-Kilikyalılar Cemiyeti (21 Aralık 1918)
a)İstanbul’da Ali Fuat Paşa’nın gayretleri ile kurulmuştur
b)Adana ve çevresinin Ermenilere verilmesini engellemek ve Fransız işgalinden korumak için kurulmuştur
c)Bölgedeki ulusal güçleri birleştirmek içim 30 Mayıs 1920’de Pozantı Kongresi’ni düzenlemiştir
5-Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti (12 Şubat 1919)
a)Merkezi Trabzon olmak üzere Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur
b)Erzurum Kongresinden sonra Doğu Anadolu Cemiyetinin bir şubesi haline gelmiştir
6-Trabzon Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
a)Trabzon ve çevresinde bağımsız bir Türk Devleti kurmak amacı ile kurulmuştur
b)İlk kurulduğunda padişaha bağlı iken daha sonra Milli Mücadele’ye katılmıştır
7-Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
a)4 Aralık 1918’de İstanbul’da kuruldu
b)Merkezi İstanbul’da bulunan bu cemiyet daha sonra Erzurum ve Elazığ da şubeler açmıştır
c)Doğuda bağımsız bir Ermeni Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur Ermenilerin Doğu Anadolu'da nüfus olarak çoğunlukta olmadığını açıklamıştır
d)Cemiyet Ermenilerle mücadele etmek, Doğu illerinde Türklerin Ermenilere sayıca üstün olduğu kadar tarih, kültür ve uygarlık yönüyle de üstün olduğunu kanıtlamak için Fransızca Le Pays, Türkçe Hâdisât ve Albayrak gazetelerini çıkarmıştır
e)Cemiyet şu kararları almıştır: Kesinlikle Doğu Anadolu’dan göç edilmeyecek Doğu illeri bir saldırıya uğrarsa birleşilecek Bilim, din ve ekonomi alanında teşkilatlanılacak
f)Doğu Anadolu'da Türk ve Müslüman nüfusun fazla olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu'nun bütünlüğünün korunmasını savunmuştur
g)Erzurum Kongresi'ni düzenlemişlerdir
h)Mustafa Kemal, Sivas Kongresinde Ulusal Dernekleri bu cemiyet aracılığı ile birleştirmiştir
En etkili olan cemiyettir
8-Milli Kongre Cemiyeti (29 Kasım 1918)
a)II Meşrutiyet döneminde Türkçülük fikrini ve Türk milliyetçiliği hareketini Milli Eğitim vasıtalarıyla yaymak amacıyla kurulan “Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti” üyeleri tarafından İstanbul’da kuruldu
b)Partiler üstü bir cemiyet olarak kurulan Milli Kongre Cemiyeti’nin amacı; Türkler hakkında dünyada yapılmış ve yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla karşı koymak ve Türk milletinin haklarını, tarihi vazifelerini, medeni vasıflarını belirtmekti
c)1919 yılında Milli Kongre Türkler hakkında tanınmış yazarların sözlerini, dünya kamuoyunda Türklerin durumu ve Ermenilerin Müslümanlara yaptıkları zulümler hakkında vesikalar ve Fransızca eserler yayımlayarak etkili olmuştur
d)Türk vatanının kurtuluşu için bütün kurum ve cemiyetlerin birleşmesi gerektiğini belirtiyordu Çünkü Türk milleti, ancak bu birlik ve dayanışmayı sağladığında başarıya ulaşacaktı
e)“Kuva-yı Milliye” deyimini ilk kullanan cemiyettir
9-Anadolu Kadınları Müfaaa-i Vatan Cemiyeti
a)5 Kasım 1915’te Sivas’ta kuruldu
b)Vatanın bütünlük ve bağımsızlığı uğrunda bütün Anadolu’nun birliği çalışmak gayesiyle mitingler ve kongreler düzenlemiştir
c)Vatanın savunmasında kadınların da üzerine büyük görevler düştüğünü belirterek kadınların görevlerini yapmaya hazır olduklarını vurgulamışlardır
10- Gizli Karakol Cemiyeti
a)İstanbul'dan Anadolu'ya silah ve Cephane kaçırılmasında önemli bir rol oynadı
Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri


1)Mondros Ateşkes Antlaşmasına ve işgallere bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır
2)Azınlıkların taşkınlıklarına karşı kurulmuşlardır
3)Cemiyetlerin tabanını çoğunlukla eski İttihatçılar oluşturmuştur
4)Cemiyetlerde “Türklük” duygusu ön plandadır
5)Cemiyetler yalnız bulundukları bölgeleri kurtarmak için kurulmuş olup programları vatanın bütünlüğü özelliğini taşımazlar (Bölgesel amaçlarla kurulmuşlardır)
6)Genellikle basın ve yayın yoluyla mücadele etmişlerdir Ancak işgallerle birlikte silahlı mücadeleye başlamışlardır
Yayın yoluyla bulundukları bölgelerde, Türklerin çoğunlukta olduklarını dünya kamuoyuna duyurarak işgallerin haksızlığını savunmuşlardır
7)Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesine katkıda bulunmuşlardır
8)Yeni bir Türk Devleti kurma amacı taşımazlar (Trakya Paşaeli Cemiyeti hariç)
9)Düşmanı belli bir süre oyalamışlardır
10)Ulusal bilincin gelişmesine, yayılmasına, canlı tutulmasına kaynak olmuşlardır
11)Halkın savaşı maddi ve manevi yönden desteklemesine öncülük etmişlerdir
12)Bu cemiyetler kendiliklerinden oluşmuşlardır Hükümet ya da her hangi bir organın katkısı yoktur
13)Birbirlerinden kopuk ve bağımsız hareket etmişlerdir Milli Cemiyetler; Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı ile birleştirilmiştir
14)Cemiyetler yöresel kongreler düzenleyerek siyasi ve silahlı mücadeleler yapmışlardır
15)Yararlı cemiyetlerin başlangıçtaki en büyük eksikliği merkezi bir otoriteden ve birlikten yoksun olmalarıdır Erzurum Kongresinde giderilmeye başlayan bu eksiklik, Sivas Kongresinde bütün derneklerin bir çatı altında toplanmasıyla tamamen giderildi
16)Yararlı cemiyetler genellikle İstanbul ve çevresinde kurularak faaliyet göstermiştir İstanbul’da kurulmalarının en önemli nedeni, devletin merkezi olmasından dolayı haberleşme ve ulaşımın kolay olmasıdır Ayrıca basın ve yayın merkezi olması da etkilidir
Cemiyetlerin hemen hemen hepsinin kuruluşunda dayandıkları nokta Wilson İlkeleri’dir


alıntı