Sakarya Hendek İlçesi

Sakarya Hendek ilçesi

Hendek, çok küçük bir bölümü Karadeniz Bölgesi, daha büyük bölümü Marmara Bölgesi sınırları içinde kalan, Sakarya'ya bağlı bir ilçedir İlçe Kaymakamı Harun Kaya, Belediye Başkanı Ali İnci'dir

2000 Yılında yapılan Genel Nüfus Sayımına göre İlçe toplam nüfusu 63703’dür Bunun 30597 kişisi ilçe merkezi ve mahallelerinde, geri kalan 27706 kişisi köylerde, 2596’sı Yeşilyurt Beldesinde, 2804 kişisi Çamlıca Beldesinde olmak üzere 5400 kişisi de beldelerde yaşamaktadır


Tarihi
İlk çağlarda bölgenin hakimi Bitinyalılar'dan hiç bir eser yoktur Daha sonra bu bölgeye hakim olan Romalılar, Bizanslılar ve Selçuklular'dan yalnızca Bizans dönemine ait olmak üzere civar köylerde mezarlar ve kalıntılar vardır Haraklı, Dikmen ve Nuriye'de örnekleri bulunmuştur Ancak Hendek´te önemli bir iz yoktur Bunun nedeni, o zamanlar Adapazarı - Hendek ovasının bataklık olup yerleşime uygun olmadığı olabilir

O dönemlerde Hendek ve civarında yerleşmiş olan İslam kolanizatör dervişlerine ait olduğunu sandığımız Salman Dede, Sarı Dede, Erenler türbesindeki dervişler bölgenin islamlaşmasında rol oynamışlardır 1300´lü yılların başlarında Osmanlılar bu bölgeyi fethettiğinde Hendek ve civarında yaşayan Türk kabilelerinin müslüman olduğu sanılmaktadır Bu da bu bölgede yaşayan Türklerin Osmanlı Devletinin yönetimine geçmeden önce İslam Dinini benimsediklerini gösteriyor

Hendek'in Bizanslılardan Osmanlı İdaresine geçişi, Orhan Bey zamanında Konuralp kumandasındaki bir askeri birlik tarafından sağlanmıştır Kasabaya bir süre "Konuralp" dendiği eldeki belgeler ve rivayetlerden öğrenilmektedir Orhan Bey´in kasabaya gelerek burayı gördüğü, burada gördüğü iltifattan dolayı Şeyh İbn-ü İbrahim´e kasabayı vakf ettiğini 700 Hicri Tarihini taşıyan Berat Vakıf Name vesikasından öğreniyoruz

Miladi 1401 yılında Hendek´te Şemsi Paşa vakfiyesi tarafından; bir han, bir hamam ve 35 dükkan yapıldığına dair Topkapı Sarayı Kütüphanesinde belgeler vardır 1500´lü yıllarda Bağdat seferleri için yapılan ünlü Bağdat yolu kalıntıları, Hendek´te bugünkü Kemal Paşa Caddesi, Eski Düzce Caddesi, Hüseyin Şeyh ve Kalayık´tan geçmekteydi

Evliya Çelebi Seyahatname'sinde 17 yüzyılda Hendek'i; Yeniçeri Serdarı Kethuda (Kahyalık) Yeri ve Subasışı olan 150 hanelik bir kasaba olarak anar 1800´lü yıllarda Kocaeli Sancağı´na bağlı küçük bir yerleşim yeri olan Hendek, 93 Harbi denen 1876 Osmanlı-Rus savaşı sonrası göçlerle önem kazanmıştır

1887-1888 yıllarına ait muhacirun defterlerinde bu bölgeye 2000 Kafkasya göçmeni yerleştirildiğini yazmaktadır 241 Laz, 580 Gürcü, sayısı belirtilmeyen Çerkez ve Abaza bölgeye yerleştirilmiştir 1890 nüfus sayımında Hendek nahiyesinde 10025 Müslüman, 300 Rum-Ortodoks, 1800 Ermeni-Gregoryan , 875 Kıpti olmak üzere 13000 kişi yaşamaktaydı Bu sayıya nahiyeye bağlı köylerde dahildir Zira Akyazı da, o dönemde Hendek'e bağlı Aksaray köyü idi 1890 istatistiklerinde Hendek´te toplam 37 camii, 1 kilise, 6 çeşme, 2 hamam, 32 han, 3 fırın, 111 dükkan, 26 çiftlik ve 35 öğrencilik bir rüştiyesi varmış

Hendek, cumhuriyetten önce Kocaeli mutasarraflığına bağlı kaza haline getirilmiştir 1907 yılında belediye kurulmuştur İlk Belediye Başkanı Alabacak Mehmet Ağa olmuştur


Mahmut Bey'in Şahadeti
Cumhuriyet öncesi kargaşa döneminde 13 Nisan 1 Düzce Ayaklanmasında ilçe olumsuz bir isimle tarihe geçmiştir Geyve'de bulunan 24 Tümen Komutanı Miralay Mahmut Bey, Kurtuluş Savaşı'nda Düzce'de çıkan isyanı bastırmak için bölgeye gönderildi Mahmut Bey, isyancıların haberci beylerini Hendek'te kabul etti İsyancılar, su istediklerini ve kendilerini Düzce'de karşılayacaklarını bildirdiler Bu sözlerin samimiyetine inanan Mahmut Bey ordusu ile Sarıbayırlar mevkiinde pusuya düşürüldü Mahmut Bey ve 3 arkadaşı şehit edildi Mahmut Bey ve arkadaşları vurulduktan sonra, Hendek Hükümet Konağı yanındaki caminin bahçesine törenle gömülmüşlerdir


Coğrafi Konumu
Topraklarının büyük bölümünü Hendek Ovası oluşturur Marmara ve Karadeniz bölgeleri arasında bir geçiş alanı niteliği taşıdığından çok yağış alır Güneydeki Samanlı Dağları ile kuzeydeki Çam Dağı ormanlarla kaplıdır Dağların arasındaki platoların dışında da çeşitli yüksekliklerde yaylalar vardır İlçe topraklarının sularını, Karasu ile doğuda ilçenin doğal sınırını çizen Sakarya Irmağı ve onun kolu Mudurnu Çayı toplar Bu akarsular ve kolları boyunca irili ufaklı, verimli tarım alanları uzanır

İlçe, eski E-5 yeni adı ile D-100 Karayolu üzerinde İstanbul´a 170 km , Ankara´ya 275 km Adapazarı´na 30 km kurulmuştur TEM Otoyolu da güneyinden geçip deniz seviyesinden yüksekliği 175 metredir 6300 hektar alana yayılan ilçenin bugünkü nüfusu 25220 olup, 200000 nüfusu barındırabilecek Dikmen - Balkaya mevkiinden getirilen memba sularına sahiptir


Ekonomisi
Cumhuriyet´ten sonra Tekel kurulmuş uzun yıllar tek sanayi kuruluşu olarak varlığını sürdürmüştür Hendek halkı, tütüncülerin yüzde bir bağışları ile 1945-1946 yılında Hendek Ortaokulu'nu kurmuştur Bu okul eski bir hamamın temelleri üzerine kurulmuştur Bu hamam ve aynı yerdeki binada eskiden Hendek Rüştiyesi bulunmaktaydı

İlçeyi çevreleyen dağlarda akan su kaynakları üzerine tüm çevre illere dağımı yapılan fabrikalar kurulmuştur Türkiye'nin önde gelen firmalarından olan Aytaç Su, Kardelen Su, Flora Su kaynakları ve fabrikalarının bulunmasının yanında, ilçe sınırlarında bulunan Uludere mevkiinden de içme suyu temin edilmektedir

Büyük şehirlere yakınlığı ve doğal yapısının müsait olması nedeniyle geçtiğimiz yılarda ilçede büyük bir Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş olup, burada yoğun bir fabrikalaşma başlamış ve ilçe sanayi şehri görünümüne kavuşmuştur

Ülkenin her köşesinde karayolu ile ulaşım her an mümkün olup, nakliyecilik de gelişmiştir Yurt içi ve yurt dışı taşımacılığında ilçedeki araçların katkısı büyüktür İlçedeki tır taşımacılığı hayli ilerlemiştir İlçe halkı önceden tütün rençperliği ile geçinirken, bugün geçiminin büyük bir bölümünü fındık üretimi ile sağlamaktadır İlçe halkı günlük ihtiyaçlarını Salı günleri kurulan sebze, meyve ve giyim pazarından karşılamaktadır

İlçede Sakarya Üniversitesi´ne bağlı olarak Eğitim Fakültesi ile Meslek Yüksek Okulu eğitim vermekte, bu okullarda 6300 civarında öğrenci okumakta ve öğrneciler ilçe ekonomisine büyük ölçüde katkıda bulunmaktadır

Hendek'in verimli ve sulak topraklarında yetiştirilen başlıca ürünler mısır, buğday, şeker pancarı, fındık, patates, elma, soğan ve az miktarda tütündür Ovalık kesimlerde sığır, yaylalarda ise koyun beslenir


Hendek İsmi [değiştir]Hendek'in gerek ismi gerekse ilk yerleşim zamanı tartışmaya açık bir konudur Bir rivayete göre Hendek küçük bir kasaba iken; bu kasabada tek bir han varmış Bundan esinlenerek "Hantek" diye anıldığı ve zamanla Hendek'e dönüştüğü sanılmaktadır

Başka bir rivayete göre Hendek; 12 asırda Orta Asya´dan, Ön Asya ve Batıya yapılan Türk göçleri sırasında Selçuklu Devleti zamanında Türkistan´a bağlı "Cürcan" bölgesindeki Handak´tan göç eden Türk kabilelerinden bir kısmı şimdiki Turanlar mahallesine gelerek bu kasabayı kurdukları, kendi öz yurtlarının eski adı olan "Handak" adını buraya verdikleri, "Handak´ın zamanla "Hendek" olarak değiştiği kabul edilmektedr

Diğer bir rivayete göre ise; kasabanın coğrafi konumunun çok iyi ve düz bir saha üzerinde bulunduğu yalnız kuzey ve güneyden sıralanan dağlarla kuşatıldığı ve bu jeolojik durumundan ötürü halk arasında "Hendek" diye anıldığı söylenmektedir

Hendek Sakarya’nın doğusunda, Düzce İli ile komşudur XVI Yüzyıl'da gelişme gösteren ve daha önce Akyazı'ya bağlı Hendek diye işaret edilen kasabadır Kızıl Ahmedlilerden Mustafa Paşa’nın yaptırdığı han/kervansaray ile göze çarpmaya başladı Ayrıca yeni cadde üzerinde oluşu nedeniyle çevre köylerinin toplandığı mekân olmuştur Bu nedenle, “Han Dağı” pazarı denilmiştir Hendek adı da zamanla Han-Dağ’dan türetilmiştir Daha sonra da Köprülü Mehmet Paşa Hendek’in gelişmesinde, büyümesinde rol oynadı İsazâde’nin yazdığına göre büyük bir han yaptırmış, Darûlhâdisi yanında da Karban saray bina ettirmişti JA Cramer, Hendek ile Lateas’ın aynı yer olduğunu yazmaktadır Buradan geçen gezginler de aynı görüşü paylaşmaktadırlar Evliya Çelebi, “Hendek Bazarı” ile Hendek’ten bahsetmekte ve şunları kaydetmektedir: “Ormanlı, dağlı, pazarlı güzel bir kasabacıktır Yüzeli akçelik kazadır Yeniçeri serdarı, kethüda yeri, subaşısı vardır Burada, bir çamurlu meşhur bataklık bulunur ki üzerinde uzun bir tahta köprü vardır” Sieur de Boullaye, Ainsworth, E Smith de “Candac” imlâsı ile kaydettiği Hendek, uzun zaman Akyazı ile birlikte resmi belgelere geçmiştir


Hendek Mutfağı
Coğrafi yapısı, yumuşak iklimi ile çok çeşitli milletleden oluşan nüfus yapısı Hendek mutfağının belirlenmesinde en büyük rolü oynar Ayrıca büyük şehirlere yakınlığı, ana ulaşım yolları üzerinde bir kavşak oluşturması da, çeşitli kültürlerden etkilenmesine yol açmıştır Bu etkileşim, mutfağında da kendini gösterir Bu nedenle tipik bir Hendek mutfağından bahsetmek çok zordur

Ayrıca bölgedeki Abhaz, Çerkes, Laz ve Gürcü insanlarının birbirinden değişik ve çeşitli birçok yöresel yemek çeşidini de bu bölgede yaydıkları bilinmektedir

Mesela Abhazların ünlü yemekleri; cevizli tavuk, farklı bir kuru fasulye yemeği agudırşışı, yoğurtla yapılan yemekleri sızbal, mısır unundan yapılan abısta, çeşitli et yemekleri ve haluja'dır Tsilikhita, luşi kvaneyi, tsattsipelli, laz böreği vb yiyecekler, Laz Gürcü mutfağından bu yöreye kadar gelmiştir


Turizm
İlçede Çiğdem Yaylası, Dikmen Yaylası[1] Salman Dede Mesire Alanı gibi yayla turizmi yaygındır ve doğal güzellikleri ve büyük şehirlere yakınlığı ile tercih edilir

İlçenin etrafı zengin ormanlarla çevrili olup, zümrüt gibi yeşillikler arasında yer almakla ilçeye, Adapazarı yönünden girişte iki tarafı süsleyen çınar ve akasya ağaçları güzel görünüm verir İlçenin kuzeyinde Çam Dağı, güneyinde Keremali Dağı bulunur Bu dağlar ormanlık olup; kayın, meşe, ıhlamur, kestane, diş budak, köknar vs ağaçlarından oluşur Uludere adı ile bir de akarsuyu vardır Bu dere ilçenin ortasından geçmekte olup, mesire yeri olarak da kullanıma müsaittir