Şırnak Hakkında Bilgi

Şırnak Genel Bilgi



Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Şırnak, kuzeyinde Siirt, batısında Mardin, kuzeydoğusunda Van, doğusunda Hakkari, güneyinde Irak ve Suriye ile çevrilidir İlin batı ve güney kesimindeki düzlükleri dışında büyük bölümü akarsu vadileri ile yarılmış dağlık ve engebeli bir arazi yapısı vardır Kuzey ve doğu kesimlerini Güneydoğu Torosların uzantılarından Çerrand Dağı (Yassı Dağ) ile Herakol Dağı (Yazlıca Dağı) (2961 m) engebelendirir Doğu kesiminde ise Hakkari Dağlarına bağlı Gönherç (Konaklı) Dağının uzantıları ile Altındağı, Mamemusa Dağı (Musa Dağı) (3232 m), Tanintanin Dağı (3055 m), Karacadağ (Termo Dağı) (3275 m) ve İncebel Dağı (3019 m) engebelendirmektedir İlin orta kesiminde ise Cudi Dağı (2114 m) bulunmaktadır Bu dağlar arasındaki Faraşin Yaylası, Silopi, Cizre ve İdil yörelerindeki düzlükler de ilin belli başlı engebesi olmayan alanlarıdır

İl topraklarını Dicle Nehri’ne katılan Kızılsu, Çağlayan, Habur ve Hezil çayları sulamaktadır Deniz seviyesinden 1400 m yüksekliktedir İlin yüzölçümü 6904 km2, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 353197’dir

Şırnak’ta Karasal İklim hüküm sürmektedir Ancak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sınırları içerisindeki bazı kesimlerde iklim daha yumuşaktır Kuzey ve doğu kesimlerde kışlar daha sert olup, kar yağışlıdır

Orman varlığı bakımından yoksul olan Şırnak’ın bitki örtüsü genelde Step görünümündedir Dağlık ve yüksek kesimlerde meşe ve yer yer ardıç ağaçlarına rastlanır Beytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek yerlerinde alpin çayırları bulunur

İlde yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında; arpa, buğday, kırmızı mercimek, pamuk, üzüm ve karpuz gelmektedir Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan yetiştirilmekte olup, özellikle koyun, kıl keçisi, Ankara keçisi, tiftik keçisi ve sığır yetiştirilir Arıcılık da yapılmaktadır Hayvansal ürünler; tereyağı, peynir, yün ve tiftiktir Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık yaygındır Geleneksel bir uğraş olarak kilim, halı, heybe ve şal gibi dokumalar yapılmaktadır Bunların en tanınmışı Şırnak Şalı olup, Beytüşşebap’ta dokunan yünlü ve simli kilimler ödül kazanmıştır Pamuklu dokumacılık da ön plandadır Cizre yöresinde de bakır ve gümüş işçiliği önemlidir

İl topraklarında asfaltit yatakları bulunmakta olup, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ve Ülkemizin ekonomisine büyük katkıda bulunan asfaltit yatakları il alanın %70’ini kaplamaktadır Ayrıca il sınırları içerisinde 9 adet kömür sahası bulunmaktadır

Şırnak’ın ilçelerinden Beytüşşebap’ın Peştazare yöresinde rastlanılan kaya resimlerinden yörede Neolitik Çağdan (MÖ8000-5500) itibaren bir yerleşim olduğu anlaşılmaktadır İstanbul Üniversitesi Prehistorya Kürsüsü ile Chicago Üniversitesi Doğa Bilimleri Üniversitesi’nin birlikte yürüttüğü Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamında yörede 46 buluntu yeri saptanmış ve incelenmiştir Bu yerlerde Neolitik, Kalkolitik, İlk Tunç, Helenistik, Roma, Bizans, İslam ve Yakınçağ dönemlerine tarihlenen çanak çömlekler ortaya çıkartılmıştır Ayrıca Cizre yakınlarında, Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasında Finik Ören yeri İÖ4000 yıllarına tarihlendirilmiştir Dağlık bir bölgede yer alan kentte saray, zindan, sarnıç yerleri ve beyaz kalker taştan oyulmuş çok sayıda mağara ev bulunmaktadır Finik kalesinin kuzeyinde Borzana Sitiya ismi verilen yerde kayaya işlenmiş bir kadın kabartmasıyla, köyün kuzeydoğusunda yan yana duran bir kadın ve bir erkek kabartması bulunmamaktadır Dicle Nehri’ne inen gizli su yolu su sarnıcı günümüze kadar gelebilmiştir

Faraşin yaylasında “Dirhe” isimli kulelere benzer yapıların Urartular zamanından kaldığı, yöreye yapılacak saldırı veya ticaret yollarını kontrol amacı ile yapıldığı sanılmaktadır Buna dayanılarak Hurriler, Mittaniler, Hitiler, Asurlular ve Urartular yörede egemen olmuşlardır Bunun ardından Persler, Sasaniler, Artuklular, Eyyubiler, Selçuklular ve Moğollar buraya hakim olmuşlardır Uzun süre Bitlis, Cizre ve Hakkari’deki aşiret reislerine bağlı olarak yönetilmiştir Şırnak ve yöresi 1627 yılında da Osmanlı topraklarına katılmıştır Ancak, aşiret reislerinin yönetimi Osmanlı döneminde de sürmüştür

XVIIyüzyılda, Katip Çelebi Seyehatnamesi’nde; Şırnak’ın Cizre’nin sıcağından korunmak amacı ile yazlık ve yaylak olarak kurulduğundan söz etmektedir Ayrıca söylentiye göre Şırnak’ın tarihi Nuh Tufanı öncesine dayanmakta olup, Şehr-i Nuh adı ile Cudi Dağı’nın kuzeyinde kurulmuştur Bu isim sonraki yıllarda Şırnak adını almıştır

XIXyüzyılda Diyarbakır ve Van vilayetlerinin sınırları içerisinde bulunuyordu Osmanlı döneminde Cizre’ye bağlı bir yerleşim yeri iken, 1913 yılında Siirt iline bağlı kaza yapılmıştır IDünya Savaşı sırasında Rusların işgaline uğramıştır Cumhuriyetin ilanından sonra Siirt iline bağlı kaza konumunu sürdürmüş, 1990 yılında da İl yapılmıştır

4000), Çağlayan (Şah Kalesi) Kalesi, Said Bey Kalesi (MÖ1800), Finik Kalesi, Babil Kalesi , Cizre Surları, Babil Suru, Finik Surları, Yasef Köprüsü (Cizre Köprüsü) (1164), Akabin Köprüsü (Fevzi Çakmak Köprüsü) (1159-1170), Kasrik Köprüsü, Beyaz Köprü, Habur Köprüsü, Nerdüş Köprüsü, İdil’de Timur Çeşmesi, Cizre Ulu Cami, Nuh Peygamber Cami ve Türbesi, Kırmızı Medrese (XIVyüzyıl) Mir Abdal (Abdaliye) Medresesi (1437), Süleymaniye Medresesi (Medresetül Süleymaniye) (1583), Mecddiye Medresesi (Medresetül Mecdiyye), Şazeh Medresesi, Abdurrahman Ağa Kasrı (XIXyüzyıl), Ağayısor Kasrı, Yusuf Ağa Kasrı (XXyüzyıl), Süleyman Ağa Kasrı (XXyüzyıl), Osman Ağa Kasrı, Mehmet Ağa Kasrı bulunmaktadır Ayrıca Dicle Nehri kıyısında Hista Kaplıcası, Beytüşşebap ilçesi yakınındaki Zümrüt Kaplıcası, İl merkezi yakınında Besta Kaplıcası, Narfaran Kaplıcası vardır

Şırnak Gezgin Gözüyle

Nuh Tufanı sonucu ,Nuh Gemisinin konduğu yerdir Bu olayı Kuran’ ı Kerim’ de doğrulanmaktadır İlin kuzeyinde aynı istikamette – Cudi Dağı ile yüzleşircesine Namaz Dağı vardır Cudi Dağında HzNuh (AS) ın gemisine ait mıt dediğimiz büyük büyük çiviler ve tahta kalıntıları mevcuttur İlimize bağlı Kasrik Beldesinde Gutilerden kalma köprü, taştan yontulmuş sulama kanalı, ata binmiş adam resmi vardır Ayrıca İlimizde Besta Meryem Kaplıcaları vardır İlimize bağlı Cizre İlçesinde Hz Nuh Türbesi, Mem-u Zin Türbesi, Kırmızı Medrese, İsmail Ebul–İz müzesi, ve Birca Belek Kalesi vardır Güçlükonak İlçesinde Fenikelerden kalma Finik Kalesi ve meşhur Hista Kaplıcaları ile Firheşin Yaylası oldukça görünmeye değer yerlerdir Ayrıca İdil İlçesinde Merkez
Cizre Kalesi:Günümüzde büyük bir kısmı harap durumda olan Cizre Surları’nın Guti’ler tarafından inşa edildiği düşünülmektedir Surlar üzerinde yer alan Bağdat, Diyarbakır-Mardin ve Sarayburnu kapıları kente girişi sağlamaktaydı Cizre Kalesi ise surların kuzeyinde ve Dicle Nehri kıyısında bulunmaktadır Develer Hanı, Saray ve Zindan Binası gibi yapıları barındıran kale bugün Sınır Jandarma Tabur Komutanlığı tarafından kullanılmaktadır
Cizre Ulu Cami
1156 yılında inşa edilen dörtgen minarenin üzerindeki firuze kaplamalar dökülmüş durumdadır Yapının kapısı üzerinde, insan ve hayvan motiflerinin bir arada tasvir edildiği kapı tokmakları Kopenhag Müzesi’nde sergilenmektedir
Nuh Peygamber Türbesi ve Camii:Nuh Peygamber’in mezarı olduğu ileri sürülen yer önemli bir ibadet yeri olmuştur Orijinal de kilise kalıntısının üzerine yapılan eski cami yıkılarak Şırnak Valiliği tarafından tekrar inşa edilmiştir





Abdaliye Medresesi ve Mem-u Zin Türbesi


Cizre Dağkapı Mahallesi’nde Cizre Surları’nın üzerinde yer almaktadır Mem-u Zin Türbesi de medresenin idare odalarının altında bulunmaktadır Yapı, 1437 yılında Emir Abdal İbni Abdüllilah Seyfettin Bohti tarafından yaptırılmıştır Medrese bir mescit, iki adet öğrenci odası ve müderris odalarından oluşmaktadır

Kırmızı Medrese ve Ahmed El Cezeri Türbesi

Ahmed El Cezeri ve bazı yakınlarının türbelerinin yer aldığı medrese 15yüzyılda inşa edilmiştir Kırmızı tuğlaların yapı malzemesi olarak kullanıldığı medrese de mescit, idare, müderris ve öğrenci odaları yer almaktadır

Finik Ören Yeri

Cizre yakınlarında Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasında bulunan Finik Ören yerinin tarihi MÖ 4000 yıllarına kadar inmektedir Saray, zindan, sarnıç ve çok sayıda mağara evlerinin yer aldığı kentte çeşitli kaya kabartmaları mevcuttur

Babil Ören Yeri

Cizre’nin güneybatısındaki Kebele köyünde bulunan kentin çevresi surlarla çevrilidir 1992 yılında yapılan çalışmalarda ele geçirilen Asur hükümdarına ait bir Heykel Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir

Kasrık Ören Yeri

Cizre’nin 6 km kuzeyinde bir boğaz içinde bulunan yerleşmede çeşitli yapı kalıntıları mevcuttur Ören yeri günümüzde Cizre halkı tarafından mesire yeri olarak kullanılmaktadır

Dirheler (Dev Evleri)

Kayalara oyulmuş dört büyük yapıdan oluşan Dirheler (Dev Evleri) Beytüşşebap İlçesi’nin Fargoşin yaylasında bulunmaktadır Bu evlerin Asur saldırılarına karşı haber alma kuleleri veya yaylaya göç sırasında barınmak için yapıldıkları tahmin edilmektedir

Şırnak'ta El Sanatları

Şırnak’ta şal-şapik ve rençberi denilen dokuma türlerinde üretim yapılmaktadır Ancak son yıllarda dokuma tezgahlarında önemli ölçüde azalma görülmektedir Halı, kilim dokumacılığı, keçecilik kentteki diğer el sanatlarının başında gelmektedir

Şırnak Camileri


Ulu Cami (Cizre)

Ömer döneminde, 639 yılında eski bir kiliseden camiye çevrilmiştir Abbasi döneminde onarılmıştır Cizre emiri Baz Şah’ın oğlu Emir Ali Sencer tarafından da 1160 yılında bir kez daha onarılmıştır Bu arada kesme taştan dikdörtgen kaide üzerine yuvarlak gövdeli minaresi de 1156 yılında yapılmıştır

Cami kesme taştan, dikdörtgen planlı olup, üzeri kasnaklı kubbe ile örtülmüştür Kubbeler demir köşebentlerle güçlendirilmiştir İbadet mekânı sütunlarla üç sahna ayrılmıştır Giriş kapısı üzerine Kuran’dan alınma ayetler yazılmıştır Giriş kapısı demirden olup, 1983 yılında Topkapı Sarayı Müzesi’ne götürülmüştür Bu kapı üzerinde gümüş motifler ve bakır kufi yazılar bulunmaktadır

Cizre Ulu Camisi’nin ejder figürlü (Dragon) kapı tokmağı 1964 yılında Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ne götürülmüştür Kapı tokmağının diğer kolu daha önce Berlin Müzesi’ne kaçırılmıştır Türk sanatı yönünden son derece önemli olan bu eseri Erdem Yücel yayınlamıştır:

“Cizre Ulu Cami kapı tokmağında başları sağ ve sola dönük, ön ayakları ile birbirine bağlı iki ejder figürü esas kompozisyonu meydana getirmektedir Ejderlerin vücutlarının orta kısımlarında birer düğüm, kuyruklarında da doğan veya kartala benzer başlar görülür Ağızlar açık adeta gövdeyi ısırır durumdadır Kulaklar sivri, gövdeler balıksırtı motiflidir

-XIII Yüzyıl Anadolu Selçuklu sanatında buna benzer hayvan tasvirleri, ejder ve yılan figürleri çok sayıda kullanılmıştır İslâm sanatında da ejder figürlerinin ayrı bir yeri vardır Orta Çağ İslâm dünyasında ejderler kapı tokmağı ve hem de yapıyı her türlü kötülükten koruyan bir muhafız olarak düşünülmüştür Bu motifin kaynağı Orta Asya Çin sanatı olup, buradan Sasani, İskit, Hun sanatına girmiş, on iki hayvanlı Türk takviminde yer almıştır

Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde bulunan Cizre Ulu Camisi’nin kapı tokmağı Orta Asya, Selçuklu ejder figürlerinin tipik bir örneğidir”

Bu tür ejder figürleri XII yüzyılda kazıma tekniği ile Ebul-iz İsmail Bin Rezzez El Cezeri tarafından yapılmıştır





Nuh Peygamber Camisi (Cizre)

Caminin bulunduğu yerde daha önce bir kilisenin olduğu kaynaklarda belirtilmiştir Caminin orijinalliğini yitirmiş ve Şırnak Valiliği tarafından eski cami yıkılarak yerine yenisi yapılmıştır

Bugünkü cami kesme taştan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri yarım kubbelerle desteklenen merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap ve minberi bir özellik taşımamaktadır İki yanında ikişer şerefeli yuvarlak gövdeli iki minaresi bulunmaktadır

Caminin bodrumunda Nuh Peygamber’e ait olduğu söylenen bir mezar bulunmaktadır








Mir Abdal (Abdaliye Medresesi) Camisi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde, sur duvarları üzerinde bulunan bu cami Cizre Beyi Emir Abdullah İbn Abdullah İbn Seyfeddin Boti tarafından 1437 yılında yapılmıştır

Cami siyah bazalt taşından yapılmış, kareye yakın dikdörtgen planlıdır İbadet mekânı kubbe ile örtülüdür Camiye bitişik olarak Mem’u Zin’in Türbesi bulunmaktadır Bu türbe de kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülüdür

Şırnak Medreseleri


Kırmızı Medrese (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinin batı yakasında bulunan bu medrese Cizre Beyliği döneminde IIHan Şeref Bey tarafından yaptırılmıştır Medresenin kitabesi günümüze gelememiş olup, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber, mimari üslubu ve IIHan Şeref Bey’in yaşadığı dönem dikkate alınınca, medresenin XIVyüzyılın başında yaptırıldığı sanılmaktadır Bazı kaynaklarda bu medresenin 1508 yılında yapıldığı yazılmışsa da bunu kanıtlayan bir kitabe günümüze gelememiştir

Cizre Akkoyunlular tarafından 1475 yılında ele geçirilmiştir Bu arada Cizre emirleri de sürgün edilmiştir Emir Bedreddin’in oğlu IIŞeref Han Boti Aşireti ve çevredeki diğer aşiretlerin yardımı ile 1508 yılında Cizre’yi almadan önce bir duada bulunmuştur:

“Yarabbi ben tekrar Cizre’yi alabilirsem sana bir cami inşa ettireceğim” demiştir

Bundan sonra Cizre’yi ele geçirmiş ve bu yüzden de içerisinde camisi bulunan Kızıl Medrese’yi yaptırmıştır Medrese Cizre Dağkapı Mahallesi ile Şah Mahallesi’nin birleştiği noktada sur üzerindedir

Anadolu Selçuklu mimarisi yapı üslubunu yansıtan bu medrese sur kalıntıları üzerine yapılmış olup, kırmızı tuğlaların yoğun olarak kullanılmasından ötürü de Kırmızı Medrese ismi ile tanınmıştır Halk arasında Kırmızı-u Medrese-i Sur olarak anılmaktadır

Medreseye doğu cephesinden dört basamaklı bir merdivenle girilmektedir Medrese 1516x1895 m ölçüsünde dikdörtgen bir avlunun doğu ve batı yönlerinde yapılmıştır Güney yönü üç eyvanlı olup, bunlardan soldakinin açıklığı 342 m sağdakinin 346 m ortadaki de 519 m dir Bu eyvanların avluya bakan cephelerinin köşelerinde girintili birer niş bulunmaktadır Orta eyvandan yandakilere üzeri iki merkezli kemerli bir ara kapıdan geçilmektedir Sağdaki eyvandan ise 244x245 m ölçüsünde kare planlı, üzeri kubbeli bir aralığa geçilmektedir İçerisi bu kapı üzerindeki pencere ile aydınlatılmıştır Bu bölümün iki kapısı daha olup, batı yönündeki kapıdan 264 m genişliğinde, üzeri tonozlu bir bölüme geçilmektedir Buradan da üzeri çeyrek kubbeli bir başka bölüme girilmektedir Kare planlı ilk aralıktan sonra da güneydeki türbeye girilmektedir Bu türbenin üzeri trompa benzer kemerlerle takviye edilmiş kubbe ile örtülüdür

Avlunun batı kenarında bir açıklıktan sonra odalar sıralanmıştır Avlunun doğu yüzünde de aynı şekilde eyvan ve oda düzeninin devam ettiği görülmektedir Günümüze yalnızca güney ucundaki iki oda ve önündeki eyvanların izleri ile tonoz kalıntıları gelebilmiştir

Avlunun güney kısmında üç eyvan ve bunların arkasında mescit kısmı bulunmaktadır Mescidin kitabesi bulunmamaktadır Mescit 1448x465 m ölçüsündedir Mihrabında Selçuklu üslubunda sütunçeli bezemeler vardır Üzeri tuğladan bir kubbe ile örtülmüştür Mescidin doğusundaki bir kapıdan 410x420 m ölçüsünde, içerisinde sade bir mihrap bulunan ikinci bir mescide girilmektedir Bunun da üzeri basık kubbe ile örtülüdür

Medresenin üzeri toprak damlıdır Batı eyvanı yandakilerden daha yüksektir Aradaki fark toprak dolgu ile giderilmiştir


Mir Abdal (Abdaliye) Medresesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde, Dağkapı Mahallesi ile mezarlık arasında bulunan bu medrese Cizre Azizan Beyi Emir Abdullah İbn Abdullah İbn Seyfettin Boti tarafından 1437 yılında yaptırılmıştır

Kesme taş ve moloz taştan, şehir surları üzerine yapılan bu medreseden pek az kalıntı günümüze gelebilmiştir Anadolu Selçuklu medreseleri üslubunda yapılan medrese kare planlı avlulu plan tipindedir Güneyinde sağda bir mescit, solunda da dershane bölümü bulunmaktadır Ayrıca avluyu çevreleyen kuzey ve batıda da medrese hücreleri bulunmaktadır Mescidin Selçuklu dönemini yansıtan motiflerle bezeli mermer mihrabı bulunmaktadır Medresenin mermerden giriş kapısı da kısmen ayaktadır


Şazeh Medresesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesi Çağlayan Köyü’nde bulunan bu medrese Cizre Beylerinden Mecduddin İbn Emir Abdal tarafından yaptırılmıştır Kitabesi günümüze gelemeyen medresenin yapım tarihinin XIII yüzyıl olduğu sanılmaktadır

Medrese kesme taş ve moloz taştan yapılan avlulu medrese plan tipindedir Avlu çevresinde medrese odaları ile giriş ekseninin karşısında dershane bulunmaktadır

Şırnak Türbeleri


Nuh Peygamber Türbesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde, Nuh Peygamber Camisi’nin bodrumunda Nuh Peygamber’e ait olduğuna inanılan bir türbe bulunmaktadır Anadolu’nun en eski türbelerinden olan bu yapıyı Cizreli İbnülesin Firuzabadi, Evliya Çelebi, Ebubekir Helevi ve Babili Berasus bu türbenin Nuh Peygamber’e ait olduğunu yazmışlardır

Nuh Camisi’nin güney kısmında merdivenle inilen bodrumda uzun ve dar bir bölüm geçildikten sonra türbeye ulaşılmaktadır Türbenin üzerinde ahşap sandukası bulunmaktadır Türbe ve üzerindeki cami Nuh Nebi Yaptırma ve Yaşatma Derneği tarafından restore edilmiştir


Şeyh Ahmet El Cezeri Türbesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde bulunan Kırmızı Medrese’nin mescidinin güneyinde Şeyh Ahmed El-Cezeri’nin türbesi bulunmaktadır Türbe medrese ile birlikte XVyüzyılda yapılmıştır Şeyh Ahmed El-Cezeri 1404-1479 yılları arasında yaşamış ünlü bir şairdir

Türbe kesme taştan yapılmış 500x493 m ölçüsünde kare planlıdır Köşelere yerleştirilen kemerlerle türbe kare plandan sekizgene dönüştürülmüştür Medrese hücrelerinden bu türbeye geçilmektedir Türbenin üzeri tromplu bir kubbe ile örtülmüştür

Türbe içerisinde Şeyh Ahmet El Cezeri’ye ve yakınlarına ait mezarlar bulunmaktadır


İsmail Ebul-İz El-Cezeri Türbesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde bulunan Nuh Peygamber Camisi’nin avlusunda bulunan İsmail Ebul-İz EL-Cezeri türbesinin yapım tarihi bilinmemektedir İsmail Ebul-İz EL-Cezeri 1153-1233 yılları arasında yaşamış bir bilim adamıdır


Mem-u Zin Türbesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesi, Dağkapı Mahallesi’nde, Cizre surları üzerinde bulunan Abdaliye Medresesi’nin bodrumunda Mem-u Zin’in türbesi vardır Türbe medrese ile birlikte 1487 yılında Emir Abdal İbn-i Abdullah Seyfettin Boti tarafından yaptırılmıştır

Medreseden merdivenle inilen türbenin duvarları siyah bazalt taşındandır Türbenin üzerine bir delik açılmış, böylece içeriye yağmurun girmesi sağlanmıştır Türbe içerisinde sandukası bulunmakta olup, halk tarafından ziyaret edilmektedir

Şırnak Köprüleri


Çezire-i İbn-i Ömer Köprüsü (Rafid-Yafes Köprüsü) (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde, Cizre-Nusaybin yolunda, Cizre suyu üzerinde bulunan bu köprünün kitabesi günümüze gelememiştir Bununla beraber, Artukoğulları döneminde, XIIIyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Diyarbakır Ulu Camisi’nin kapısındaki bir kitabede h559 (1164) tarihinde ölen tarihçi, Musul Zengilerinden Kudbiddin Mevlud’un veziri Cemaleddin Mehmet İsfahani’nin Cizre yakınında bir taş köprü yaptırdığı yazılıdır Büyük olasılıkla da Cizre Köprüsü sözü edilen bu köprüdür

Köprü kesme taştan beş gözlü, sivri kemerli olarak yapılmıştır Uzunluğu 14100 m eni 835 m olup, en büyük kemer açıklığı da 2800 mdir

Köprünün güney tarafında sekiz köşeli ayakların her birinin üzerinde çok yıpranmış olmasına rağmen astroloji kabartmaları ve yazıları bulunmaktadır Kufi yazılarla da burçların ve figürlerin isimleri yazılmıştır Köprü üzerindeki burç kabartmaları ile tanınmıştır Burada on iki burç üzerine sekiz gezegen kabartması yerleştirilmiştir Astronomi yönünden son derece önemli olan bu kabartmalar, güneş hangi burca girerse o ayın ilk gününde ışıkların o burca yansıyacak şekilde yapılmıştır Bu sistem son derece güzel bir şekilde hesaplanmış ve çağının mühendislik, astroloji harikasıdır Ayrıca Ashab-ı Kehf’in isimleri de köprü üzerine yazılmıştır

Günümüze bu köprünün batı kıyısındaki ilk kemeri ile ayağı ve nehrin ortasında da diğer iki ayağı gelebilmiştir


Akabin (Fevzi Çakmak) Köprüsü (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde iki tepe arasında bulunan bu köprüyü İmadettin Zengi’nin oğlu Kudbeddin Mevlut Han (1159–1170) tarafından yaptırılmıştır Yapım tarihini belirten bir kitabe bulunmamakla beraber XII yüzyılın ikinci yarısında yapılmış bir Zengi köprüsüdür

Köprü kesme ve moloz taştan yapılmış olup, dört kemerli ve iki gözlüdür Köprü üzerinde aslan ve oğlak figürleri kabartma olarak işlenmiştir

Cumhuriyetin ilk yıllarında Mareşal Fevzi Çakmak bu köprüyü harap bir halde görmüş ve onartmıştır Bu nedenle de köprü Fevzi Çakmak Köprüsü olarak da anılmıştır Onarım sırasında köprü üç büyük kemer ve iki gözlü olarak yenilenmiştir


Dicle (Cizre) Köprüsü (Cizre)

Köprü Cumhuriyetin ilk yıllarından önce yıkılmış ve geçiş 1923 yılına kadar sallarla sağlanmıştır Bunun için de sal ve sandallar yan yana getirilerek geçiş sağlanmıştır

Yıkılan köprünün yerine 1968 yılında ayaklar üzerine oturan yuvarlak kemerli betonarme ve demirden yeni bir köprü yapılmıştır








Kasrik Köprüsü (Cizre)

uzaklıkta bulunan Kasrik (Meşeiçi) Köprüsü’nün Gudiler tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır Bu köprü Cizre Beyi Emir Muhammed tarafından onarılmıştır İlk yapımı ile ilgili kalıntıya rastlanmamaktadır

Kesme ve moloz taştan yapılmış olan köprünün günümüze yuvarlak kemerli üç gözü gelebilmiştir









Uludere Köprüsü (Uludere)

Yapı üslubundan Osmanlı döneminde yapıldığı sanılmaktadır

Moloz taştan yapılan köprü tek gözlü ve yuvarlağa yakın sivri kemerlidir

Şırnak Kale ve Surları


Cizre Kale ve Surları (Cizre)

4000 yıllarında Gudi İmparatorluğu tarafından, Dicle Nehri kıyısında yaptırılmıştır Günümüze harap ve pek az bir bölümü gelebilen bu surlar siyah bazalt taşından yapılmıştır Sur duvarlarına ait kalıntılar Dicle Nehri kıyılarında ve ilçenin mezarlığında da görülmektedir Kale ve surlar bölgedeki savaşlar sırasında kısmen yıkılmış, Asurlular, Babiller ve Abbasiler döneminde onarılarak kullanılmıştır Abbasiler döneminde Ömer oğlu Abdülaziz kalenin yıkılan yerlerini onarmıştır Emir Seyfeddin İbn İzeddin Bey de burada Seffiye Medresesini yaptırmıştır Günümüzde kalenin üzerinde bu medresenin mihrabı bulunmaktadır

Halk arasında yaygın bir söylentiye göre Gudiler, Cudi Dağı’nda karaya oturan Nuh’un gemisinin şeklini bu surlara vermişlerdir Surların kuzeyi gemi ucu gibi dar olup, güneyi de geniş bir biçimde yapılmıştır Surların Bağdat, Diyarbakır-Mardin ve Sarayburnu kapıları bulunuyordu

Cizre surları yapılışından sonra değişik dönemlerde onarılmış ve onarımları belirten kitabelerin yanı sıra kufi yazı ile Kuran’dan alınma ayetler duvarlar üzerine kazınmıştır Günümüze sur kalıntılarının yanı sıra kalenin Aslanlı Kapısı (Sarayburnu Kapısı), Mem’u Zin Zindanı ve Cizre Beyi Şeref Bin Muhammed Bin Han Abdal’ın 1596 yılında kalenin kuzeybatısına yaptırdığı Belek Burcu gelebilmiştir Bu burç bir sıra siyah, bir sıra da beyaz taştan dikdörtgen şekilde yapılmıştır Bunlardan kale içerisinde bulunan kapıyı MÖ241-246 yıllarında Sasani egemenliği sırasında IErdeşir Babekan yaptırmıştır Büyük ölçüde yekpare siyah taştan olan bu kapının kubbesi içerisinde de iki aslan figürü ile bir kitabe bulunmaktadır Mem’u Zin Zindanının Mem’u Zin destanında ismi geçmektedir Zindanın üzeri kubbe ile örtülü olup, bu kubbenin ortasında 3-4 m genişliğinde geniş bir kuyu vardır Bunun yanı sıra kalenin batısında Develer Hanı olarak isimlendirilen deve kervanlarının barındığı bir de han bulunuyordu

Cizre kalesinin kesme taştan üç katlı olduğu, içerisinde 360 odasının olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir Kale içerisinde hamam, hücreler, zindan türü yapılar da bulunuyordu Kalenin Belek Burcu ile Seyfiye Medresesi arasında Sarasin denilen büyük bir alan vardı Burası bahçe haline getirilmiş olup 1700’lü yıllarda çeşitli meyve ağaçlarının bulunduğu bir yerdi

Kale içerisinde bulunan iki katlı, on odalı, kalın taş duvarlı bir yapı bulunmakta idi Cizre Emiri Tacdin burasını 1480’li yıllarda ev olarak kullanmıştır Ayrıca kalenin kuzeybatısında Sultan IIAbdülhamit tarafından yaptırılmış Cizre’yi yöneten Mustafa Paşa’nın kullandığı Hamidiye Alaylarının bir bölümünün konakladığı Hamidiye Kışlası bulunmaktadır

Sur ve Kalenin günümüze gelebilen bölümleri Kültür Bakanlığı tarafından restore edilmiştir


Finik Kalesi ve Surları (Güçlükonak)

Şırnak ili Güçlükonak ilçesi, Damlarca Köyü’nde Dicle Nehri kıyısında bulunan bu surların ne zaman yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber Gudiler döneminde yaptırıldığı ve daha sonraki dönemlerde de kullanıldığı sanılmaktadır

Surlar doğal kalker taşlardan yapılmıştır Günümüze harap durumda gelebilen surların içerisindeki kalıntılardan kale, zindan, sarnıçlar ve konutların olduğu anlaşılmaktadır Ayrıca kaleden gizli dehlizlerle su almak amacıyla nehre uzanan merdivenler yapılmıştır Surların içerisinde Asur ve Gudi dönemlerine ait çeşitli kabartmalar bulunmaktadır Bunlar arasında kabartma bir kadın heykeli günümüze iyi bir durumda gelebilmiştir

Kaynaklardan öğrenildiğine göre kale içerisindeki medresede Fakı Teyran isimli bir şair ders vermiştir


Şah (Çağlayan) Kalesi (Çizre)

Şırnak ili Cizre ilçesi Çağlayan Köyü’nde, Cudi Dağı’nın yamacında bulunan bu kale Asurlular döneminde yapılmıştır Kale içerisinde Asur krallarından Şanherib’e ait kabartma bir heykel bulunmuştur

Kale kesme ve moloz taştan yapılmıştır Yeterince araştırılmayan bu kaleden pek az kalıntı günümüze ulaşabilmiştir


Babil Kalesi ve Surları (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde, Kebeli Köyü’nde bulunan bu kalenin bulunduğu yerde IBabil Devletinin başkenti bulunuyordu Babilliler Hitit ve Asur akınları karşısında bu başkenti bugünkü Mezopotamya’da bulunan Babilonia’ya taşımıştır Bundan sonra kale terk edilmiştir

Kalenin bulunduğu yerdeki eserlerin büyük bir kısmı IDünya Savaşı sonrasında Fransızların Suriye’yi işgali sırasında buradan alınarak götürülmüştür Geriye kalan eserlerin çoğu da eski eser kaçakçıları tarafından yağmalanmıştır Ardından kale yıkılmış günümüze sadece sur temel kalıntıları gelebilmiştir

Şırnak Sivil Mimari Örnekleri


Kentten günümüze gelen eski mahallelerde dar sokakların çevresinde evler sıralanmıştır Çoğunlukla bu evlerin dışa kapalı bir görünümleri vardır Duvarları yazın sıcağından kışın da soğuğunu önleyecek biçimde taştan oyulmuşlardır Pencereler dar ve genellikle de kemerli olarak yapılmıştır Bu tür pencerelerin yapılmasında yaşam biçiminin büyük rolü olmuştur Evlerin duvarları moloz taştan yığma tekniğinde yapılmış, üzerleri cas denilen bir nevi sıva ile sıvanmıştır Cas yöreden sağlanan alçı taşının fırınlarda yakılıp, öğütülmesiyle elde edilmiştir Çabuk sertleşmesinden ötürü de evlerin bazılarında görülen kalıpsız kubbe yapımında kullanılmıştır

Evler çoğunlukla bir veya iki katlı olup, üç katlı olanlara ender rastlanmaktadır Bazı evlerde harem ve selamlık plan tipleri ile karşılaşılmıştır Evlerin alt katlarında kiler ve depolara yer verilmiştir Zemin ve birinci katlarda ise sofaların çevresine odalar sıralanmıştır

Yörede taşın çok yaygın oluşundan ötürü de kesme taş, moloz ve hımış tekniği yer yer kullanılmıştır Bunun yanı sıra beyaz ve siyah bazalt taşların alternatifli olarak kullanıldığı da görülmektedir Özellikle kapı girişlerinde ve pencere çevrelerinde bu tür siyah beyaz taşlara geniş yer verilmiştir Evlerin üst örtüsünü düz toprak damlar oluşturmuştur Çevrede ağacın az oluşundan ötürü ahşaba çok az yer verilmiştir

Günümüzde Şırnak evleri yeni yapılanmadan ötürü sayıca çok azalmıştır Bununla beraber il merkezinin arka sokaklarında XIXyüzyılın sonu ve XXyüzyılın ilk yarısından kalma taş yapılarla karşılaşılmaktadır

XIXyüzyıl sonlarından kalan bu kasrı Şırnaklı duvar ustalar ve işçiler tarafından beş yılda yapılmıştır Bu kasrın içerisinde Abdurrahman Ağa ve ailesinin yaşadığı köşk bölümü ile birlikte 360 odası bulunuyordu Aynı zamanda altında bir de zindanı bulunmakta idi Günümüzde bu yapı çok harap durumdadır

Şırnak’ın Cizre ilçesi Dağkapı Mahallesi, Bayır Sokak’taki Mehmet Ağa Kasrı da XIXyüzyıl sonlarına doğru yapılmıştır Hamidiye alaylarından Binbaşı Fettah Ağa’nın yaptırmış olduğu bu konak da siyah bazalt taş ve beyaz kalker taştan yapılmış yörenin ilginç yapılarından birisidir

Yörede, özellikle Beytüşşebap ilçesinde, Fargoşin Yaylası’nda Dev Evleri (Dirheler) bulunmaktadır Bu evler kesme taştan yapılmış büyük ölçüdeki yapılardır Bunların yapılmasındaki amaç çevreyi gözetlemektir Ayrıca yaylalara çıkan gruplar da bu evlerde kısa süreli barınmışlardır

Şırnak Kaplıcaları


Zümrüt Kaplıcaları (Beytüşşebap)

Şırnak ili Beytüşşebap ilçesine 4 km uzaklıktaki Ilıcak Köyü’nde bulunan Zümrüt Kaplıcaları’nın suyu 40 derece sıcaklıkta olup, kaplıca özelliklerini taşımaktadır

Bu kaplıcanın suyu cilt ve kadın hastalıkları başta olmak üzere çeşitli hastalıkların tedavisinde etkili olmaktadır


Bestemeremi Ilıcası (Cizre)

Şırnak il merkezinin 5 km doğusunda, Dereler Köyü’nde bulunan bu kaplıcanın suyunun romatizmaya iyi geldiği söylenmektedir


Hista Kaplıcaları (Güçlükonak)

Şırnak ili Güçlükonak ilçesinde, Kocatepe Köyü’nde, Dicle Nehri kıyısında bulunan bu kaplıcanın suyu bir kaya yarığından dışarıya çıkmakta ve 15 m yükseklikten bir havuza dökülmektedir Suyun sıcaklığı 60 derecedir Su kükürtlü hidrojen içermektedir

Kaplıcanın suyu romatizma ve kadın hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır

Şırnak Kiliseleri


Meryem Ana Kilisesi (İdil)

Şırnak ili İdil ilçesinde bulunan Meryem Ana Kilisesinin yapımına MS57 yılında başlanmıştır Kilise Anadolu’da Hıristiyanlığın yayıldığı ilk yıllarda yapılmıştır Hıristiyanlığın başlangıcında bölgeye gelen Mor Aday isimli bir havari burada Süryaniliği yaymış, bundan sonra da İdil’de bir takım kiliseler yapılmıştır

Meryem Ana Kilisesi kesme taştan bazilika planında, üç nefli bir yapı olup üzeri çatı ile örtülmüştür Kiliseden günümüze yalnızca pek az bir bölüm gelebilmiştir


Mor Yakup Kilisesi (İdil)

Şırnak İdil ilçesi, Öğündük Köyü’nde bulunan bu kilise MÖVIyüzyılda yapılmıştır Süryanilerin kalabalık olduğu dönemde bu kilise yetmemiş, cemaatin çoğu yakınındaki Aziz Evini kullanmıştır

Kilise kesme taştan dikdörtgen planlı bazilika plan düzeninde yapılmıştır Üzeri ahşap çatı ile örtülüdür Günümüze harap bir durumda gelebilmiştir

Bu kiliselerin dışında İdil’de Mor Eşeyo Kilisesi, Mor Şemon Kilisesi, Mor Gorgis Kilisesi, Mor Majdalaniye Kilisesi, Mor Yuhanna Kilisesi, Yarbaşı Köyü Kilisesi ve Başak Köyü’nde manastır kalıntıları bulunmaktadır

Şırnak Doğal Güzellikleri


Cudi Dağı

Güneydoğu Torosların güneyinde, Şırnak ili ve Silopi ilçesi arasında uzanan Cudi Dağı’nın en yüksek yeri 2114 m dir Mezozoik Dönemde (II Zaman) ve Kretase Dönemlerinde tortul kütlelerin üst üste yükselmesinden sonra kalker tabakalarından oluşmuştur Dağın doğu kesiminden geçen doğu-batı doğrultusundaki fay hattı bu dağa oldukça sarp ve engebeli bir görünüm vermiştir Suriye platosuna doğru güney yönüne basamaklar halinde alçalan dağın batısını Dicle Nehri’nin kollarından Nerdest Deresi derin biçimde yarmıştır Bunun yanı sıra güney kesimini de Dicle Nehri’ne katılan akarsular parçalamıştır Bu yüzden dağ oldukça engebeli görünüm kazanmıştır Dağda seyrek çam ve meşe ormanları vardır Ancak bitki örtüsü büyük ölçüde tahrip edilmiştir Bununla beraber güney yamaçlarının üzerinde stepler yer yer meşe ağaçları da görülmektedir

Cudi Dağı başta Nuh efsanesi olmak üzere çeşitli efsanelere konu olmuş ve yöre halkı tarafından da kutsal sayılmıştır Nuh Peygamber’in tufandan sonra gemisinin bu dağın doruğunda karaya oturduğu söylenmektedir Nuh Peygamber’in mezarının Cizre’de bulunması Şırnak’a bir zamanlar Şehr-i Nuh denmesi, Cizre surlarının gemi biçiminde olması da buna kanıt olarak gösterilmektedir Ayrıca Kur’an-ı Kerimin Hud suresinin 44ayetinde Nuh’un gemisi’nin Cudi Dağı’nda durduğu yazmaktadır


Mesire Yerleri

Şırnak ili ve çevresinde mesire ve dinlenme yerleri bulunmaktadır Akarsuların çevresindeki ağaçlık ve yeşillik alanlar, dağların eteklerinde, yaylalar yöre halkının dinlenme ve piknik yeri olarak kullandığı alanlardır

Şırnak’ta, Cudi Dağı, Herakol Dağı ve Şahköy Çağlayanı’nın çevresi dağcılık ve doğa yürüyüşü, trekking yapmak için elverişlidir Ayrıca Şırnak’ın önemli akarsularından olan Habur, Hezil ve Kızılsu çayları ile onların beslediği Dicle Nehri kano-rafting gibi su sporlarının yapılmasına olanak sağlamaktadır Bu akarsularda balıkçılık da yapılmaktadır Ancak bütün bunlara rağmen yöre, özellikle Cudi Dağı’nın florası yeterince araştırılmamıştır

İlin orman kuşağına giren dağlık kesimleri yaban hayvanları için elverişli barınaklar oluşturmaktadır En çok rastlanan yaban hayvanları tilki, tavşan, çulluk, keklik, ördek, kaz, turna ve bıldırcındır

Beytüşşebap ilçesinin karlı ve yeşil bitki örtüsü ile kaplı dağları ve bol suyundan ötürü mesire yeri olarak kullanılmaktadır Ayrıca ilçenin Faraşin Yaylası da önemli bir mesire yeridir Beytüşşebap ilçesinin ormanlık ve dağlık oluşu birçok yabani hayvanın burada barınmasına neden olmuş ve bu yüzden avcıların rağbet ettiği bir yerdir

Şırnak Müzeleri


Cizre Müzesi (Cizre)

Şırnak ili Cizre ilçesinde bulunan bu müze, Cizre Kaymakamlığı tarafından restore edilen bir yapıda 1997 yılında açılmıştır Müzeye Cizreli fizikçi ve mucit İsmail Ebul-iz El Cezeri’nin ismi verilmiştir

Çizreli araştırmacı Abdullah Yaşin’in çevreden topladığı arkeolojik ve etnoğrafik eserler burada sergilenmektedir Cizre’nin 6000 yıl öncesine kadar uzanan kültürel kimliğini yansıtan müzedeki eserler arasında Babil tuğlaları, dinozorlara ait fosil dişleri, taş hayvan kabartmaları ve pişmiş topraktan kap kacaklar bulunmaktadır Müzede Babil, Asur, Med, Guti, Selçuklu, Osmanlı, Rum, Arap, Emevi, Abbasi dönemlerine ait eserler bulunmaktadır Bu eserlerin büyük çoğunluğu çevredeki Babil Köyü’nde bulunarak buraya getirilmiştir Yörede yeterli bir kazı yapılmamıştır