Kiliste Bulunan Tarihi Yerler

Kilisin Tarihi eserleri nelerdir,Kilisin Gezilecek Yerleri,Kilisin Gezilecek mekanları,Kilisin Tarihi Yerleri nedir



Kilis İli Tarihi Yerleri



Ravanda Kalesi

Kilis, Polateli İlçesi Belenözü köyü yakınındaki Ravanda Kalesi, Kilis kent merkezine 24 kilometredir

Kalede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler yoruma ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır Yesemek’teki Hitit Heykel İşliği yöreye yakın olduğundan kalenin Hitit yapısı ya da Hititler tarafından kullanıldığı görüşü oldukça yaygındır

Ravanda Kalesi’ne ait basılı kaynaklara dayalı bilgiler XI Yüzyıla ve bu yıllardaki Haçlı Seferleri’ne dayanmaktadır 1097 yılından itibaren adından sıkça söz edilen kale, IHaçlı Seferleri’ ne katılan Baudoin’le anılmaya başlandı ve giderek ünlendi

XII Yüzyıldan XVI Yüzyılın başlarına kadar çeşitli beylik ve devletlerce (Selçuklu, Artuklu, Eyyübi, Memluk/Kölemen) kullanılan Ravanda Kalesi, 1516 yılından sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçmiştir

İslam kaynaklarında “er-Ravendan” , Haçlı kaynaklarında “Ravendel / Ravandal / Ravenel” , Ermeni kaynaklarında da “Aréventen” olarak geçen kale, tarihsel süreç içersinde bölgeye egemen tüm beylik ve devletlerce garnizon olarak kullanılmıştır Özellikle VIIYüzyılın ortalarında bölgede yaşanan Hıristiyan – Müslüman çatışmasında “Avasım, Sügur” adı verilen bölge içinde kalan Ravanda Kalesi, İslam devletlerince Hıritiyan Bizans’a karşı verilen savaşlarda önemli bir askeri üs olmuştur

Ravanda Kalesi görüş açısı oldukça geniş, yüksek konik bir tepe üzerine inşa edilmiş ve tepenin yamaçları da çıkışı engelleyecek kadar diktir

Kaleye ait tüm yapılar zirvedeki düzlükte olup, düzlük sularla çevrilidir Surları, köşeli ve yarım yuvarlak burçları, su sarnıcı ve oldukça büyük bir yapıya ait olduğu sanılan yapı kalıntısı kaleden günümüze kalan mimari başlıca mimari değerlerdir

Kasteller (Çeşmeler)

Yerel ağızda “çeşme” anlamında kullanılan bu sözcük, Arapça kökenli olmasına karşın Karacaoğlan’ın dizelerinde de yer almıştır “Munbuc’un kapısı altın tokalı / Kimse yaptırmamış felek yıkalı / Ulu şadırvan çatal birkeli / Katsalında apdest alanlar hani Karacaoğlan Hayatı ve Şiirleri, SNERGUN, 1942, s101”

İlde bulunan “16” kastelden (çeşme) bir kısmı özgünlüğünü yitirmiş, bir kısmı da susuzdur Aşağıda açıkladığımız kasteller taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş yapılardır

Yöredeki kastel, sebil ve şadırvanların suyu kent dışında (ilezi) açılan kuyulardan ve kaynak suları çevresinde yapılan kaptaşlardan sağlanıp; yerleşim birimlerine kanallar, su depoları, maskemler (savak, maslak) ile getirilmiştir

• Salih Ağa Kasteli

• İpşir Paşa Kasteli

• Fellah Kasteli

• Kurdağa Kasteli

• Nemika Kasteli

Hamamlar

Kilis’te taşınmaz kültür varlığı günümüze ulaşan beş tane hamam vardır Eskiden bu hamamlar, katı evsel atıkların (yöredeki adı ‘külhan zibili’) yakılmasıyla ısınır (külhanda yanan zibilin külüne ‘kursümbül / kursünbül’ denir; duvar sıvasında ve damlarda dolgu malzemesi olarak kullanılır) ve kentte bugünkü gibi vahşi çöp deponi alanı olmazmış Bu alışkanlık yöre ağzında “külhan zembili (külhanda yakılacakların doldurulduğu hasırdan yapılmış araç)” , “külhan zibili (hamamda yakılmak üzere toplanan katı atıklar)” , “külhan şilifi ( külhanda yakılacakların doldurulduğu kıldan yapılmış büyük torba)” , “külhancı eşeği (külhan zibili ve külhan şilifi taşıyan eşek)” gibi söz öbekleri doğurmuştur

Belirttiğimiz bu hamamlar haç planlı, dört eyvanlı ve köşe hücreli olup; hepsinde, “soğukluk, ılıklık, sıcaklık” bölümleri vardır Kilis’teki hamamlarda bir de “mağdas” adı verilen “su tekneleri” bulunmaktadır Farklı din ve inançlı kişilerle birlikte yaşayan Kilisli bu “mağdasları” Yahudilerin kullanması için yapmış, yaptırmıştır

• Eski Hamam

• Hoca Hamamı

• Paşa Hamamı

• Hasan Bey Hamamı (Çukur Hamamı)

• Tuğlu Hamamı (Yeni Paşa Hamamı, Daltaban Paşa Hama

Konaklar

Konut yaptıracak olanlar ustaya gider:”bizim evde kibleye, boyraza karşı iki taga (pencere) bir kapı ev yaptıracağım” diyerek taş ustasıyla anlaşırmış

Yapım işi saptanan zamanda bitmezse ev sahibi çalışanlara yemek verirmiş ‘Hamislik’ adı verilen bu yemek verilmezse yonucular kendi aralarında ‘şirin gel’ diye karşılıklı konuşurlarmış

Yonucular işe ustada önce geldiği için evin hanımı ustadan önce tanırlarmış Usta iş yerine geldiğinde yonuculara! musavat iyi mi?’ diye sorar; musavat yani evin hanımı güler yüzlüyse ‘evet usta musavat iyi’ der; asık suratlı ise ‘yok usta, musavat taş keşkeşe’ dermiş


• Kilis Evi

• Neşet Efendi Konağı

• Yaşam Alanları- Kullanılan Mekanlar

• Ahmet Bey Konağı

• Azize Uygur

• Hayrettin Mimaroğlu

• Kifayet Barışkan

• Meliha Üzümbalı

• Muhlis Salihoğlu

• Safder Tümay

• Zübeyde Ülgen Neci


Örenin Kültür Alt Yapısı - Arkeolojik Alanlar

YÖRENİN KÜLTÜR ALTYAPISI

Mezopotamya’dan Filistin’e kadar uzanan Bereketli Hilal / Verimli Hilal (Fertile Crescent) Bölgesi’nin kuzeybatı kısmında yer alan Kilis ve yöresi; aynı zamanında Küçük Asya’yı Ön Asya’ya bağlayan yollardan biri üzerindedir

Arkeobotanik araştırmalarına göre buğday, arpa, zeytin, üzüm gibi yeme içme kültürüyle ilgili tarımsal ürünlerin kültüre edildiği topraklar olan “ Verimli Hilal Bölgesi” aynı zamanda neolitik, kalkolitik kültür katmanlarının (Tell Halaf / Tel Halaf / Halaf ve Tel-el Obeyd Kültürleri) da yayılımı alanı içerisindedir

Kilis’te Yapılan Arkeolojik Çalışmalar

Kilis ve yöresinde 1968 yılında başlayan arkeolojik incelemeler 1987, 1988 yıllarında arkeolojik yüzey araştırmalarına, 1989’da da arkeolojik kazı çalışmalarına dönüşmüştür

TCKültür ve Turizm Bakanlığı ile Hacettepe Üniversitesi parasal destekleriyle sürdürülen bu çalışmalara Alman Arkeoloji Enstitüsü, İngiliz Arkeoloji Enstitüsü, TCKilis Valiliği ve Kilis Belediyesi de katkı sağlamıştır

2000-2003 yıllarında gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında bölgede toplam 147 adet arkeolojik merkez (62 höyük, 8 tepe yerleşmesi, 22 yamaç yerleşmesi, 16 düz mekan, 11 kale, 17 paleolitik buluntu, 6 kaya oyuğu mezarı, 6 mezarlık, 3 doğal mağara, 2 kireçtaşı ocağı, 1 su kanalı, 1 su kemeri) saptanmıştır

Yüzey araştırmalarında 39 Geç Kalkolitik Çağ, 47 Eski Tunç Çağı, 38 Orta Tunç Çağı, 39 Geç Tunç Çağı, 40 Demir Çağı yerleşimi belirlenmiştir

Bugüne kadar yapılan tüm arkeolojik çalışmalara göre yörede Geç Kalkolitik Dönem’den (MÖ:3500 - 3000) Roma İmparatorluğu Dönemi’ne kadar (30 - 395) süren stratigrafik bir süreklilik söz konusudur

Ören Yerleri

Kurukastel Ören Yeri

Kilis İli’nin kuş uçumu 3 km batısında yer almaktadır Kurukastel su kaynağının kuzeyindeki üzüm bağlarının bittiği yerde başlayan yaklaşık 30-40 m yükseklikteki tepe arkeolojik yerleşim yeridir

Tepede bulunan gözetleme kulesi ve çevresindeki mimari kalıntılar “IDerece” ; tepenin güneyi eteğinde konuşlanan yerleşim yeri de “III Derece” arkeolojik sit olabilecek değerlerdir

Ağcakent Ören Yeri

Musabeyli İlçesi Akçakent Köyü Haraba yöresindedir Erken Bizans Dönemi’ne ait bir köy yerleşkesi olduğuna dair arkeolojik buluntu ve kalıntılar vardır Kalker kökenli moloz taştan yapılmış bu kalıntıların bulunduğu alan mozaik kaplı ve üzeri örtülüdür

Askeri Yapılar

Evliya ÇELEBİ Seyahatnamesi’nde Kilis’te kale ve surlardan söz etmesine karşın günümüze bu yapılardan hiçbiri ulaşamamıştır

Ravanda Kalesi

Afrin Çayı’nın doğusunda Belenözü Köyü sınırlarındadır Oldukça geniş bir açısı olan kale yüksek konik bir tepe üzerine kurulmuştur Kaleye ait yapılar zirvedeki düzlüktedir

Surlar ve birbirinden farklı uzaklıkta köşeli ve yarım yuvarlak biçiminde olan burçlarının bir kısmı hala ayaktadır Kalenin içinde iki büyük su sarnıcı ile büyük bir yapıya ait olduğu sanılan kalıntılar vardır Yörede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler tahmine ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır Yesemek yerleşimi yöreye yakın olduğundan Hitit yapısı (İHakkı Konyalı’ya göre kalede Hitit mimarisine ilişkin izler vardır) ya da Hititler tarafından kullanıldığı görüşü oldukça yaygındır

Kaleye ait kesin bilgiler XI Yüzyıla ve bu yıllardaki Seferleri’ne dayanmaktadır İslam kaynaklarında “er-Ravendan” , Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel” , Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerside bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır Özellikle VII Yüzyılın ortalarında bölgede yaşanan Hıristiyan-Müslüman çatışmasında “Avasım,Sügur” adı verilen bölge içersinde bulunan Ravanda Kalesi İslam Devletlerince Hıristiyan Bizans’a karşı verilen savaşlarda önemli bir askeri olmuştur 1097 yılından itbaren adından sıkça söz edilen kale, IHaçlı Seferi’ne katılan Baudouin’le öne çıktı ve ünlendi XII Yüzyıldan XVI Yüzyılın başlarına kadar çeşitli beylik ve devletlerce (Selçuklu, Artuklu, Eyyübi, Memluk) kullanılan Ravanda Kalesi 1516 yılından sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçti

Cami ve Mescitler

Osmanlı Devleti kayıtlarına göre Kilis’te “55” cami, “10” mescit bulunmakta Ama bunlardan “11” cami, “2” mescit günümüze ulaşabilmiş; “13” cami sonradan yapılan onarımlarla özgünlüğünü yitirmiş; “31” cami de tamamen yok olmuştur

Ulu Cami, Alacalı Cami, Akcurun Camisi ve Ali Çavuş Camisi Osmanlı Dönemi öncesi yapılardır

Bu dönem yapılarından Ali Çavuş Camisi’nin adı kalmış; Alacalı Cami onarımlarla özelliğini yitirmiş olup; özgünlüğünü koruyarak günümüze ulaşabilen sadece Ulu Cami ile Akcurun Camisi’nin minaresidir

Diğer cami ve mescitler Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapılarıdır

• Osmanlı Dönemi Öncesi Yapılar

• Osmanlı Devleti Dönemi’nde Yapılan Camiler

Ulu Cami (Cami-i Kebir)

Kilis’in en eski mahallelerinden Hacı Gümüş Mahallesi (Hurufat Defteri’ndeki kayıtlarda Sibat Mahallesi) Ulu Cami Sokak, No:41 adresinde bulunan bu cami Kilis’in en eski ve en büyük camisidir

Kıbleye parelel olarak uzanan dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbeli olan bir camidir Kubbesinin doğu ve batı bölümleri çapraz tonozlarla örtülüdür Son cemaat yeri olmayan caminin mihrap önü kubbesi, “730 m” çapında olup; iki sahın boyunca uzanmaktadır Dört tane gömme ayağa oturan kubbe tuğladan yapılmış ve dışı saçla kaplanmıştır İçi yuvarlak dışı onikigen olan kubbe kasnağında, kemerli on iki pencere bulunmaktadır

Harimin orta eksenine yerleştirilen mihrap sivri kemerlidir Nişindeki mukarnaslar ile ahşap malzemeden yapılmış minber, yapılmıştır

Caminin harimi kuzeydeki avluya açılmakta olup, avlunun doğusunda ve batısında medrese hücreleri bulunmaktadır

Avluya, kuzeydoğudaki portaldan ve batıdaki kapıdan girilmektedir Basık kemerli kapı açıklığından çapraz tonozla örtülü ara mekana geçilir Beşik ve çapraz tonozlarla örtülü avlunun etrafındaki hücrelerle revak, düz damlıdır

Avlunun kuzey yönünde yığma ayakların ikisinde birer mihrap nişli vardır Sivri kemerli, üzeri çapraz tonozlarla örtülmüş revaklı alan, geçmişte (Hurufat Defteri kayıtlarındaKilis’te Cami-i Kebir, Şafiye Mescidi) “Şafiler Mescidi / Cami- Kebir Eyvanında Şafii Camii” olarak kullanılmıştır

Kaidesi kare planlı olan minare sarı/sarımtrak ve siyah düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Kaidenin üst köşeleri pahlı olup, güney yönünde basık kemerli bir kapısı vardır

Çokgen olan minare gövdesi sekizgen bir pabuç üzerinde yükselmektedir Minarenin peteği ile külahı, bileziksiz gövdesi gibi yalındır Alemi bulunmayan minare, tek şerefelidir Şerefealtı bindirmeliklerindeki mukarnaslarla peteğin üst kısmına ajur tekniğiyle yapılmış yıldız motifleri yapının dikkat çeken süslemeleri arasındadır

Camideki göze çarpan süslemeler harime açılan portalda, portalın iki tarafındaki mihrabiyelerin üzerinde ve mihrapta toplanmıştır Yuvarlak kemerli portalın kemer karnı ve kemerin bindiği gömme ayaklarda sekizgen; alt kemerde kare, dikdörtgen; baş kemerde de dikdörtgen geometrik şekillere yer verilmiştir Portalın iki yanında bulunan mihrabiyeler de pahlı silmelerle çevrilmiştir

Yaptıranı ve yapanı bilinmeyen bu camide renkli, düzgün kesme taş kullanılmış olup; 1924 yılındaki onarımını Halep’in ünlü mimarı Hacı Ahmet Azizi gerçekleştirmiştir

Akcurun Camisi

Hacı İlyas Mahallesi’nde (eski kayıtlarda Kızılca Mahallesi) kendi adıyla bilinen çarşıdadır

Kilis ağzında “curun” sözcüğü “yalak, havuz” anlamını taşıdığından, caminin içindeki kuyunun havuzu nedeniyle bu adı (curun, ak taştan yapılmış havuz) vermişlerdir Geniş bir avlusu bulunan caminin çevresi medrese hücreleri ile çevrilidir

Akcurun Camisi dikdörtgen planlı olup; iki sahınlı son cemaat yeri ile tek sahınlı harimden oluşmuştur Son cemaat yeri çapraz tonozlarla örtülmüş; tonozlar da; beş yığma, beş gömme ayaklarla harimin kuzey tarafındaki konsola oturtulmuştur

Son cemaat yerinden harime basık kemerli bir bir kapıdan girilir Kapının iki yanında dikdörtgen biçiminde düz atkılı üç tane pencere vardır

Süssüz bir niş olan mihrap oldukça sadedir İki yanında dikdörtgen biçimde düz atkılı iki, üstünde de, sivri kemerli muhdes büyük bir pencere vardır

Mihrabın sağ tarafında mermerden yapılmış minber de mihrap gibi yalın ve süssüzdür

Avlunun kuzeybatı yönünde olan minarenin dikdörtgen bir kaidesi olup; kaidenin üst köşeleri pahlıdır Sekizgen olan pabuçla minarenin gövdesi arasında iki tane sekizgen silme vardır Gövdesinde bir tane kuşak bulunan minarenin şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur

Alacacı Camisi (Katran Camisi)

1460 yılında Hacı Yusuf Ramazanoğlu Emir Nasreddin yaptırılan bu cami İnaplıkütah Mahallesi’nde ( Hurufat Defterlerindeki kayıtta Kızılca Mahallesi İplik Pazarı ) olup, diğer adı da Küçük Cami’dir

Yöre halkının “Katrancı Camisi” adıyla andığı bu yapı gördüğü onarımlarla özgünlüğünü yitirmiş yerine 1962 yılında bugünkü cami yapılmıştır

Osmanlı Devleti Dönemi’nde Yapılan Camiler


• Tekke (Tekye) Camisi

• Hacı Derviş Camisi

• Kadı Camisi

• Muallâk Camisi (Hasan Bey Camisi)

• Hindioğlu Camisi

• Çalık Camisi

• Pirlioğlu Camisi

• Hasan Attar Camisi

• Zeytinli Camisi

• Şeyh Camisi

• Cüneyne Camisi

• Şeyh Hilal Camisi (Şeyh Ahmet Camisi)

• Şeyh Süveden Camisi (Hacı Özbek Camisi)

• Tabakhane Camisi

• Murtaza Ağa Camisi

• Şeyh Süleyman Camisi ( Şeyhler Camisi)

• Kürtler Camisi

• Mehmet Paşa Camisi Minaresi

• Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendî Tekkesi)


Tekke (Tekye) Camisi

Cumhuriyet Alanı yakınında olup adını verdiği Tekke Mahallesindedir Bazı kaynaklarda “Canbolai Camisi, Canboladiyye Camisi, Canboladoğlu Camisi” adlarıyla geçen cami “Canbolad Paşa Külliyesi’nin” merkez yapısıdır

Evliya Çelebi’nin “Canboladoğlu’nun padişahane (padişaha yakışacak) camii” sözüyle betimlediği bu caminin, vakfiyesindeki (vakıf senedi) adı, “Tekke Camisi’dir”

Canbolad Bey Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin hayranlarındandı; onun adına yaptırdığı tekkenin önüne bu camiyi yaptırdı ve “Tekye Camisi” adını verdi

Bu cami taşıdığı teknik özellikler yanında, görünüm itibarıyla da yöresindeki benzeri yapılardan farklı olup; yerel teknik uygulamaların dışında Osmanlı sanatıyla entegre olmuş nitelikler taşımaktadır

Görünüm mimarisi bakımından Kilis’in en önemli camisi olan bu yapı kuzey yönü ve buradaki cümle kapısı, kapının doğusundaki ve batısındaki pencereler, pencere alınlıklarındaki çiniler, çörtenler ve çörtenlerin altındaki rozetler, ustalıkla sanatı birleştiren uygulamalardır

Yapının diğer üç cephesinde altlı üstlü pencereler (üstteki pencereler vitraylı) yer almaktadır Bu pencerelerin tümü düz atkılı ve dikdörtgen olup, pervazları siyah, sarı renkli mermerdir

Yöresi medrese hücreleri ile çevrili olan caminin, geniş bir avlusu ve görkemli bir giriş kapısı vardır Zemini beyaz taşlarla döşenmiş olan avlunun sağında çift bilezikli bir kuyu ve önünde taştan yapılmış bir abdesthane bulunmaktadır

Harimi örten tek büyük bir kubbe, beş kemerli son cemaat yeri ve kare planı yapının temel özelliklini oluşturur

Çokgen kasnaklı olan kubbe, “1440 metrelik çapıyla Kilis’in en büyük kubbesidir Son cemaat yeri ile harimin tüm alanı kubbelerle örtülmüştür Büyük kubbe görkemli görünümü ve diğer kubbelerle ahenkli uyumuyla dikkatleri üzerine çekmektedir

Tekke Camisi’nin akıldan çıkmayacak bölümleri mihrabı ve minberi olup; ustalık kadar (taş işçiliği ) kullanılan taşlar ve renkler de belleklerde iz bırakacak kadar güzeldir

Mihrabın taşlarının özenli ve düzenli işlenmesi, kimi meraklılara göre caminin yapım tarihinin - hangi tarihte yapıldığının ipucunu verir

Dokuztaş basamakla çıkılan minberde de, yapı ve renk bakımından değişik taşlar kullanılmıştır Evliya Çelebi’nin de hayranlıkla betimlediği bu yapı döneminin en güzel örneklerinden biridir

Yarım daire biçimindeki mihrabı, Kilis’te özgünlüğü koruyan iki mihraptan biridir Renkli mermer kullanılarak yapılan süslemeleri, birbirine geçen motifleriyle Zengi ve Memlük sanatı izlerini taşır

1553 yılında yapılan minberin tümü renkli mermer, özgündür Harimdeki ilgi çeken objelerin başında gelen minber, mermer işçiliği yanında bitkisel ve geometrik örgeleriyle ünlüdür

Harimin kuzey yönünde ağaçtan yapılmış mahfiller de özgün olup, balkon biçimindedir

Minare caminin kuzeybatı köşesinde, son cemaat yerinin hemen yanındadır Siyah ve beyaz kesme taşlardan yapılan kaidenin köşeleri mukarnaslı, gövdesi de üç bileziklidir Silindirik bir görünümü olan gövde yuvarlak olmayıp çokgendir Kilis’in en yüksek minaresi olan bu yapının şerefe altı derin hücreli mukarnaslarla doldurulmuştur Külahı da taş olan minarenin, mazgal biçiminde beş adet penceresi vardır

Hacı Derviş Camisi

Büyükkütah Mahallesi Cumhuriyet Caddesi’nde bulunan bu camiyi Abdullah oğlu Hacı Mustafa yaptırmıştır

Kıbleye paralel uzanan bir harimi ve son cemaat yeri gibi bölümleri olan cami dikdörtgen planlıdır Üç kemerli son cemaat yeri çapraz tonozlarla örtülmüştür Kemerler ile çapraz tonozlar ortada ve yanlarda bulunan ayaklara binmektedir

Mihrabı ve minberi hakkında bilgi yoktur Harimin batı yönünde olan minarenin kaidesi kare planlı, köşeleri pahlıdır Günümüze kaidesi ile gövdesinin bir kısmı kalmıştır

Harimi üçer eyvanla genişletilmiş cami, çapraz tonozlarıyla örtülü kıbleye uzanan tek sahınlı harimiyle özgün bir örnektir

Kadı Camisi

Büyükkütah Mahallesi Cumhuriyet Caddesi’nde bulunan camiyi Hurufat Defterlerindeki kayıtlara göre “Karakadı” adlı bir kişi yaptırmıştır

Aslında kare planlı cami sonradan (1822, 1878, 1889, 1900, 1938, 1995) gerçekleştirilen onarımlarla genişletilmiştir

Son cemaat yerindeki kemerler yapının kuzey köşelerindeki birer gömme ayakla, ortadaki yedi tane dikdörtgen yığma ayağa binmektedir Son cemaat yerini örten çapraz tonozlar kuzeyde ayakların tablalarına, güneyde de konsollara binmektedir

Tonozların bindiği ayaklarla harim, iki sahına bölünmüş ve sonradan yapılan müdahalelerle doğu batı yönünde büyültülerek, genişletilmiştir Harimin doğusunda ve batısında oluşturulan bu yeni bölüm günümüzde mahfil olarak kullanılmaktadır

Biri harimin güney tarafındaki duvarda, diğeri batısına eklenen bölümde - harimin güneybatısında - yer alan iki tane mihrap vardır Sivri kemerli ve oldukça derin bir nişten oluşan ilk mihrabın her iki yanında mukarnaslı başlıkları olan sütunceler bulunmaktadır Yuvarlak kemerli bir nişten oluşan ikinci mihrabın da iki yanında alt ve üstleri motifli köşe sütuncukları vardır Nişi iki sıra mukarnaslı olan bu mihrabın mukarnasları altında bitkisel ve geometrik motiflere yer verilmiştir

Caminin oldukça basit olan minberi sonradan yapılmış olup, hareketlidir

Yapını dört cephesinde de yağmur sularını tahliye eden üçü süslü diğerleri yalın olmak üzere toplam “18” tane “çörten” vardır

Avlunun kuzeydoğusunda olan minare düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Kaidesi kare planlı ve üst kısmı pahlıdır Uzun ve silindirik bir gövdesi olan minarenin peteği yuvarlak, korkulukları yalın, şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur

Muallak Camisi (Hasan Bey Camisi)

Meşheddlik Mahallesi Odun Pazarı Caddesi’nde bulunan camiyi, Hurufat Defteri kayıtlarında camiyi, Tanrıverdi Hasan Bey (Hasan Bey, Şamlı olan Hasan Bey Kilis’te muhassıl olarak görev yapmış ve Canbold ailesinin kâhyası olarak bilinir) yaptırdığı için “Hasan Bey Camisi olarak geçmektedir

Beşikörtüsü kemerlerin üstünde yükseldiğinden yöre halkınca “muallâk” yani “havada boşta duran, bir yere dayanmadan duran” adı verilmiştir

İki katlı olan caminin alt katında dükkânlar ve eşya, mal saklanacak yer (mahzen, depo) üst kata da ibadethane yer almaktadır

Yapının doğusunda yer alan küçük bahçede kuyu, hücre, abdesthane muslukları ve hela bulunmaktadır Harim ikinci katta olup; biri kuzeydoğuda diğeri batıda iki kapılıdır Kuzeydoğudaki kapı yalındır, batıdaki kapı minarenin kaidesinin altında olup, yüksek ve sivri kemeriyle portal gibidir

Son cemaat yeri olmayan Muallâk Camisi’nin harimine basık kemerli bir kapıdan girilir Kapının üzerinde ve iki tarafında dikdörtgen biçiminde düz atkılı iki pencere vardır

Kıbleye paralel uzanan harim tek sahınlıdır Mihrabın önündeki kare planlı alan küçük bir kubbeyle örtülmüş; kubbeye geçişte pandantifler kullanılmıştır Kubbenin ağırlığı dört tarafındaki sivri kemerler üzerinden gömme ayaklara verilmiştir Kubbeyle örtülü mihrap önü, mekânı çapraz ve beşik tonozla örtülmüştür

Sivri kemerli bir niş olan mihrap, ince bir frizle kuşatılmış olmasına karşın oldukça sadedir İki yanında kandil askılığı için konulmuş konsollar vardır Mihrabın üstünde vazo biçiminde bir kabartma ve yukarısında da öküzgözü pencere vardır Mihrabın sol yanında olan minber, sonradan yapılmıştır

Minaresinin kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlı ve pabucu sekizgendir Onikigen olan

gövdesinde tek bilezik, tek şerefe vardır Şerefe altı mukarnaslı olup külahı taştan yapılmıştır

Caminin dikkate değer süslemesi batı yüzündeki yüksek ve sivri kemerli portalıdır Kapının sivri alınlığı yüzeysel dişlerle çevrilmiştir Harime açılan kapının söve ve kemerlerinde kullanılan renkli taşlar caminin görünümü etkileyen temel süsleme öğeleridir

Hindioğlu Camisi

Kilis voyvodası Kör Hüseyin Ağa tarafından 1664 yılında yaptırılan bu cami, Hindioğlu Mahallesi Dedeağa Sokak’tadır Biri doğu yönünden diğeri batı yönünden olmak üzere iki girişli bir avlusu vardır Doğudaki giriş kapısı sivri kemerlidir Avluya girişi sağlayan yol ( kemerin arkasındaki beşik tonozlu bir dehliz) aynı zamanda cami minaresinin kaidesidir

Avlusunun doğu ve kuzey tarafında medrese hücreleri bulunan cami son cemaat yeri ile birlikte dikdörtgen planlıdır

Son cemaat yeri üç kemerli olup; kemerler ortada iki sütuna, yanlarda gömme ayaklara binmektedir Buranın kuzey tarafındaki köşelerde gömme ayakların güneyindeki yüzlerde yöre halkınca “Sadaka Taşı” olarak nitelenen birer tane niş vardır

Harime, son cemaat yerinden sivri kemerli bir kapıyla geçilir Kıbleye paralel tek sahınlı ve dikdörtgen planlı olan harim ile son cemaat yerinin üzeri ahşap örtülü, kiremitli, kırma bir çatıdır

Çalık Camisi

Aşıt Mahallesi’nde (eski adı Kızılca Mahallesi) olan bu cami Hurufat Defterlerindeki kayıtlara göre “Hacı Ali Bin Mehmet Ağa” ,”Çalık Hacı Ali” tarafından yaptırılmıştır

Üç kapılı girişi olan avlusunda minare, medrese hücreleri, taş bilezikli kuyu ve camiyi yaptıran Hacı Ali oğlu Çalık Mehmet Ağa ile eşine ait olduğu söylenen mezarlar vardır

Kıbleye paralel uzanan tek sahınlı, iki kubbeli bir harimi olan Çalık Camisi, altı serbest, bir gömme ayağa binen altı sivri kemerli, ahşap örtülü, dikdörtgen planlı bir yapıdır

Son cemaat yeri üç kemer gözlü olup; bunlar serbest yığma ayaklara binmektedir Buradan harime basık kemerli bir kapıdan girilmekte; kapının her iki yanında düz atkılı, üçgen alınlıklı, dikdörtgen biçiminde iki tane pencere vardır

Mihrap önü kubbeli olup, kubbeye geçişler için ikişer tane büyük üçgenler kullanılmıştır

Yüksekçe olan yuvarlak kasnaklı kubbenin ağırlığı, tonozların (beşik ve sivri kemerler) kemerleri ile gömme ayaklara bindirilmiştir

İki mihraptan özgün olanı, son cemaat yerinin eski kanadından harime açılan kapının ekse- ninde bulunmaktadır Günümüzde dolap olarak kullanılan bu yer, sağ ve sol üst köşelerinde birer konsol bulunan, sivri kemerli bir niştir Harim, yapılan onarımlarla genişletilince bu özgün mihrap iptal edilmiş; her iki bölümün ortasındaki pencere kapatılarak mihrap biçiminde düzenlenmiştir

Avlunun sağ tarafında harimin güneybatı köşesine bitişik olan minarenin kaidesi kare planlı, üst kısmı pahlıdır Çokgen gövdesinde iki tane kuşak bulunan, minare tek şerefelidir Şerefe altı mukarnaslıdır Korkuluklarında ajur tekniğiyle işlenmiş yıldız biçiminde motifler vardır Peteği silindirik, külahı konik ve taştan yapılmıştır

Çalık Camisinin en süslü yanı, şerefe altındaki - çinileri önemli bir kısmı dökülmesine karşın - minaresi ve güneybatı yönündeki portaldır Siyah ve sarı renkli taşların sıralı kullanılışı yanında sekizgen ve zikzaklı motifler göze batan başlıca süslemelerdir

Pirlioğlu Camisi

Arslan Mahallesi Nahaslı (Nahaslı Çeşme Sokak) Sokak’ta bulunan Pirlioğlu camisi, yaşlıların anlattıklarına göre eski Kilis (Kilis geçmişte o kadar verimli ve bereketli bir yermiş ki, ‘Küçük Mısır’ denirmiş) yerleşiminin tam ortasında bulunuyormuş

Üç ayrı yönden giriş kapısı olan avlusunda çeşme, bilezikli bir kuyu, abdesthane muslukları ve hücreler vardır

Tam kare olmasa da kareye yakın bir planı olan caminin, üç kemer gözlü son cemaat yeri serbest ayaklara binen beşik tonozlarla örtülmüştür Sonradan yapılan onarımlarla kemer gözleri, perde duvarlar örülerek kapatılmış; duvarların ortalarına kapı, kemer kavislerine de camekânlı pencereler yapılmıştır Son cemaat yerinden harime geçiş basık kemerli bir kapıyla sağlanmaktadır

Bu mekâna açılan pencereler, düz atkılı ve üçgen alınlıklıdır Yağmursuları taştan yapılmış ve özgünlüğünü yitirmemiş iki çörtenle boşaltılmaktadır

İki sahınlı olan harim kıbleye paralel olarak enlemesine gelişmiştir Harimin çapraz tonozları ikisi serbest, onu gömme olmak üzere toplam on iki ayağa binmektedir

Yalın bir nişten ibaret olan mihrap, kapı ekseninde olup çevresi tahta kaplıdır Kıble duvarına paralel olarak yerleştirilen minber sonradan yapılmıştır

Avlunun batısında, son cemaat yerinin kuzeybatı köşesinde olan minareye avludaki hücreden geçilmektedir Dikdörtgen planlı kaidesinin üst köşeleri pahlıdır Tek şerefeli olan minarenin şerefe altı, profilli silmeden sonra mukarnaslarla doldurulmuştur Yuvarlak gövdeli peteğin üzerine taştan yapılmış konik bir külahı vardır Düzgün kesme taştan yapılan “43” basamaklı minarenin âlemi yoktur

Son cemaat yerinin orta kemerindeki kilit taşının üzerinde, kare biçiminde bir taşa işlenmiş yuvarlak kabartma motifli bir rozet ve bunun ortasındaki sekiz kollu yıldız caminin en süslü öğesidir

Hasan Attar Camisi

Eski adı Kazılca Mahallesi olan Deveciler Mahallesinde bulunan bu camiyi Hurufat Defterlerine göre Attar Hasan yaptırmıştır

Batıdan girişi olan avlusunda, sonradan yenilenen iki hücre, bir eyvan, abdest muslukları ve helâlar yer almaktadır

Özgün biçimi tek sahınlı kıbleye paralel uzanan çapraz tonozlarla örtülü küçük bir mescit olan yapıya sonradan son cemaat yeri eklenmiştir Son cemaat yerinden harime mihrabın eksenindeki kapıdan girilmektedir Harim kıbleye paralel iki sahından oluşmuş; ortada iki serbest, yanlarda gömme ayaklara binen çapraz tonozlarla örtülmüştür Dokuz pencereden ışık almasına karşın tonozların bindiği ayaklar kısa olduğundan harim basık ve loştur

Yalın bir nişten ibaret olan mihrabın sağ tarafında beş basamaklı bir minber yer almaktadır Minberin kapısı basık kemerli ve mukarnaslı olup, kapı kemerinin bindiği ayaklarda ikişer tane gömme sütunce bulunmaktadır Taht kısmında da dört sütuncuk üzerine oturan küçük bir kubbe vardır

Minare harimin batı yönündeki duvarında olup dikdörtgen kaideli ve kaidenin üst kısmı pahlıdır Düzgün kesme taştan yapılan minarenin kapısı harime açılmaktadır Kısa ve silindirik gövdeye sahip olan minarenin külahı taştan yapılmış ve koniktir Şerefenin altında profilli silmeler kullanılmış ve silmelerin üzerinde şerit biçiminde uzanan motifler vardır Şerefenin altındaki bu yelpaze biçimindeki motifler caminin tek ve en önemli süsleridir

Zeytinli Camisi

Yeni Mahalle Ömer Hoca Sokağında bulunan ve küçük bir mescit olarak yapılan, bu yapının ilk yapıldığında minaresi yokmuş

Kıbleye paralel uzanan iki sahını bulunan caminin, son cemaat yeri üç kemerli gözlüdür Bu kemerler ortada iki sütuna (Kilis bu tür yapılarda, sütun uygulaması sadece Tekke, Hindioğlu, Zeytinli Camilerinde görülür) yanlarda da gömme ayaklara binmektedir

Betonla örtülü ve kemer dolgularında yalın iki tane çörten bulunan son cemaat yerinden basık kemerli bir ile harime geçilir Cami, dikdörtgen biçiminde düz atkılı dört tane pencere ile aydınlanmaktadır

Çevresi ince bir frizle kuşatılan yalın bir nişten oluşan mihrabın her iki yanında birer konsol vardır

Düzgün kesme taş ve moloz taşlarla yapılan caminin minaresi ve minberi yoktur

Şeyh Camisi

Tırıhlı Mahallesi, Şıh Camisi Sokaktadır

1569 yılında Hacı Bulgar oğlu Hacı Baki Murad tarafından yaptırılan caminin Hurufat Defterleri’nde “Şeyh İhlâs Camisi” , “Hıdır Şeyh Camisi” , “Şeyh Camisi” adlarıyla geçer

Sadece minaresi özgün olup, caminin kuzeybatı köşesindedir

Kare planlı kaidesinin köşeleri pahlıdır Kısa ve silindirik gövdeye sahip olan minarenin peteği ve külahı gövdesine göre daha kısadır Tek şerefeli ve şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur

Cüneyne Camisi

Eski adı “Meşhedlik” bugünkü adı Abdioymağı” olan mahallenin “Odupazarı” yöresindedir

Bu yörede Kilis’in fethi sırasında şehit düşen Müslüman sahabilere (HzMUHAMMED’i görmüş ve Kendileri’nin sohbetinde bulunmuş olan mümin kişi) ait mezarlar bulunduğundan; mahalleye, “meşhedlik” yani “ bir adamın şehit olduğu veya bir şehidin gömüldüğü yer, şehitlik” adı verilmiştir Cami, sahabelerin şehit düştüğü yere yapıldığından “küçük cennet” anlamına gelen “cüneyne” adı verilmiştir

Kilis’te Ulu Cami’den sonra en eski cami olan Cüneyne Camisidir

Şeyh Hilal Camisi (Şeyh Ahmet Camisi)

Bu yapı eski adı “Kıbeli (Kıbeli Mahallesi çok büyük bir mahalleymiş, günümüzde Çaylak ve Muhali adıyla iki ayrı mahalleye bölünmüştür)” bugünkü adı “Çaylak” olan mahallede olup; 1631 yılında Şeyh Hilal tarafından yaptırıldığı için “Şeyh Hilal” , 1937 yılında Şeyh Ahmet’e satıldığı için de “Şeyh Ahmet Camisi” adıyla anılır Caminin bir tek minaresi özgün olup; 1643 yılında Musa kızı Fatma tarafından yaptırılmıştır

Avlunun kuızeybatı köşesinde olan minarenin, kare olan kaidesinin köşeleri pahlıdır Çokgen ve kalın minare gövdesi düzgün kesme taştan yapılmıştır Tek şerefeli ve şerefe altı üç sıra mukarnaslarla doldurulmuştur

Minare gövdesinin güney yönünde bulunan kapının üzerindeki yazıtın biraz yukarısında önemli bir kısmı dökülmüş, yıpranmış sekiz kollu bir yıldız biçiminde çini bir pano vardır Panodaki yıldızın kollarında da, bitkisel motiflerle birer tane beşgen ve daire biçiminde motif vardır Siyah, kahverengi, yeşil, açık ve koyu mavi renklerin kullanıldığı bu çini yapının tek süs öğesidir

Tabakhane Camisi

Tabakhane Mahallesi’nde (eski adı Meşhedlik Mahallesi) olan cami, Hurufat Defterleri kayıtlarında “Bağhane Camii, Şeyh Gökçe Camii Şerifi, Şeyh Gökçe Ferdi Camii, Debbaghane Camii” adlarıyla geçer Minaresi dışında tüm özelliklerini yitirmiştir

Düzgün kesme taşlardan yapılan minarenin kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlıdır Tek şerefeli olup, gövdesinin ortasında friz vardır Şeref altı üç sıra mukarnas, mukarnasların alt ve üst kısımlarında işlemeli silmeler vardır Onaltıgen olan gövdede bir sıra ara sıralanmış sekiz tane çini, çini olmayan yüzeylerde çam ağacına benzer motifler vardır Şerefe korkulukları ajur tekniğiyle işlenmiş motiflerle, yuvarlak olan petek silmelerle süslenmiş olup; külahın dört yüzüne de birer tane çini yerleştirilmiştir

Murtaza Ağa Camisi

Şeyh Abdullah Mahallesi Murtaza Caddesi’nde bulunan bu camiyi 1661 yılında Kilis Voyvodası Murtaza Ağa’nın yaptırmıştır

Caminin günümüze ulaşan özgün bölümü minaresidir

Düzgün kesme taşlardan yapılan minare kare planlı ve köşeleri pahlıdır Silindirik biçimde olan gövdenin ortasında yuvarlak bir silme vardır Tek şerefeli minarenin şerefe altları mukarnaslarla doldurulmuştur Yuvarlak peteği, gövdesine göre daha kısa ve daha incedir

Şeyh Süleyman Camisi ( Şeyhler Camisi)

Şeyhler Mahallesi’nde Eşref Kasteli karşısındadır

Yapıldıktan sonra birkaç onarılan camiden geriye özgün olarak sadece minaresi kalmıştır

Avlu kapısının doğusunda olan minare düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Kaidesi kare planlı ve köşeleri pahlı olan minarenin iki kuşaklı gövdesi, oldukça kalındır Tek şerefeli olup, şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur

Mehmet Paşa Camisi Minaresi

Mehmet Paşa Mahallesi, Polappazarı adlı adresteki bu tek şerefeli minare Mehmet Ali Paşa Camisi’ne (İnce Bayraktarzade Mehmed Paşa Camisi, Büyük Kütah Camisi, Yeni Cami) aittir

Kilis’in en iyi minarelerinden biri olan bu minare düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Kaidesi kare planlı olup kaidenin üst tarafı pahlıdır Üzerindeki altı köşeli kabartma yıldız ve helezon biçimli peteği dikkat çekicidir Mukarnaslarla doldurulmuş şerefe altı ve bakırdan yapılmış oldukça ağır bir âlemi vardır

Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendi Tekkesi)

İçinde altı tane derviş hücresi, zikirevi olarak da kullanılan mescit ve türbeden oluşan bu mekân, Bölük Mahallesi, Kurtağa Caddesi'nde geniş bir bahçe içersindedir Basık kemerli kapıyı kuşatan sivri kemerin altındaki yazıta göre, tekke 1858 yılında yapılmıştır Portaldan uzun bir dehlizle tekke avlusuna girilir Dehlizin güney kısmındaki derviş hücrelerinin kapıları avluya açılır Basık kemerli kapı ve pencereleri olan hücrelerin ikisinde dolap nişi olmasına karşın, diğerlerinde bu ayrıntı yoktur Mescit, avlunun güneydoğu köşesinde olup; içinde büyükçe sivri bir kemerle avluya açılan, tek kemerli küçük bir son cemaat yeri vardır Buradan basık kemerli bir kapıyla harime geçilir Harim ortada sütunla, yanlarda gömme sütuncelerle birbirine bağlanan sivri kemerlerle iki şahına (kıbleye paralel iki şahın) bölünmüştür Basık kemerli toplam dört pencereden ışıkla aydınlanan mescitte, harimin ortasında kemerli yalın bir nişten oluşan mihrap vardır

Şeyh Abdullah Sermest Efendi'nin avludaki türbesi, düzgün kesme taşlardan yapılmış iki mekândan oluşmuştur Kubbeyle örtülü mekânda biri Şeyh Abdullah Sermest Efendi'nin olmak üzere beş sanduka; çapraz tonozla örtülmüş bölümde de Şeyh Abdullah Sermest Efendi'nin aile bireylerine ait yedi sanduka vardır

Mevlevihane

Kilis Tekke Mevlevihanesi (Tekye Mevlevihaesi)

Tekke Mahallesi, Cumhuriyet Alanı’nda olan bu yapı Adliye Sarayı (eski Hükümet Konağı) ile karşı karşıya olup; ülkemizde (XIX Yüzyılda ülkemiz topraklarında “90” tane Mevlevihane vardı) ayakta kalabilen “32” Mevlevihane’den biridir

Evliya Çelebi’nin “Asitane-i Hazret-i Mevlana” sözüyle belirttiği “Mevlevihane” şeyh ve derviş yetiştiren büyük bir tekkedir

Günümüze sadece mescit ve semahanesi kalan Mevlihane’nin, Hurufat Defterleri’ndeki adı “Kilis Mevlevihane Mescididir”

Düzgün, beyaz, sarı / sarımtrak renkli kesme taşlardan yapıldığı için yöre halkı arasında “Ak Tekke / Ak Tekye” olarak bilinir

Kare planlı olan yapı, “L” biçimli dört ayağın üzerine oturan bir merkezi kubbe ile köşelerdeki köşe kubbelerinden oluşmuştur Dört yığma ayağa binen merkezi kubbenin ayak tablaları mukarnaslıdır Onikigen bir kasnağa oturan bu kubbe, dışarıdan payandalarla desteklenmekte olup, kurşun kaplıdır

Semahanenin doğu ve batı cepheleri diğer cephelere göre daha farklıdır Örneğin batı cephesinde kapı, kapı üstünde bir tane yuvarlak pencere yanında, altlı üstlü sıralanmış toplam sekiz pencere vardır Altları düz atkılı, üstleri sivri kemerli olan bu pencereler ile kapı, yüzeysel bir niş içinde ve düz mukarnas kornişle sonlanmaktadır Yapının güney cephesinde de aynı özellikleri taşıyan altlı üstlü sıralanmış dörder pencere; doğu cephesinde niş içinde olmayan altı pencere bulunmaktadır Kuzey cephesi ise süssüz ve penceresizdir

Yapıda sivri, at nalı kemerli mihrap nişi yanında doğudaki duvarda iki, kuzeydeki duvarda dört adet dolap nişi vardır

Mukarnaslarla doldurulmuş olan mihrap nişinde çeşitli boyutlarda bitki motifleri ile süslenmiştir Ayrıca mihrap kemerinin yan dolgularında kandil koymaya yarayan konsollar, kaval, silme, silme ile mihrap arasındaki yüzey de, bitkisel ve geometrik desenlerle süslüdür

Günümüzde cami / mescit olarak kullanılan Mevlihane Mescidi iki yan duvarındaki nişler, üstlerindeki mukarnaslar - yapının batı ve güney tarafındaki nişlerden düz saçağa geçişte kullanılanılan mukarnaslar - ve mihrabındaki desenli kalem işçiliği, iki döneminin özelliklerini yansıtan güzelliklerdir

Türbeler

Hıristiyan Bizans ile Müslüman Arap Devletleri arasında kalan yöre toprakları, din amaçlı pek çok kanlı çatışmaya mekan olmuştur Kilis ve yöresindeki türbelerin çoğu, bu kutsal amaç uğrunda şehit olmuş din ulularına aittir Kilis'te meşhedlik (şehitlik) adı verilen mahalle, bu yörelerden biri olup, geçmiş yıllarda buradan geçen Kilisliler, ölenlere saygı gereği ayakkabılarını çıkarırlarmış


• Şeyh Mansur Türbesi

• Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi

• Şem'un Nebi Türbesi (Küt Küt Dede Türbesi)


Şeyh Mansur Türbesi

Bu türbe, Kilis'in 3 km güneyinde bağ ve bahçelerin içerisindedir Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde: "Şehrin kıblesinde aydınlık bir kubbe içinde Şeyh Mehmet Simati isminde Hz Peygamber'in çeşnigir başının yattığını, Hz Peygamber'in sofrasını / simatını döşediği için kendisine 'simati (sofra, yemek masası, sofraya gelen yemekler, ziyafet)' denildiğini, her zaman tekkesine gelen fakirlerin ağırlandıklarını, Hz Peygamberin ashabından olup, Hz Ebu Bekir'in halifeliği zamanında şehit olduğunu ve bu türbenin yanında da küçük kubbeli bir yapının da Şeyh İzzeddin ve Şeyh Yusuf a ait olduğunu" belirtir

Hz Peygamber'in çeşnigir başı olan bu zatın, Hz Peygamberin yanından gelen sahabelere hizmet ettiği ve gelen fakir insanlara da sofra açarak onların karnını doyurduğu söylenmektedir

Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi

Türbe, Kilis'in batısındaki tepenin (Kalleş Tepesi) güneyindeki yükselti üzerinde olup; XIV Yüzyıl'ın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Şeyh Muahammed Rittali, Şeyh Muhammed Arabi adlarıyla da bilinen türbenin ait olduğu yapı kare planlı, dört kemerli ve üstü sivri kubbelidir Doğu ve batı yönünde bir, güney yönünde iki penceresi vardır, içeride, üstü yeşil bir örtü ile örtülmüş tahta bir sanduka bulunur Sandukanın üstünde kimliğini belirtecek herhangi bir kitabe yoktur Ancak Evliya Çelebi'nin: "Şehrin batısında bir büyük tekke vardır Burada Sahabe-i kiramdan Şeyh Muhammed Arab-i ve Rıttal-i diye meşhur bir zat yatar" şeklindeki açıklamasından bu türbedeki sandukanın Şeyh Muhammed Arabî ve Rıttal diye ünlü bir sahabeye ait olduğu anlaşılmaktadır

Savaşta ve barışta hurma dağıtıcılığı görevinde bulunan bu zatın, Hz Ömer'in halifeliği zamanında Ebu Ubeyde Bin Cerrah komutasındaki İslam ordusu ile bu bölgeye geldiği ve 639 yılında burada şehit düştüğü bilinmektedir

Şem'un Nebi Türbesi (Küt Küt Dede Türbesi)

Nureddin Mahallesi'nde Hasırcı Sokağı ile Medrese Sokağı arasında küçük kubbeli kagir bir yapıdır Düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Doğu yönünde girişi olan yapının giriş kapısı ve pencerelerinde düz atkılar kullanılmıştır Soldaki pencerenin atkısı üzerinde taştan yapılmış bir rozet ve üçgen biçimindeki alınlığında da, kabartma bitki motifi vardır Dikdörtgen planı olan türbe mescit ve sanduka olmak iki bölümden oluşmuştur Mescit bölümündeki mihrabı oluşturan nişin iki yanında bitki motifleri ve hattat Mehmet adlı kişinin yazdığı Allah'ın ve melekleri adları ile bazı ayet ve hadisler yazılıdır

Sanduka bölümündeki zatların kime ait olduğu bilinmemektedir Hurufat Defteri kayıtlarına göre XVIII Yüzyıl'da yapılan türbenin, kapısındaki yazıtta, 1885 yılında onarım gördüğü belirtilmektedir

Kuranı Kerim'de ŞEM’ un adında bir peygamber olmadığı gibi, burada yatan kişinin kimliği hakkında da farklı görüşler (bir görüşü göre Hz Yakup'un oğlu havari Petros ile Yuda'nın diğer adı, bir başka görüşe göre de, Hz Muhammed'in ashabından biri) vardır Yöredeki yaygın inanca göre bu türbe, Hz Peygamber'imizin ashabından (eshab) olan ve 83 yıl at üzerinde savaşan Şem'una aittir

Mezarlıklar

Anıt Mezar: Polateli ilçesi Ömeroğlu Köyü Balık Deresi yakınında olup; yöre halkı bu kalıntıyı "domuz damı" sözüyle nitelediği için, buraya "Domuzdamı Yöresi" denir Tonoz örtülü, tek parça olan anıt mezar, 4 60 cm x 1 15 cm boyutunda, 3 30 cm yüksekliğinde bazalt kesme taştan yapılmıştır Mezarın 9 00 cm x 1 15 cm boyutunda giriş kapısı ve 50 cm x 30 cm aralığında bir mazgal deliği vardır

Nekropol: Merkez Topdağı Köyü'nün Kuşkayası yöresindedir Acar Dağı'nın yamacındaki dere yatağından 15 metre yükseklikte olan bu alanda, ana kaya parçasına açılmış; Geç Roma Dönemi özellikleri taşıyan beş adet "oda mezar" , beş adet de "kaya dolgu mezar" vardır

Oykum Höyük

Tarihsel süreç içersinde pek çok kavme (Babil, Hurri, Mitanni, Arami, Asur, Pers, Makedon, Roma, Bizans, Selçuk, Memluk, Osmanlı) ev sahipliği yapan Kilis ve yöresi, Bereketli Hilal (Verimli Hilal, Fertile Crescent) adı verilen bölgenin kuzeybatı kesiminde olup; Anadolu’yu Ön Asya’ya bağlayan tarihsel karayolları üzerindedir

Arkeobotanik araştırmalara göre buğday, arpa, zeytin, üzüm gibi yeme-içme kültürüyle ilgili tarımsal ürünlerin kültüre edildiği topraklar olan “Verimli Hilal Bölgesi” aynı zamanda neolilitik, kalkolitik kültür katmanlarının da yayılım alanı içersindedir

Mozaikli Bazilika

Oylum Höyük'ün yaklaşık 200 metre batısında bulunan bu kalıntı VI Yüzyıl'a tarihlenen Erken Hıristiyanlık Dönemi'ne ait bir bazilikadır

Uzun dikdörtgen planlı olduğu anlaşılan bu yapıda yöresel taş (siyah renkli bazalt taş ile kireç taşı) kullanılmıştır Batı yönünden girişi olan bazilikanın iç mekanı iki sıra sütunla üç nefe ayrılmıştır

Kazı sonucunda iki tane yazıt, çok miktarda Roma ve Ortaçağ dönemlerine ait sikke ve sütun kaidelerine ait kalıntılar bulunmasına karşın, bu sütunlara ait sütun başlıkları (11 Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nün bahçesindeki sütun başlığının buradan getirildiği söylenmektedir) bulunamamıştır

Kırmızı, kahverengi, beyaz, gri, kavuniçi, siyah renkli taşlarla bitki (yaprak), malta haçı ve çeşitli geometrik (kesişen daire, baklava dilimi, kare ve zikzak) desenlerle kompoze edilen bu döşeme mozaiği, Erken Bizans Sanatı Dönemi'nin özelliklerini yansıtmakta olup, yaklaşık 800 metrekarelik bir alanı kaplar

Bu alan için Kazı Heyeti Başkanı Sayın Prof Dr Engin Özgen tarafından hazırlanan "Oylum Höyük Mozaikli Bazilika Restorasyonu ve Açık Hava Müzesi" adlı proje önerisi müdürlüğümüzün 20 Mart 2006 tarih ve 239 sayılı yazılarıyla bakanlığımıza sunulmuştur