Adıyaman - Adıyaman Tarihi - Adıyaman Coğrafyası

Adıyaman
Temel Britannica


Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde yer alan Adıya­man ilinin toprakları kuzeyde Doğu Anadolu'ya, batıda Akdeniz Bölgesi'ne kadar uzanır
Adıyaman kenti hem ilin, hem de Güneydoğu Anadolu'nun küçük bir ticaret merkezidirDoğusunda ve güneyinde akan Fırat Irmağı, ilin Diyarbakır ve Urfa illeriyle sınırını çizer Geçilmesi güç, savunulması kolay olduğu için tarih boyunca yerleşme yeri olarak seçilen Adıyaman, üzümü, nitelikli tütünü ve Nem­rut Dağı'ndaki dev tanrı başı heykelleriyle ünlüdür



ADIYAMAN İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 7614 km2 NÜFUS: 430728 (1985) İL TRAFİK NO: 02
İLÇELER: Adıyaman (merkez), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat
İLGİ ÇEKİCİ YERLER : Adıyaman, Kâhta ve Besni kaleleri; Adıyaman Müzesi; Cendere Köprüsü; Nem­rut Dağı kalıntıları; Karakuş Tepesi; Pirin (Perre) ve Gümüşkaya mağaraları; Gölbaşı Gölleri



Doğal Yapı
Toroslar'ın güneydoğu uzantıları içinde yer alan il toprakları genel olarak dağlık ve yaylalıktır Güneydeki tarım yapılabilir düz­lüklerin yükseltisi 600 metre iken kuzeydeki dağların yükseltisi 2551 metreye ulaşır



Malatya Dağlan adını alan Güneydoğu To­roslar'ın batı uzantıları ilin kuzeyini kaplar Kuzeye gidildikçe yüksekliği artan Malat­ya Dağlan'nın birçok tepesi 2000 metreyi aşar Akdağ, 2551 metreye ulaşan doruğuyla bu dağlann en yüksek noktasıdır 2150 metre yükseklikteki Nemrut Dağı , Kommagene Krallığı'nın tapınak kalıntıları olan, taştan yapılmış çok sayıdaki tanrı başla­rıyla yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağıdır Nemrut Dağı'nın doruğundan bakıldığında yalnız Adıyaman değil Urfa ve Diyarbakır toprakları da görülebilir Bu dağların etekle­rindeki çayırlıklar hayvan otlatmaya elveriş­lidir
İl topraklarının yaklaşık üçte birini oluştu­ran güney bölümü, yükseltisi 600 ile 1000 metre arasında değişen engebeli bir yapıda­dır Adıyaman ilinin başlıca yerleşmeleri bu kesimde yoğunlaşmıştır İl topraklarının an­cak yüzde onunu kaplayan ovaların en önem­lileri, toplam 815 km2Tik bir alana yayılan Kâhta ve Adıyaman ovalarıdır



İlin en önemli akarsuyu olan Fırat, Malatya Dağları'nın güney yamaçlarından doğan bü­tün akarsuları toplayarak ormanlarla kaplı derin boğazlar içinde akar Fırat Irmağı üze­rinde yapılmakta olan Atatürk Barajı tamam­landığında ülkenin en büyük barajı olacaktır Oluşacak baraj gölünün yatağı«Adıyaman kentinin 5 km yakınına kadar uzanacağı ve birçok yerleşim yeri baraj gölünün suları altında kalacağı için yeni yerleşmeler kurul­maktadır



Batıdaki Gölbaşı Gölleri'nden doğan ve Kahramanmaraş topraklarına geçerek Cey­han'a karışan Aksu dışındaki bütün akarsular Fırat'a akar Göksu, Kalburcu Çayı, Kâhta Çayı ve Ziyaret Çayı Fırat'a katılan önemli akarsulardır
Adıyaman ilinin sınırları içinde dört küçük göl vardır Gölbaşı Gölleri adıyla anılan Göl­başı, Azaplı ve İnekli adındaki üç göl Toroslar üzerinde oluşmuş kaya gölleridir Yağışlı aylarda taşarak birleşen bu göllerde bol balık bulunur Kâhta Çayı'nın çıktığı Abdülharap Gölü ise ulaşılması güç dağlık bir bölgededir ve ormanlarla çevrilidir



Adıyaman ilinde genel olarak bütün Gü­neydoğu Anadolu'da egemen olan bozkır iklimi görülür Bununla birlikte, yüzey biçim­lerinde görülen iki ayn bölge özelliği iklime de yansımıştır Kuzeydeki dağlık topraklarda kışlar soğuk ve çok karlı, yazlar serindir Gece ile gündüz arasında büyük sıcaklık farkları vardır En çok kar alan yer ilin kuzeydoğu bölümüdür Dağlık bölgenin alça­larak sona erdiği güneydeki yaylalarda kışlar ılık, yazlar sıcak ve kurak geçer Gölbaşı'nın küçük bir bölümünde Akdeniz iklimine rast­lanır Yıllık ortalama yağışın 835 mm olduğu Adıyaman'da en çok yağış ocak, en az yağış ağustos aylarında düşer



Ormanlar il topraklarının yüzde 17'sini kaplar Dağlık yörelerde meşelik ve fundalık olan orman alanlarında fundalıklar daha geniş yer tutar Otlakların bulunduğu yaylalar hayvancılığı ilin başlıca geçim kaynağı duru­muna getirmiştir
Adıyaman ili av hayvanları yönünden ol­dukça zengindir Su boylarında ve göl kıyıla­rında keklik, yabanördeği ve yabankazı görü­lür Gölbaşı çevresinde ve yükseklerde de yabandomuzu oldukça boldur



Tarih
Adıyaman Anadolu'nun en eski yerleşme yerlerinden biridir İlde yapılan çeşitli kazılar­da İÖ 3000 yıllarına uzanan kalıntılar bulun­muştur Tarihöncesi insanların toplu halde yaşadıkları büyük mağaralarda, o çağlardan kalma sütunlara, balkonlara, bölmelere ve su kuyularına rastlanır Adıyaman'a ilişkin yazılı belgeler Hititler'le başlar İÖ 1650-1340 yılla­rı arasında Hititler'in egemen olduğu bölgede daha sonra Mitanni, Urartu, Asur, Med, Pers ve Roma uygarlıkları kurulmuştur Bu yöre ortaçağ sonlarına kadar Mezopotamya, Suriye ve Anadolu arasında, ticaret yollarının geç­tiği önemli bir merkez olmuştur Bölgede İÖ 69 - İS 72 yılları arasında egemen olan Kommagene Krallığı, batı ve doğu kültürleri­nin iç içe geçtiği bir uygarlıktı




Kommagene
Krallığı'nın dinsel merkezi olan Nemrut Da-ğı'ndaki kalıntılarda bu özellik görülür Böl­gede Roma döneminden kalan yapılar arasın­da ünlü Cendere Köprüsü günümüze kadar ulaşabilmiştir
Arap ve Bizans devletleri arasında sınır kenti olan Adıyaman bölgesini, Malazgirt Savaşı'nı izleyen yıllarda Selçuklular ele ge­çirdi Haçlı Seferleri sonrasında Artuklular, Eyyubiler ve Dulkadiroğulları'nın etkisine giren bölge, 1517'de, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sırasında Osmanlı Devleti'ne bağ­landı Bugünkü Adıyaman ili 1954'te oluştu­ruldu


Ekonomi


Nüfusun yüzde 88'inin geçim kaynağı tarımsal üretim ve hayvancılıktır Buğday, arpa, pirinç gibi tahıllar, tütün, pamuk, şekerpancarı gibi sanayi bitkileri, nohut, kırmızı mercimek gibi baklagiller yetiştirilir Üzüm, elma, armut, incir gibi meyveler ve antepfıstığı ilin başlıca ürünleridir Besni ilçesinde 25 çeşit üzüm yetiştirilir ve bu üzümlerden yurt çapında tanınan güzel kokulu pekmezler yapılır Göl-başı'nda üretilen şekerpancarı da Malatya Şeker Fabrikası'nda işlenir


İlin en önemli sanayi kuruluşu çimento fabrikasıdır Bunun yanı sıra Sümerbank'ın pamuklu dokuma, Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu'nun peynir ve tereyağı fabrikaları, Türkiye Et ve Balık Kurumu'nun soğuk hava depoları vardır
Adıyaman'da petrol, krom ve bakır maden­leri bulunur 1958'den bu yana il merkezi yakınındaki Toybelen'de petrol çıkarılmakta­dır Türkiye Petrolleri'nin 38 petrol kuyusun­dan günde ortalama 1500 varil petrol elde edilir 1988'de Adıyaman kenti yakınlarında açılan bir kuyudan da petrol çıkmıştır


Toplum ve Kültür
Tarihöncesinden bu yana çeşitli uygarlıkların yerleşim yeri olan Adıyaman bölgesi zengin bir kültür birikimine sahiptir Adıyaman, Selçuklular zamanında Anadolu'ya gelen Türkmen topluluklarının yerleştiği bölgeler­den biridir Hayvancılıkla geçinen aşiretler yaz mevsiminde sürüleriyle birlikte yaylalara çıkarak, keçi kılından dokunmuş, sıcağı ve soğuğu geçirmeyen "karaçadır"larda yaşarlar Adıyaman'ın özellikle kırsal yörelerinde şal­var ve başa takılan poşu erkek giyiminin özelliğidir Kadınlar ise gümüş takılarla süslü başlık giyerler Yörenin, sevda konularını işleyen uzun havaları ünlüdür
Adıyaman ilinde, halıcılık ve bakırcılık başta olmak üzere çeşitli el sanatları gelişmiş­tir El tezgâhlarında yünden dokudukları rengârenk halı ve kilimlerde genellikle kendi yaptıkları kökboyaları kullanırlar Türkmen­ler arasında göçebe yaşantısı için gerekli araç ve gereçlerin yapımına yönelik ağaç oymacılı­ğı da önemli el sanatlarındandır Yörenin dantel ve oyaları, atkı, poşu, eldiven, çorap gibi el örgüsü giysileri ünlüdür


İl Merkezi: Adıyaman
Adıyaman kenti, kuzeydeki dağların etekle­rinden sonra başlayan düzlüklerde kuruludur Emeviler zamanında, 8 yüzyılda kurulan kente, Emevi komutanı Mansur İbn Cavana tarafından bir kale yaptırılmıştır Bizans saldı­rılarına karşı yapılan bu üç kapılı kale daha sonra Abbasi Halifesi Harun Reşid dönemin­de onarılmışsa da bugün yıkıntı halindedir
Kente 5 km uzaklıktaki Pirin köyü mağara­ları eski Perre uygarlığından kalmadır Bu mağaralar Roma döneminde mezar olarak kullanılmıştır 1982'de açılan Adıyaman Mü-zesi'nde kazı buluntuları, Roma ve Selçuklu paraları, süs eşyaları sergilenmektedir
Kentin nüfusu 71644'tür (1985)