Coca Cola Türkiye'ye Nasıl Geldi?

Kavganın gerçek tadı: Coca-Cola

MİT CIA tutku kavga cinayet fidye vs

İstihbarat servisinin CIA’dan para almakla suçlanan eski şefi… Evinde gizlice Coca-Cola istifleyen bir holding patronu…O patronun istihbarat şefine kazık attığı söylenen ve sonradan öldürülen kardeşi… Coca-Cola’nın Türkiye’ye giriş yıllarından hızlı başlayıp tatsız sonuçlanan ibretlik bir öykü…

Coca-Cola’nın Türkiye’ye nasıl geldiğini ve gelirken ne büyük bir kavgaya yol açtığını biliyor muydunuz?

Yıllar sonra babasının hakkını savunan kişi 12 Eylül’ün Dışişleri Bakanı ve Hürriyet gazetesi yazarı İlter Türkmen’di…

Babası ise 1953-57 arasında o dönemin MİT’i sayılan Milli Asayiş Hizmetleri’ni (MAH) yöneten Behçet Türkmen…

Sabah’ta Ferhat Ünlü’nün “MİT’in Patronları” başlıklı yazı dizisinde bir ayrıntı olarak bahsedilen olay aslında dünyaca ünlü meşrubatın Türkiye’ye getirilmesi için yaşanan amansız kavgayı ve o kavganın ardındaki çıkar savaşını ele veren bir ipucuydu

Bugün Türkmen’in gündeme taşıdığı olayın ayrıntılarına dalıp Coca-Cola savaşının CIA MİT istihbarat kardeş kavgası hayal kırıklığı cinayet dolu bu müthiş öyküsünü anlatacağım

Önce öykünün kahramanlarını tanıyalım

BEHÇET TÜRKMEN
İstihbaratçılıktan meşrubatçılığa
Behçet Türkmen bir asker çocuğu… Kendisi de Harp Okulu mezunu
Naci Perkel döneminde MİT’te kısa süre görev yaptı 1932-36 arası Atina’da sonra da Moskova’da askeri ataşe olarak görev aldı
İlter Türkmen’e bakılırsa “dış görevleri sever”di

Bu yüzden 30 yaşında Fransızca öğrendi Sonraları Genelkurmay Başkanı Kazım Orbay tarafından Genelkurmay İstihbarat Başkanlığı’na getirildi Orada üç-dört sene çalıştıktan sonra general oldu İzmir’de NATO karargahına verildi

1953′te Başbakan Menderes tarafından MAH’ın başına atandı Görev süresi içinde dış seyahatlerinde çok para harcadığına örtülü ödeneği usulsüz kullandığına CIA’dan para aldığına dair söylentiler çıktı

İlter Türkmen bu söylentileri şöyle yanıtlıyor:
“Elbette babam maaşını Türk devletinden alıyordu Ama CIA’dan teknik yardım alıyordu tabii… Başka nereden alacak? KGB ile mi işbirliği yapacak? Zaten NATO içindesiniz Bugün de MİT’le CIA arasında ilişki vardır Babam ABD’ye istihbarat toplantıları için giderdi”

Türkmen MİT’teki görevinden ayrıldıktan sonra Bağdat’ta büyükelçilik yaptı Sonra Oslo’ya tayin oldu

1959′da Menderes’in ünlü uçak kazasında kızını kaybetti
27 Mayıs’ta Türkiye’ye çağrılıp emekliye sevk edildi Askerlik istihbaratçılık diplomatlık bitmişti “Yeni askerler” kendisini silmişti

Sıfırdan bir iş kurmak zorundaydı Beklediği teklif işadamı Kadir Has’tan geldi

KADİR HAS
“Ayıp değil ya Coca-Cola’yı çok seviyordum”

Kadir Has Kayseri’de doğmuş Adana’da büyümüş İstanbul’da okumuş bir işadamıydı

II Dünya Savaşı yıllarında Adana’da vesikayla gazyağı şeker satmıştı Savaştan sonra dayanıklı tüketim malları üretimine girmiş zamanla işleri büyütüp MAN kamyonları Amerikan otomobilleri tarım arabaları alıp satmaya başlamıştı

1960′ta Adana dar geldi İstanbul’a göçtü Şişli’de otomotiv sanayii ürünleri pazarlıyordu Mümessillikler aldı Kamyon ve otomobil ticaretinden iyi para kazandı Gençlik yıllarında Adana’da tanıştığı ve İncirlik üssünden alıp evinde stokladığı Coca-Cola’ya ilgisi o yıllarda başladı

“Vatan Borcu Ödüyorum” başlıklı anılarında (Editör: Hulusi Turgut 2002) şöyle diyor:
“ABD’ye ilk defa 1950 yılında gittim Orada da karşıma hep Coca-Cola çıkıyordu Ayıp değil ya bu içeceği çok seviyordum İşte o seyahatte dostlarıma ‘Coca-Cola’yı acaba Türkiye’ye getirebilir miyiz’ diye sordum Tebessümle karşılayıp imkansız olduğunu ima ettiler”

Oysa onun için imkansız yoktu Coca-Cola’yı Türkiye’ye getirmeyi kafasına takmıştı

İstihbaratçı ile işadamının yolları nasıl kesişti?
Behçet Türkmen ile Kadir Has’ın yolları Coca-Cola işinde kesişti Has bir vesileyle tanıştığı Türkmen’e konuyu açtı Niye ona?
“Kendisi çok iyi İngilizce biliyordu Dünyanın her yerinde dostları vardı Amerika’da ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde askeri ataşelik yapmıştı Her gittiği yerde sağlam dostluklar edinmişti”

Türkmen Paşa’ya kurulan şirketin yüzde 5 hissesi verildi

Hisselerin yüzde 95′i ise Kadir Has’la kız kardeşi Fazilet Aksoy’un eşi Talip Aksoy arasında paylaştırıldı

Has’ın anlatımına göre “Türkmen Paşa dost çevresini seferber edip Coca-Cola’yı Türkiye’ye getirmek için çalışmalara başladı”

Amerika’daki dostlarıyla yazışmalarından sonra işi koparabileceklerinin sinyalini verdi İşin Amerika ayağı tamam gibiydi Türkiye ayağı için de resmi izin başvurusu yapıldı

1964 yılıydı İktidarda İsmet Paşa’nın bağımsızlarla kurduğu koalisyon hükümeti vardı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan Coca-Cola için üretim izni alındı Ve düğmeye basıldı

Zoraki ortak

İşte o aşamada Kadir Has’ın kardeşi Kemal Has bu teşebbüse ortak olmak istedi Talip Aksoy bu ortaklığa gönülsüzdü ama “kardeş hatrına” Has’ların ortaklık payının yüzde 35′i devredilerek Kemal Has işe dahil edildi

Sonunda Coca-Cola’nın dünyadaki 1916′ncı fabrikası Bakırköy’ün İncirli semtinde 30 bin metrekarelik bir alanda kuruldu Fabrika tamamen Amerikan standartlarında oluşturuldu

Formülü sır gibi saklanan meşrubatın üretiminde kullanılacak özel ambalajlı konsantreler de yine Amerika’dan ithal edildi

Coca-Cola şişesi 60 kuruştan satılacaktı

Reklam kampanyasını üslenen Manajans kapakların içinde 400 bin liralık ikramiyeler olduğunu “Gizli Define” sloganıyla duyurdu

“Millet içtikçe içiyor”

Acaba tutacak mıydı? Türk halkı Coca-Cola’ya alışacak mıydı? Gerisini Kadir Has’ın anılarından okuyalım:
“Üretimin yapılacağı gece bayram çocukları gibi sevinçliydik Fabrikada makinelerin başında bekliyor Coca-Cola’nın şişelere dolduruluşunu şişelerin bantlarda dolaşmasını kasalara istif edilmesini heyecanla izliyorduk 12′şer şişelik kasalar daha sonra kamyonlara yüklenip tüketim noktalarına doğru hızla yola çıkarılıyordu

Üretimin başlamasından hemen sonra sevindirici haberler gelmeye başladı Makinelerin düğmesine basalı henüz iki saat olmuştu

Kamyonlar yüklerini boşalttıktan sonra yeni mal almak için hızla fabrikaya dönüyordu Umduğumuzu fazlasıyla bulmuştuk Dört ortak çok sevinçli idik Evet Türk insanı Coca-Cola’yı sevmişti Özellikle gençler Amerikan malı bu meşrubatı çok tutmuştu Millet içtikçe içiyor fabrikalarımız mal yetiştiremiyordu Coca-Cola’dan kısa sürede çok iyi para kazandık”

Sonra neler oldu?
Buraya kadar bir “başarı öyküsü”ne benzeyen girişim kuruluştan sonra bir kabusa dönüştü

Kazanılan para huzur değil huzursuzluk getirdi

“Zoraki ortak” Kemal Has’la yönetim ilkelerinde anlaşamıyorlardı Kemal Has ağabeyinin önerilerine tepki gösteriyor; iş bir kör dövüşüne dönüşüyordu

Zıtlaşma zamanla Kadir Has’ın ruh sağlığını bozacak düzeye gelince Kemal Has bir gün abisine “İstersen hisselerini bana sat ya da ben sana devredeyim” dedi “Gazozun havası kaçmıştı”

Bir arabulucu bulundu Müzakereler sonucu Kadir Has gözbebeği hisselerini içi yanarak kardeşine devretti Bedelinin dörtte birini peşin aldı kalanını üç yıl vadeye bağladı

Ama devir işleminden sonra nefes darlığından yatağa düştü

Öbür ortak öldü

O bırakmıştı ama Behçet Türkmen devam ediyordu Onun öyküsünün devamını da oğlu İlter Türkmen’den dinliyoruz:
“Kemal Has babama büyük bir kazık attı İşle ilgili kontrat yapmamışlar Babamın yurtdışında bu iş için yaptığı masrafları bile geri istedi Yeşilköy’de aileden kalma bir köşkümüz vardı ona el koymaya kalktı; iş son anda halledildi Para kazanamadığımız gibi hacizden zor kurtulduk Daha önce kardeşim Güner’i de kaybetmiş olan babam çok üzüldü hastalandı 1972′de karaciğer kanserinden öldü”

Son ortak öldürüldü
Bitmedi Bu devir işlemiyle Türkiye’nin büyük zenginleri arasına giren Kemal Has 1975′te 42 yaşındayken bir silahlı saldırı sonucu öldürüldü “Fabrikaları bankası malı mülkü ve Coca-Cola hepsi gitti”

Bitmedi 1950′lerin gizli gizli içilen meşrubatı 1960′larda girdiği Türkiye pazarında önce polis sorgusunda tutukluların şişesine oturtulduğu bir işkence aracına dönüştü; sonra da gençler arasında filizlenen anti-emperyalist mücadelenin hedefi haline geldi

Getiren adam kaçırıldı
“Coca-Cola’yı boykot” çağrısı ilkin sosyalist Yön dergisinin kapağına sonra Mülkiye koridorlarına oradan da miting pankartlarına yerleşti

Ve gün geldi Mülkiye’de o boykot kampanyalarına katılan gençlerden Mahir Çayan Coca-Cola’yı Türkiye’ye getiren Kadir Has’ı kaçırdı 400 bin lira fidye aldılar Para Dev-Genç’in ihtiyaçlarında kullanıldı

Böylece Kadir Has Coca-Cola’dan sonra Coca-Cola karşıtlarını da -istemeden- finanse etmiş oldu

Maceralı bir başlangıç değil mi?
Türkiye’deki bu hadiseli doğumdan 44 yıl sonra Coca-Cola’nın başına CEO olarak bir Türkün oturacağı kimin aklına gelirdi ki?

ayrıca şişe kapağı içinde bi cinayet işlendi
alıntıdır(isteyene kaynak belirtebilirim)