Sigara Haram Mı Mekruh Mu?

Soru:
Sigara hakkında bazı kimseler mubah derken, bazı kimseler ise mekruh demekte ve bu hükmü harama kadar götürmektedir Doğrusu nedir?


Cevap:
Peygamber (sav) Efendimiz'in şereflendirdiği asırda ve müctehidlerin devrinde sigara yoktu Bu sebeple, sigara içmenin hükmünde farklılıklar göze çarpmaktadır İslam alimlerinin görüşlerinde ortaya çıkan değişik hükümler, meselenin tetkikinde seçilen nokta-i hareketin birbirinden farklı olmasından ileri gelmektedir

İlim sahiplerinden bir kısmı, "Eşyada aslolan ibahadır" fıkıh kaidesi ile tütün kullanmakta bir mahzur bulunmadığı görüşünü müdafaa etmiş ve bu istikamette fetva vermişlerdir Bir kısım din alimleri de bu nebatı, hoşa gitmeyen kokusu yönünden tetkike koyulmuş, sarmısak, soğan ile tütünün kerih kokuları arasında bir benzeyiş yönü olduğu iddiası ile, onlar hakkında verilmiş bulunan "kerahat-i tenzihiye" hükmünü tütüne de teşmil etmişlerdir

Bazı ilim adamları ise bu hususu biraz daha geniş olarak tahlil etmiş, çeşitli zararlara yol açmasını dikkate alarak, tütün içmenin harama yakın mekruh olduğu neticesine varmışlardır

Dini meseleleri incelemekte mahareti bulunan ilim erbabı, tütünün insan sağlığında yaptığı tahribatı dikkate alarak, meseleyi üç bu'dLu ve mukayeseli olarak ele almışlar; tütünün insan sağlığındaki menfi tesirine dair tabip raporlarını nazar -ı dikkate alıp haram olduğu neticesine varmışlardır

Sigara içmenin haram olduğu fikrinİ müdafaa eden ilim sahipleri, Şehr bin Havşeb'in Ümmü Seleme validemizden naklettiği "Rasulullah (sav) müskir ve müftir her şeyi yasakladı" Hadis-i Şerifini, verdikleri hükmün delili olarak göstermişlerdir

Hadis-i Şerifin metnindeki "Müftir" kelimesini, İbni Esir, "İçildiği zaman vücuda hararet veren; uzuvlarda kırıklık, güç azalması, göz kapaklarında mahmurluk ve zayıflama meydana getiren şey" diye açıklamaktadır

Bilhassa tiryakisi olmayanların üzerinde tütünün tesiri incelendiği zaman, vücutta bir gerginlik, göz kapaklarında ağırlık ve mahmurluk hali, gerilen uzuvlarda bir gevşeme olduğu açıkça anlaşılmaktadır

Şafii mezhebi alimlerinden Kalyubi, bir din alimi olduğu kadar tabip idi Bahsi geçen muhterem zat, her iki ilimdeki dirayeti ile tütün içmenin haramlılığına hükmetmiş bulunmaktadır

Doktorların ifade ve beyanları ile zararları ve insan vücudundaki tahribatı gün ışığına çıkmış bulunan tütünü, birbirine ikram etmenin -zararı daha yaygın bulunduğundan-haram olduğu sarahatle ifade edilmektedir

Bu alışkanlığın zararını yakinen anlamış birçok sigara müptelası, tütünü terketmeyi devamlı olarak temenni etmektedirler Bu hal, onların tütünden gördükleri zararın acı itirafı olmaktadır

Son devrin ilim adamlarından Muhammed el-Hamid, "Hiç şüphe yok ki tütün, habis bir şeydir Onu içmeye devam, eliyle kendini tehlikeye atmaktır Bu sebeple kendimi onu haram olması hükmüne meyletmiş görüyorum" demiştir

Bu zat, Muhaddis Şeyh Bedreddin el-Haseni ed-Dimeşki'nin, Şeyh Haşim el-Hatib'in ve Şeyh Ali Dark'ın, halka yapmış oldukları derslerde tütünün haram olduğu fıkrini açıkça ifade ettiklerini eserlerinde nakletmektedir

Hiç tereddüt etmeden ifade edebiliriz ki, tütün ne besleyici ne de onarıcı bir vitamini ihtiva etmektedir Keçi ve benzeri canlıların, çalı yapraklarını tütüne tercih etmeleri, onda besleyici bir değer bulunmadığına işaret edici ve dikkat çekici bir husustur

Nikotin, bazı haşeratın itlafında koruyucu ilaç imal etmekte kullanılmakta ise de, ağrıları dindiren, yaraları tedavi eden, tek kelime ile şifa verici bir hassayı içinde bulunduran ilaç imalatında kullanılmamaktadır

Sigara, gıda değilse, şifa vermiyorsa ve hiçbir derde deva olamıyorsa ona verilecek para elbette israftır Peygamber (sav) Efendimiz, boş yere para harcamayı ve malını zarara uğratmayı yasaklamıştır Karnı doyduktan sonra yemeğe devam etmekte kerahet bulunduğu ve zararlı olacak derecede fazla bir şey yemenin haram olduğu bir gerçektir Bu hakikat karşısında çocuklarının ekmek parasını sigaraya vermek israf değil ise ya nedir?

İslam dini, ağız kokularını gidermek için misvak kullanmanın sünnet olduğunu hükme bağlamıştır Ayrıca, çok olarak sarmısak, soğan ve pırasa yiyenlerin cemaate eza vermemek için, camiye gelmelerine müsaade edilmemektedir Sarmısak ve soğan kokusuna rahmet okutacak kadar fena bir kokusu bulunan tütünü içmek, misvak sünnetinin teşriindeki hikmete tamamen aykırıdır Efendimiz (sav)'in ve ashabının yoluna aykırı bulunduğu için bid'attır

Sigara müptelası bulunan bir şahıs ile camide aynı safta, yanyana durma bahtsızlığına uğramış bir mü'mine sorunuz! Onun yanında geçirdiği sıkıntılı dakikalar ne kadar uzun ve çektiği işkence ne derece büyüktür?

İnsanların eza duydukları şeylerden, meleklerin de eza duyacağı bir Hadis-i Şerifte ifade edilmektedir Peygamber (sav) Efendimiz'in bu beyanı karşısında tütün kokusundan meleklerin rahatsız kalacağında kimsenin şüphesi olmamalıdır

Bir mesele hakkında helal ve haramlık hükümleri toplanacak olursa, haramlık hükmünden galip olacağına dair kaadie-i külliye dikkate alındığı zaman, sigara içmekle ilgili olan değişik hükümler arasından haramlığı tercih, ihtiyata muvafık bir davranış olur

Bu ihtilafların ortaya çıkardığı bir durum vardır: Şüphe Zira kimi mubah, kimi tenzihen mekruh, kimi de tahrimen mekruh veya haram demektir Bu çekişmeler karşısında, istemeyerek insanda bir şek ve şüphe doğmaktadır Hadis-i Şerifte, "Kim şüpheye düşecek olursa harama da düşer" buyurulmuştur Bunun gibi, haramlıkla mübahlık hükmü bir meselede içtima ederse, haramlık yönü tercih edilmeli ve müteverri alimin sözü öne alınmalıdır

Kendisi fakir, nüfusu kesir, yatağı hasır bulunan kimselerin, çocuğu ateşler içinde kıvranırken ona alacağı ilaca para bulamayan, kışın ortasında efradı ailesi soğukta titreşirken, sobada tüttüreceği dumanı ağzındaki sigara ile tüttüren kimsenin irtikap ettiği bu hal haramın katmerlisidir

SİGARA HARAMDIR DİYENLERİN DELİLLERİ

(Sigaraya haram diyenler arasında şunları sayabiliriz:
Surunbilali, Mesîri, ed-Dürrü'l-müntekâ sahibi; Salim es-Senhûrî, Ibrahim el-Lekkânî, Muhammed b Abdülkerim, Halid b Ahmed, Ibn Hamdûn; Necmeddin el-Gazî, Kalyûbî, Ibn Allân; Ahmed el-Behûtî (el-Mevsû'âtü'l fıkhıye, Kuveyt X/101 -102))

1 Hadis-i şerife soğan ve sarmısak için:
"şu iki bitkiden yiyenler mescidimize yaklaşmasın, çünkü insanların rahatsız oldukları şeylerden melekler de rahatsız olurlar" buyurulmuştur
(Bu ve benzeri hadisler için Müslim, mesâcid 68-78)

Sigaranın kokusu soğan ve sarmısaktan daha az rahatsız edici değildir ve üstelik sürekli ve kalıcıdır Insanlarla devamlı beraber olmak zorunda olan melekler de vardır Sigara içen insan kısa zamanda ağız kokusunu gideremez Ağzı kokarken de camiye gelmesi yasaklanmıştır Bu da onun sürekli camiye gelmemesini gerektirir Böyle sonuçlara sebep olan birşeyin haram olmaması düşünülemez

2 Buna bağlı olarak her türlü canlıya ve öncelikle de insana eziyet vermek haramdır
Ayet-i Kerime'de : "Mü'min erkekler ve Mü'min kadınlara haketmedikleri bir şeyle eziyet edenler şüphesiz açık bir buhtan ve günah yüklenmişlerdir" (Ahzâb 58 ) buyurulmuştur "Her eziyet veren ateştedir" denmiştir

Sigara içenler içmeyenler için küçümsenmeyecek bir eziyettir Özellikle de sigara içen bir es, içmeyen hayat arkadaşı için bitmez tüKerimez bir eziyettir

3 Eza veren şey aynı zaman da pisliktir Pis olan bir şeyin hakkı ise haram kılınmaktır Ayette "habis (murdar) şeylerin haram kılındığı bildirilmiştir ( A'râf l57 ) Hz Peygamber de soğan ve sarmısağa kokularının ağır olmasından ötürü "şu iki habis bitki" diye tabir etmiştir ( Müslim, Mesacıd 76) Rahatsız edici koku sigarada da fazlasıyla vardır Öyleyse o da "habis"tir Habis olan şeyleri ise Allah haram kılmıştır

4 Sigaranın teneffüs edilen kısmı dumandır, yani ateştir Oysa bunların yenilmesi ve içilmesi haramdır Ayette haksız yere yetim malı yiyenlerin karınlarıyle ateş yiyecekleri söylenirken, (Nisa 10 ) ateşin bir ceza aracı olduğu anlatılıyor Bu ise helâl bir nimet olamaz Keza "Artık semanın açıkça bir duman getireceği günü gözle" ( Duhân l0) denirken dumanın (duhân) yine bir ceza ve tenkit aracı olduğu anlatılır Suçlulara ceza aracı olarak yaratılan şeyler insanlar için nimet olamazlar Hz Peygamber'de sıcak yemekten hoşlanmazlar ve "Allah bize ateş yedirmemiştir" derlerdi (Benzer hadis için bk el-Hindî, Kenz VN/109)

5 Sigara hiçbir faydası bulunmayan safi bir israftır Allah'ın insanların kıyamını (yaşayabilmelerini) sağlaması için bahsettiği "mal'ın (Nisâ 5) ziyanıdır Bazan çoluk çocuğunun nafakasını kısmaktır Oysa pekçok ayet ve hadislerle hem israf hem de malı ziyan etmek yasaklanmıştır ( En'âm l41; A'râf 31; Hadis için Buhari, zekât 18; Müslim, Akdiye 14) yani haram kılınmıştır Dolayısı ile bu durumda olan sigaranın da haram olması iktiza eder

6 Sigara abesle iştigaldir Allah ise insanları boş yere (abesle iştigal için) yaratmadığını bildirmiştir (Mü'minûn 115)

7 Sigara "bid'at" tır Çünkü bid'atın bir göstergesi de, yapıldığında ona karşılık bir sünnetin kaybolmasıdır Sigara için insanlarda önemli bir sünnet olan ağız temizliği kaybolmaktadır "Her bid'at ise dalalettir Her delalet de cehennemdedir" (Müslim, Cum'a 43; Ebu Davud, Sünnet 5) Cehenneme müncer olan bir şeyin haram olması gerekir

8 Sigara Islam alemine Hiristiyan ve Yahudilerden geçmiştir ve onların bir uygulamasıdır Oysa müslümanlar başkalarına benzemekten menedilmişlerdir Binaenaleyh, sigara bu açıdan da menedilmiş yani haram kılınmış olur

9 Hepsinden önemlisi, sigara insan için zararlı bir şeydir "Bütün zararlılar ise haramdır" Gerçekten de bu gün artık sigaranın kimseye yarar sağlamadığı, aksine pek çok zararlarının olduğu tıp uzmanlarınca ortaya konmuştur (Sigaranın zararları konusunda ISAV'da tertib edilen (2610199l ) sempozyuma sunulan tebliğlere ek olarak ayrıca Nesîmî, age I/343 vd) Zararlılarda aslolan hükmün "haram" olacağında ise Islâm alimleri arasında adeta ittifak vardır Çünkü "zarar ve zarara mukabıl zarar yoktur (Mecelle md l9 ) Allah "Kendi kendinizi öldürmeyin" ( Nisâ 29 ) "Kendinizi kendi ellerinizle tehlikeye atmayın" (Bakara 195 ) buyurmuştur

10 Sigara bütün bütün sarhoş etmese dahi bir nevi gevşeme ve uyuşturma tesiri yapmaktadır Bütün sarhoş ediciler haram olduğu gibi, uyuşturucu ve fütur verici şeyler de haramdır Ne var ki, sigara içene, sarhoş edicilere verilen ceza verilemez

11 Hadis-i şerifte "Helâlın da haramın da belli olduğu, aralarında şüpheli şeyler bulunduğu, onlardan sakınanın dinini ve ırzını koruduğu, onlara düşenin ise harama düşecegi" bildirilmiştir (Buharî, Iman 39; Müslim, müsâkât 107) Sigara ise en azından böyle bir durumdadır ve netice itibariyle harama götürür

12 Sigara konusunda Islâm Halifesinin yasaklaması mevcuttur şeriate muhalif olmayan konularda veliyyu'1-emrin isdar edeceği buyruklara şer'an uyma zorunluluğu vardır, aksine hareket ise naslarla haram kılınmıştır Binaenaleyh, sigaranın da haram olması gerekir

13 Sigara insanı, Allah'ı zikretmekten ve O'na karşı kulluk görevlerini ifa etmekten alıkoyar Sigara tiryakisi oruca çok zor tahammül eder Bu yüzden pek çok kişi oruç tutmaz Itikata hiç cesaret edemez Allah'ın zikrinden alıkoyan birşey ise batıldır, haramdır


MEKRUH OLDUĞUNU SÖYLEYENLERİN DELİLLERİ


1 Sigaranın kokusu kerihdir binaenaleyh, pırasa, soğan ve sarımsağa kıyasla mekruh olması gerekir

2 Kesin haram olduğunu bildiren deliller bulunmamaktadır Binaenaleyh, sigaranın hükmü şüpheli bir konudur, şüpheli olan şeyleri yapmak ise en azından mekruha götürür Öyleyse sigaranın da mekruh olması gerekir


GÖRÜŞLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SONUÇ


Genel Değerlendirme

Vakıaların hükmünü belirlemede ehli sünnet çizgisindeki mezheplerin ittifakla kabul ettikleri deliller kitap, sünnet, icma ve kıyastır "Masalih-i mürsele" ve "Istihsan" ise tartışmalı olmakla beraber yine bu mezheplerin öyle ya da böyle başvurdukları delillerdendir

Akıl ise olayların hükmünü belirlemede tek başına bir delil değildir Ehl-i Sünnet çizgisinin görüşü budur Aklın şer'i bir delil olması sadece Mutezile ve şia görüşüdür Buna göre :

Hicri 11 Asrın başlarında ortaya çıkan sigara hakkında kitap; sünnet ve icma delilinin bulunmaması tabiidir Diğer bir ifade ile, filan ayetin veya hadisin herhangi bir dalalet yoluyla delâletine, ya da müctehidlerin icmaına binaen sigara haram veya mübahtır, denemez

Kıyasa gelince,

şüphesiz bu, üç asıl delilden sonra ahkâm belirlemede en önemli delildir ve şartlarına uygun kıyasın işletilmesi de bir ictihattır, dolayısı ile kıyas yapmak ehlinin, yani müctehidlerin işidir Hükmü nasların delâletlerinin delaleti ile anlaşılacak kadar açık olan konular ise bundan müstesnadır Bu durumda sigaranın kıyas edilebileceği - edildiği - en yakın asıl pırasa, sogan ve sarımsaktır Yukarıda da kaydettiğimiz gibi, Hz Peygamber (sav) bu bitkilerden yiyenlerin, ağız kokularıyla meleklere ve insanlara eziyet edecekleri için mescide gelmemelerini emretmiş, hatta bu durumda gelenler olmuşsa onlan mescitten çıkartarak Bakî Mezarlığı istikametine göndermiştir Çoğu insanlarca sigaranın ihdas edeceği ağız kokusu da bundan daha az rahatsız edici değildir Öyleyse sigara da aynı hükmü almalıdır Ama bu hüküm nedir ?

Sogan-sarımsak konusunda (asıl) baktığımızda onların yenmelerinin yasak edilmediğini, hatta bir hadisle teşvik edildiğini, dolayısı ile mekruh dahi görülmediğini müşahede ederiz Yasak edilenin onları yiyenin henüz ağız kokusu çıkmamışken camiye gelmeleridir ve bu hükmün (haram ya da

mekruh) illeti de eza vermek"tir Imdi sigarayı buna uygularsak; önce sözkonusu illetin onda da aynı ölçüde bulunup bulunmadığı tartışma konusu olabilir Çünkü sigara içen herkesin nefesi rahatsız edici ölçüde kokmamaktadır, bu açıdan kıyasın "aslı" ile "fer'i" arasında küçük de olsa bir fark vardır

Ikinci olarak "illetin bulunmayacağı yerde hülanün de bulunmayacağı" esasına göre, ister sogan-sarmısak'ta, ister sigarada herhangi bir yolla ağız kokusunun izalesi mümkün olursa bu, hükmün de kalkmasını gerektirir Kaldı ki, "asıl" daki hüküm, soğan-sarımsak yemenin haramlığı ya da mekruhluğu değildir Binaenaleyh, sigaranın onlara kıyaslanmasının uygun olması halinde bile bu, tek başına sigaranın içiminin haram ya da mekruh olmasını gerektirmez Ne var ki, sigara içenin ağız kokusu, diğerleri kadar çabuk çıkmayacağı dolayısı ile mescidlere sürekli gidemecegi ve seairden olan bir sünnetin -cemaate gitmek gibi- sürekli terki de mekruh ya da haram olacağı için, ( Zeydan, el-Vecîz 36) bu sebeple sigara içmek de aynı hükmü alır Ancak bu esasa göre de yine kokusunun izale yöntemi bulunursa hüküm de ortadan kalkar

Sonuç olarak sigaraya hüküm vermede en güçlü delil görülebilecek kıyas da nihâi hükmü belirlemede yeterli olmamaktadır

Geriye ihtilâflı deliller kalırki, bunlar da Hanefilerin "istihsan"ı ile Malikilerin "istislahı" (masalih-i mürsele)'dir Sigara için istihsanın işletilebilecek yönleri zaruret, umumi helva ya da kıyas-i hafidir Sigara içmekte bir zaruret olmadığı herkesin kabulüdür Umumi helvanın olup olmadığı tartışılabilir Çünkü sigaranın bir "fısk" sayılması halinde günümüzde o ölçüdeki fısklardan sakınan dini bütün insanlar çok yüksek oranda sigara da içmemektedirler Bu kesimde içenler azınlıktadır Bunun dışındaki müslümanlar ise fısk olduğu sabit olan benzeri konularda dahi tesahül göstermektediler

Binaenaleyh; onların sigara içmeleri de umumi helvadan değil, tesahül ve laubalilikten kaynaklanıyor denebilir Böylece zaruret ve umumi helva tarzındaki bir istihsanla da sigaranın hükmüne ulaşmak mümkün görülmemektedir

Kıyas-ı Hafi tarzındaki bir istihsan istislahla aynı şey olur ki bu da sigaranın zararının kesinkeş sabit olmasına bina edilebilir ve açık naslarla

haram kılınan nesnelerdeki ortak özellik, insan için hayati zarar taşımalarıdır Aynı şey sigarada da mevcuttur, ya da böyle bir "asıl" bulunamazsa dahi sigaradaki mefsedet yönü daha ağırlıklıdır Binaenaleyh mahzurludur ve ‚memnu' olması gerekir denebilir Ancak yukarıda da değindiğimiz gibi bu delillerde de ittifak yoktur ve bu yolla sigara kesin haramdır hükmünü vermek zordur

Sonuç

Buraya kadar serdettiğimiz delillere ve tartışmalarına bakarak diyebiliriz ki

1 Sigaranın mahzurlu olduğuna işaret eden deliller, mübah sayılması gerektiği istinbat edilen delillerden hem çok daha fazla, hem de delalet yönleri daha açıktır Mübahlığı istinbat edilen deliller çok umumi delillerdir ve pek çok yönden tahsis edilmişlerdir Binaenaleyh, sigaranın mahzuruna işaret eden delillerle ayrıca tahsis edilebilirler Buna göre sigaranın mutlak mübah olduğunu söyleme imkanı kalmaz Zaten mübah olduğunu söyleyenlerde, ondaki zararın mevhum olduğunu, muhakkak olmadığını, muhakkak olması yani zararının ispat edilmesi halinde haram olacağını, çünkü "zararlılarda asıl olanının" haram olmak olduğunu söylerler Mesela Ibn Abidin bunlardan birisidir

Her hangi birşeyi "mübah kılan bir delille haram kılan bir delil çatışırsa haram kılan diğerine tercih edilir" ve "haram ile helal çatışırsa haram galip gelir" gibi fıkıh kaideleri de sigaranın yerinin mübah yönünde olmadığına işaret eder Böylece sigaranın şer'an mahzurlu olduğu ortaya çıkmış olur Ancak bu mahzurun hiyerarşideki yeri neresidir Işte bunu tayin etmek zor gözükmektedir



Bazılarına göre
zarar "kerahati", bazılarına göre de haramlığı gerektirir Ama herhalde bunu da tafsil etmek ve kerahat ve haramlığını zararına göre tesbit etmek gerekir Konuyla ilgili olarak Mustafa Zerkâ'nin ölçüsü şudur: "Zararı kesine yakın (zanni galip) olan haram, zararı şüpheli ve hafif olan ise mekruhtur" (Mahmud Nazım, age I/369) Ancak sigara hakkında, makbul delâlet yollarından biriyle onun haram olduğunu gösteren bir nassın bulunmadığını da hesaba katarsak onun için haramdır dememiz de tehlikeli olabilir

Netice itibariyle en az yanılma ihtimalı olan hüküm olarak sigaraya "mekruh" denmesi gereği ortaya çıkıyor Ama bu durumda da tenzihen bir mekruh olabileceği gibi tahrimen bir mekruh da olabilir Doğrusu; insanın sağlığına pek çok yönden zararı, tiksindirici kokusu, (habisligi) israf oluşu vb yönleri hesaba katıldığında iki mekruh arasındaki yerinin "tahrimen mekruh" olana daha yakın olduğunu söylemek bize daha isabetli gelmektedir Konu hakkında yazılan risalelerin en derli-toplu olanın yazari Imam Lüknevi'de sigaranın mekruh olduğu sonucuna vardıktan sonra bu kerahatin tahrimen mi yoksa tenzihenmi olduğu konusunda mütereddid olduğunu anlatır (Luknevi, nge 22)