Antalya Hakkinda Hersey

Antalya


Antalya, Türkiye'nin güney ucunda, büyük bir bölümü falez ya da yalıyarı olarak adlandırılan traverten bir kaya parçasının üzerine kurulmuş bir şehirdir Antalya şehri, Antalya ilinin merkezidir
İçinde bulunduğu bölge, sahip olduğu arkeolojik ve doğal güzellikler sayesinde "Türk Rivierası" adını almıştır Deniz, güneş, tarih ve doğanın bir uyum içinde bütünleştiği Antalya, Akdeniz'in en temiz kıyılarından birine sahiptir Antalya'nın yüzölçümü 20815 km²'dir Nüfusu 1990 sayımına göre 1132211'dir
Antalya, Anadolu'nun en bereketli coğrafyalarından birinde, antik Pamfilya, Pisidya ve Likya bölgelerinin kesiştiği bir noktada yer alır Bereketli coğrafyalara ve birçok kültüre ev sahipliği yapan Kent, tarih boyunca içinde hep değişik kültürleri, değişik sanatları ve değişik mitolojileri yaşatmıştır
Antalya, Türkiye’nin önemli turizm merkezlerinden biridir Turizm, il ve kent merkezi ekonomisini belirler Antalya aynı zamanda, Türkiye'nin büyük ölçekli göç alan illerinden biridir Toros'ların güneylerinden kaynaklanan çok sayıda irili ufaklı akarsu, geçtikleri yerlerde ve denize dökülürken şelaleler oluşturur
Palmiyelerle sıralanmış bulvarları, uluslararası ödül sahibi marinası, geleneksel mimarisi ile Kaleiçi ve modern mekanları ile Türkiye'nin en önemli Turizm Merkezlerinden biri olan Antalya, Aspendos Opera ve Bale Festivali, Uluslararası Plaj Voleybolu, Triathlon, Golf Müsabakaları, Okçuluk, Tenis, Kayak yarışmaları vb etkinliklere, 1995 yılında açılan Antalya Kültür Merkezi ile de plastik sanatlar, müzik, tiyatro, sergi gibi birçok kültürel ve sanatsal etkinliğe ev sahipliği yapmaktadır

Etimolojisi
Antalya’nın Eski Adları: Attaleia, Atalla, Atale, Adalin, Adalya, Ataliyye, Etaliyye, Sattalla Antalya, MÖ 7 yüzyıldan itibaren 546 yılına kadar bölgede süren Lidya Krallığının egemenliğine, bu tarihten sonra da Pers egemenliğine girmiş Makedonya Komutanı Büyük İskender, bölgedeki Pers egemenliğine MÖ 336 yılında son vererek bölgedeki bütün kentleri işgal eder Büyük İskender MÖ 323 yılında ölünce, generalleri arasında uzun yıllar süren savaşlar başlar ve bu savaşlar MÖ 188 yılına kadar sürer MÖ 2 yüzyılda Antalya'nın batı kesimi Bergama Kralı II Attalos'un eline geçer ve Kral Akdeniz'in batı kıyısında kendi adı ile anılan "Attalia"yı; yani bugünkü Antalya Şehrini kurar Bu tarihten itibaren kent Attaleia adıyla anılır Daha sonra Adalia ve Adalya gibi isimler alarak günümüze Antalya olarak ulaşır

Tarihi


Antalya'nın bilinen kronolojisi:
MÖ 700 - 546: Lidyalılar Dönemi
MÖ 546 - 336: Persler Dönemi
MÖ 336 - 301: Helenistik Dönem
MÖ 301 - 188: Selökid Krallığına bağlı Pleistarkos Devlet Yönetimi
MÖ 188 - 65: Pamfilya Korsanları Dönemi
MÖ 65-MS 395 : Roma Dönemi
MS 395 : Bizans Egemenliğinin Başlaması
MS 655 : Antalya önlerinde Bizans ve İslam Donanmaları arasında Zat-el Şenari Savaşı yapılması
MS 1085 : Süleyman Şah'ın Antalya'yı alması
MS 1103 : Bizans Ordusu'nun, Antalya'yı Anadolu Selçuklularından geri alması
MS 1206 : Anadolu Selçukluları'nın Bizans'tan şehri geri alması
MS 1207 : Antalya Şehri'nin tümüyle Selçuklulara geçmesi
MS 1221 : Keykubat'ın, Antalya Körfezi'nin doğusundaki Kalanorasa'yı ele geçirmesi
MS 1308 : Antalya'da Teke Beyliği'nin kurulması
MS 1361 : Antalya'nın, Kıbrıs Krallığına bağlanması
MS 1373 : Mehmet Bey'in Antalya'yı geri alması
MS 1426 : Antalya Bölgesinin tamamen Osmanlı Devletine bağlanması
MS 1510 : Hasan Halife ve adamlarının, Antalya'nın Kızılkaya nahiyesini basıp yağmalaması
MS 1808 : Antalya'da Kadı Paşa isyanı çıkması ve bastırılması
28 Mart 1919 : Mondros mütarekesi uyarınca, İtalyanların Antalya'yı işgal etmesi
31Mayıs 1921 : İtalyan birliklerinin Antalya'dan çekilme kararı alması
1Haziran 1921 : İtalyanların, Antalya'yı boşaltmaya başlaması ve Türkiye Cumhuriyetinin kurulması

MÖ 133 yılında Bergama Krallığı, Roma İmparatorluğu'na katılır Bundan sonra bölgede korsanların ve korsanlara ait küçük kentlerin önemli rol oynadığı bir devir başlar MS 2 yüzyıldan itibaren bölgede hıristiyanlığın yayılmaya başladığını görüyoruz Bizans egemenliği sırasında, MS 5 ve 6 yüzyıllara kadar Antalya'nın yeni bir gelişme devri geçirdiği biliniyor Bu yüzyıllarda kent, surların dışına kadar taşmış MS 7 yüzyıldan itibaren bölgede müslüman Araplar etkili olmaya başlamış 1120-1206 yılları arasında ise Antalya yine Bizanslıların eline geçmiş 1120'de Bizanslılar tarafından zapdedilen şehir, 1207'de Selçuklu Sultanı ı Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından kuşatıldı ve Kıbrıs Kralı'nın Kumandanı Gautiler de Montbeliard'ın kaleye yardıma koşmasına rağmen, burası Türklerin eline geçti1207 yılında Selçukluların kente hakimiyeti ile Antalya’da Türk-İslam Dönemi başlar Antalya'nın Osmanlı denetimine girişi IMurat zamanında olur Birinci Dünya Savaşı'na kadar Osmanlı yönetiminde kalan Antalya, Teke Sancağı'na bağlı önemli bir liman kenti olarak varlığını sürdürür

Her ne kadar 1215'te Gautler de Montbellard Kıbrıs'tan getirdiği kuvvetlerle şehri ele geçirip Türkleri kılıçtan geçirdiyse de, Antalya 1 Keyhüsrev tarafından geri alındı XII yüzyıl sonlarında Selçuklu Devleti sona erince Isparta ve Antalya arasındaki topraklar Teke Aşireti'nin bir kolu olan Hamidoğulları'nın egemenliğine girdi Antalya'yı ele geçiren İlyasbeyoğlu Dündar Bey, buranın yönetimini, kardeşi Yunus Bey'e bıraktı Yunus Bey'in oğulları, Antalya'da hüküm sürdüler Hamidoğulları'nın bu ikinci kolu Tekeoğuları adıyla anılır Kıbrıs Kralı Pirre, 1361'de Antalya'yı ele geçirdiyse de, Tekeoğulları'ndan Mehmed Bey, 1373'de şehri geri aldı Bunun oğlu Osman Bey zamanında Antalya, Yıldırım Bayezıd, buranın yönetimini Firuz Bey'e verdi (1391) Ancak Antalya'nın Osmanlılara geçişi konusunda kaynaklara tek bir tarih göstermemektedir ( Oruç Bey ve Neşri'ye göre 1389-1392; İbni Kemal'e göre 1391)
Ankara Savaşı'ndan sonra (1402) Teke ve Karamoğulları'nın Antalya'yı ele geçirme girişimleri boşa çıktı Antalya, Anadolu eyaletinin Teke Sancağı'na merkez oldu (Elmalı ile birlikte) II Bayezıd devri sonlarında şehzade Korkud, bu sancağın başında bulunuyordu Babası ölünce tahta çıkan Selim'e karşı (Yavuz ) burada ayaklandı Alanya ise Fatih döneminde 1471 yılında Gedik Ahmed Paşa tarafından alınmıştı
XVII yüzyılın ikinci yarısında Antalya'yı gezen Evliya Çelebi, üç yanı bahçelerle çevrili şehrin kale içinde dar sokaklı, 3 bin evli dört mahallesi, kale dışında ise, kuzeyde 20 Türk, 4 Rum Mahallesi bulunduğunu, çarşının surlar dışında yer aldığını, limanın 200 parça gemi alacak büyüklükte olduğunu yazar
Osmanlı Devleti'nin Abdülmecid devrinde (1847) çıkarmaya başladığı salnamelerde (bugünkü anlamıyla yıllık ) Antalya, Konya'ya bağlı olması sebebiyle " Teke Sancağı" adıyla geçmektedir
XIX yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun bırakmak zorunda kaldığı topraklardan gelen göçmenlerin yerleştirildiği Antalya, sözü geçen yüzyılın ikinci yarısında Konya Vilayetine bağlanan bin sancağın (Teke) merkezi oldu Birinci Dünya Savaşı'ndan önce bu sancak, adı geçen vilayetten ayrılarak bağımsız bir sancak haline girdi Mütareke döneminde şehir, bir aralık İtalyanların işgali altındaydı İtalyanlar Antalya halkına, kendilerini Türk dostu olarak göstermeye çalışıyorlardı Bu amaçla, Yunan işgali bölgesinden Antalya'ya gelen göçmenlere ve yoksul halk tabakalarına çeşitli yardımlarda bulunuyor, ayrıca yollar ve okullar açıyorlardı Çiftçiyi ve taciri kendi tarafına çekmek isteyen İtalyanlar, gerekli kredileri vermek üzere Banco Di Roma'nın Antalya'da şubelerini açmaktan geri durmadılar Ancak şehir çok geçmeden boşaltıldı ve 9 Temmuz 1921 tarihinde Anadolu Hükümeti'ne bağlandı Cumhuriyeti'in ilanından sonra ise Antalya vilayeti kuruldu
Antalya, XIX yüzyıl sonunda Konya Vilayetinin sancağı durumundaydıİdari bakımdan 5 kaza ve 9 nahiyeye ayrıldı Toplam köy sayısı 549 idi Sancak toplam nüfusu 224 kişiydi Bu nüfusun 15 binini Yörükler oluşturuyordu Yörük kelimesi, yürüyenler anlamına gelirdi Bunlar kışı ovalarda, yaz aylarının ise yayla adı verilen platolarda geçirirlerdi Nitekim Hazine-i Evrak'ta mevcut 1840 tarihli bir belgeden Antalya Kalesi içindeki yerlere iskanları yetersiz olduğundan, sur dışında bir mahalle kurulması ve oraya bir kapı açılması ve kiliselerin onarılması hakkındaki yazıdan, buraya sürekli değişik dinlerden, değişik yerlerden insanların gelerek yerleştikleri anlaşılmaktadır Antalya şehri, körfezin ortasında, dik bir kayalığın üzerinde kurulmuştu ve mutasarrıflık buradaydı Üç surla çevrili olan kentin çok heybetli bir görünüşü vardı Bu surların alt bölümlerinde bulunan geniş çukurlar, Düden Çayı'nın sularıyla dolar ve şehir, bu su hendekleriyle korunurdu
XIX, yüzyıl sonunda Antalya Sancağı'na eğitim ve öğretim faaliyetleri, 2 bin 600 öğrencinin devam ettiği 50 okulla sürdürülürdüMS 1207 yılında Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin ı Keyhüsrev'in bu bölgeyi ele geçirmesiyle Antalya'da Müslüman Türk kültür dönemi başlar Günümüze kadar kalan camiler, medreseler ve kütüphaneler bu dönemdeki eğitim ve kültür faaliyetlerinin eseridir
Antalya'da gerek Selçuklular, gerekse Osmanlılar döneminde merkez ve ilçelere 60'dan fazla medresenin bulunduğu bilinir Bugün pek çoğu harap olmuş bu yapıların içinde 1250 yılında Sleçuklu Veziri Karatay tarafından yaptırılan medreseyle, Elmalı'daki Osmanlılar döneminde Ömer Paşa tarafından yaptırılan medrese, sağlam olarak kalmıştır
Bugün Akdeniz bölgesinin batısında, Klasik Çağ'da "Pamfilya (Pamphylia) adı ile anılan yörede, Köprüsuyu ( Eurymedon) Çayı'nın batı kıyısında ve Antalya ilinin 48 kilometre doğusuna düşen, bugün Balkız Köyü'nün yerinde kurulan önemli bir klasik kenti olan Aspendos (Espendüs: Belkis Harabeleri), klasik çağ kenti idi Karain Mağarası paleolitik,mezeolitik, neolitik ve Roma kültür tabakalarını vermekte, Türkiye'de en sürekli yerleşme yeri olarak kabul edilmektedir
MÖ VIII- VII yüzyıllarda Yunanistan'dan Doğu yönüne gelişen göçte, Yunanlılar Pamfilya'ya gelerek, Perge, Aspendo, Side, Silyon gibi şehirleri kurmuşlardır Buralarda yapılan arkeolojik araştırma ve kazılar sonucu, agora, ana caddeler, gymnasion, hamam, kapılar, mezarlıklar, çeşme, stdion, surlar, su yolları, tapınak, tiyatro ve bazilika kalıntılar ortaya çıkarılmıştır
Anadolu'da beyliklerin egemen olduğu bir dönemde, 1335-1340 tarihleri arasında Antalya'ya gelen Arap seyyah İbn Battuta Antalya’dan bahsederken şöyle der:
Kent halkı, ırk ve dinlerine göre ayrı ayrı mahallelere yerleşmişler Hıristiyan tüccarlar Mina adıyla anılan mahallede otururlar Bu mahallenin çevresini bir sur kuşatmakta ve Cuma vakti geceleri surun kapıları kapatılmaktadır Rumlar başka bir mahallede kendi başlarına otururlar Onların bulundukları yer de bir surla çevrili Yahudilerin de yine kendilerine ait, surla çevrili bir mahallesi vardır Müslüman ahaliye gelince, bunlar asıl büyük şehirlerde yaşamaktadırlar Burası bir Cuma mescidi ve medrese ile birçok hamamı, zengin ve tertipli büyük çarşıları ihtiva etmektedir Şehrin çevresini, yukarıda kaydettiğimiz bütün mahalleleri de içine alan büyük bir sur KUSATIR
Antalya, antik bölgelerden Kilikya'nın batısını, Pamfilya'nın tamamını, Güney Psidya'yı, Isaurla'nın güneydoğu ve Likya'nın doğusunu içine almaktadır Bu dönemde Ertokuş Bey Antalya subaşılığına getirildi Selçuklulara döneminde Venedik gemici ve tacirlerine Antalya'da bazı haklar tanındı
İtalya, 28 Mart1919 tarihinde Antalya'yı işgal ettiler

Turistik yerler



Antalya ve çevresinde birçok antik şehir yer alır Antalya yolu üzerindeki Aspendos, Perge ve Side bunlardan bazılarıdır Bu tarihi yerlerden başka Antalya sahil ve plajlarıyla da bilinir Konyaaltı, Karpuz kaldıran ve Lara sahilleri ünlü Antalya ayrıca şelaleler şehri olarak da ün yapmıştır Düden, Manavgat ve Kurşunlu Şelaleleri, yerli ve yabancı binlerce turistin uğrak yerleri arasında yer alır Yayla ve kış sporlarının yapıldığı Beydağları ve Saklıkent ise şehrin birer doğal güzellikleridir

Antalya'da büyük miktarda Sur, kilise, cami, medrese, mescit, han ve hamam vardır Kaleiçi surlarının çepeçevre sarıp kucakladığı yat limanı şehrin en eski yerleşim birimidir Antalya'nın simgesi olan Kaleiçi'nde Yivli Minare, Kesik Minare ve tarihi evleri bulunur Antalya Kaleiçi’nde en güzel örneklerini görebileceğiniz geleneksel Türk mimarisinin göze çarpan ilk özellikleri tabiatla uyum içinde olmalarıdır Bu mekanların tamamını yürüme mesafesindedir


MS 1207 yılında Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin I Keyhüsrev'in bu bölgeyi ele geçirmesiyle Antalya'da Müslüman Türk kültür dönemi başlar Günümüze kadar kalan camiler, medreseler ve kütüphaneler bu dönemdeki eğitim ve kültür faaliyetlerinin eseridir Antalya'da gerek Selçuklular, gerekse Osmanlılar döneminde merkez ve ilçelere 60'dan fazla medresenin bulunduğu bilinir Bugün pek çoğu harap olmuş bu yapıların içinde 1250 yılında Sleçuklu Veziri Karatay tarafından yaptırılan medreseyle, Elmalı'daki Osmanlılar döneminde Ömer Paşa tarafından yaptırılan medrese, sağlam olarak kalmıştır Bugün Akdeniz bölgesinin batısında, Klasik Çağ'da "Pamfilya (Pamphylia) adı ile anılan yörede, Köprüsuyu ( Eurymedon) Çayı'nın batı kıyısında ve Antalya ilinin 48 kilometre doğusuna düşen, bugün Balkız Köyü'nün yerinde kurulan önemli bir klasik kenti olan Aspendos (Espendüs: Belkis Harabeleri), klasik çağ kenti idi Karain Mağarası paleolitik,mezeolitik, neolitik ve Roma kültür tabakalarını vermekte, Türkiye'de en sürekli yerleşme yeri olarak kabul edilmektedir

MÖ VIII- VII yüzyıllarda Yunanistan'dan Doğu yönüne gelişen göçte, Yunanlılar Pamfilya'ya gelerek, Pere, Aspendo, Side, Silyon gibi şehirleri kurmuşlardır Buralarda yapılan arkeolojik araştırma ve kazılar sonucu, agora, ana caddeler, gymnasion, hamam, kapılar, mezarlıklar, çeşme, stdion, surlar, su yolları, tapınak, tiyatro ve bazilika kalıntılar ortaya çıkarılmıştır

Selçuklu ve Osmanlı dönemi eserleri arasında en önemli yeri, bölgenin en tanınmış eseri olan "Yivli Minare Külliyesi'dir

Antalya'daki Selçuklu hanlarını üç bölüme ayırmak mümkündür Birincisi Konya- Beyşehir- Eğridir- Isparta üzerindeki hanlar Burdur ile sınırları içinde bulunan Susuz Han'dan sonra, bu yol üzerinde bulunan ve Antalya il sınırları içinde yer alan Kırgöz ve Evdir hanları vardı İkinci bölümde Konya- Beyşehir- Seydişehir üzerinden sahile inen yol üzerindeki Eynif Ovası'nda yer alan Tol Hanı bulunur Üçüncü bölümde ise Antalya'dan başlayarak Adana'ya kadar uzanan sahil yolu üzerinde bulunan hanlar yer alır Antalya il sınırları içinde Pazarcık, Kargı, Alara Şarapsa hanları vardır Alara Hanı (H 629) Sultan Alaaddin Keykubat; Evdir Hanı, Iİzzeddin Keykavus (1210-1219) Kırgız Hanı, Burdur- Antalya yolu üzerinde Keykubat oğlu Keyhüsrev (H 644); Şarapsa Hanı, IIGıyaseddin Keyhüsrev (H 1236-1246) tarafından yaptırılmıştır

Antalya'da, Selçuklu Dönemi eserlerini içinde bulunduran yapı topluluğu şunlardır: Çok Kubbeli Ulu Camii ( 1219-1236) , Ulu Camii Medresesi (XIII yüzyıl), Atabay Armağan Medresesi (1236), Mevlevihane ( XVIII yüzyıl) Zincir Kıran Mehmed Bey Türbesi (1377) , Nigar Hanım Türbesi ve Yivli Minare Hamamı'dır Medrese olarak Karatay Medresesi, Selçuklu Veziri Abdullah Oğlu Emir Celaleddin Karatay tarafından 1250 yılında yapılmış olup halen Karadayı Sokağı'ndadır Mescit ve türbeler olarak Selçuklu dönemi eserleri şunlardır Ahi Yusuf Mescidi ve Türbesi (1249), Şeyh Şücaceddin Türbesi (1238)

Osmanlı dönemi yapıları şunlardır: Muratpaşa Mahallesi'nde yen alan XVI yüzyıla ait Balıbey Camii (Hesapçı Sokağı'nda, esası V yüzyılda yapılmış, bir kiliseden dönüştürülmüş; II Bayezid'in oğlu Şehzade Korkut'un Antalya Valiliği sırasında verdiği emirle batısına bir minare eklemek suretiyle meydana getirilmiştir 1470-1509) , mimarı ve kesin tarihi bilinmeyen İskele Camii, Kuyucu Murat Paşa tarafından yaptırılan Kuyucu Murat Paşa Camii (1570), XVII yüzyılda yapıldığı öne sürülen Tekeli Mahmutpaşa Camii, Varsaklı Camii

Antalya da turizmin gelişmesi ile birlikte Kundu, Boğazkent ve Belek Turizm bölgeleri açılmıştır

Antalya Genel Bakış




ANTALYA


Anadolu’da insana dair en eski buluntuların elde edildiği yerlerin hiç kuşkusuz en önemlisi, Antalya’nın 30 km kuzeyindeki Kırkgöz Gölü’nün kıyısında yükselen Katran Dağı’nın yamacında, denizden yaklaşık 650 metre yükseklikte bulunan Karain Mağarası’dır

1946’dan beri sürdürülen kazılarda elde edilen buluntular Karain’deki yaşamı, 200 bin yıl geriye götürüyor Karain çevresinde 300–500 metre arası yükseltilerde yer alan Öküzini, Çarkini, Harunini, Koyunini, Kızılin, Suluin ve çok sayıda öteki mağaranın yanında, Alanya’daki Kadıini, batıda Lykia kuzeyindeki Elmalı/Bozhöyük yakınlarında İnlikaya ve Elmalı Karaini gibi mağaralar, bölgenin Paleolitik Çağ’da (Eski Taş Çağı) yaygın şekilde yerleşim gördüğünü kanıtlayan buluntular verdiler

200 bin yıllık kesintisiz iskân

Antalya Karaini’nin 20 km kuzey doğusunda, Ahırtaş köyündeki Kocain Mağarası’nın duvar kitabeleri ve içindeki sarnıçlar, bölgede Eski Taş Çağı’ndan bu yana süregeldiği bildirilen “kesintisiz iskân”ın kanıtlarıdır

Karain Mağarası’nın hemen güneyinde yer alan Gök Höyük ve Kabasakal Höyük’de yapılan kazılarda, Eski Tunç Çağı buluntuları elde edildi Bu, avcılık ve toplayıcılıkla geçinen Karain insanının, aynı bölgede bir sonraki üretim evresi olan tarım çabalarına giriştiğinin kanıtıdır Kuzeyde Bademağacı ve Hacılar, batıda Semahüyük ve geçtiğimiz yıl kazılmaya başlanan Elmalı Hacı Musalar Höyük, Neolitik ve sonrasındaki Tunç Çağı’ndan buluntular vermektedir

Antalya Körfezi’nin kuzey ucundan batıya Fethiye Körfezi’ne doğru çekilen hayali çizginin güneyinde kalan bölge antik çağda Lykia olarak anılıyordu Lykia’nın doğusunda antik çağın Karia’sı uzanır Büyük bölümü körfezin batısında kalan ve güneydoğuya doğru 100 km boyunca uzanan düzlük bölge ise Pamphylia olarak biliniyordu Pamphylia’nın kuzeyinde Psidia, kuzeydoğusunda Lykonia, güneydoğusunda ise İsouria bölgeleri yer alıyordu Ancak antik çağ yazarlarında bu sınırlar üzerinde tam bir görüş birliğinin olmadığı bilinmektedir

Örneğin kimi antik çağ yazarları Phaselis’i, Lykia bölgesinde göstermesine karşın bazı yazarlar da Pamphylia bölgesinde gösterir Aynı durum antik Coracesium (Alanya) için de geçerlidir Bazı yazarlar Pamphylia’nın sınırını Coracesium’u da içine alacak şekilde çizerken, bazı yazarlar daha batıda, Side’yi içinde tutarak Melas (Manavgat) Irmağı ile sonlandırarak Coracesium’u bölgenin dışında tutarlar

Antalya il sınırları içinde yer alan Termessos, Perge, Ariassos, Aspendos, Side, Selge, Phaselis, Limyra, Andriake, Myra, Arykanda, Patara, Ksanthos ve öteki eski kent kalıntılarının yanı başında cıvıl cıvıl günümüz yerleşmelerinin varlığı, ilk Antalyalılar olan Karainliler’in bölgede 200 bin yıl önce başlattıkları yaşamın günümüze kadar kesintisiz olarak sürdüğünü göstermektedir

Hitit kayıtlarında Antalya

Bağımsız kentleri ilk kez bir devlet çatısı altında birleştirmeyi başaran Hititler’in Antalya Bölgesi’ne de indikleri savı, ancak filolojik kanıtlarla desteklenebiliyor Geçtiğimiz yıllarda Başkent Hattuşaş’ta (Boğazköy) bulunan bronz bir levhada (İÖ 1250–1220) yazılı olan beş sözcüklü bir cümle, bu konudaki kanıtlara yeni ve güçlü bir katkı yaptı Levhada “Kastaraya Irmağı kenarındaki Parha kenti” cümlesi okunuyordu Bilimadamları bu cümleyi “Kestros Irmağı kenarındaki Perge kenti” olarak yorumladılar Metinde geçen “Kastaraya Irmağı” daha sonra Kestros olarak anılacak olan bugünkü Aksu Çayı’nın, Parha ise günümüz Pergesinin eski adıydı Hitit kaynaklarında adı geçen ve Antalya yöresini de içine aldığına inanılan “Arzava memleketleri” tanımlamasıyla açıklanmaya çalışılan Hitit – Antalya ilişkisi, Boğazköy’de bulunan “Kastaraya Irmağı kenarındaki Parha kenti” cümlesinin yazılı olduğu levha ile sağlam bir kanıt bulmuştur

Antik çağ yazarları, Truva Savaşı (İÖ 13 yüzyıl) sonrasında ülkelerine dönmeyip Anadolu’ya dağılan Akha Boyları’nın, önderlerinin komutasında Antalya Bölgesine geldiklerini ve kentler kurduklarını kaydeder Son araştırmalar bu kentlerin Antalya ile Kemer arasındaki kıyı şeridinde yer aldıklarını göstermektedir

Ve Büyük İskender

İÖ 560 yılında sınırları Batı Anadolu’dan Kızılırmak’a kadar uzanan Lydia Krallığı, Antalya ve çevresinin de egemeniydi 6 yüzyıl ortalarına kadar süren Lydia-Pers savaşları, başkent Sard’ın İÖ 546 tarihinde düşmesi ile Lydialılar kesin olarak yenildiler Bölgeye bu kez Persler egemen oldu

Yaklaşık iki yüzyıl süren Pers egemenliği, Büyük İskender’in İÖ 334’de, önce Lykia bölgesini, ardından Sillyon ve Termessos dışındaki Pamphylia kentlerini ele geçirmesiyle sona erdi

İskender’in İÖ 323 yılında ölümü üzerine Hindistan’dan Balkanlar’a uzanan İmparatorluk komutanlar arasında paylaşıldı Her birinin sahip olduğu topraklarda kral ilan edildiği komutanlar arasındaki bitmez tükenmez kavgalar sırasında Antalya Bölgesi sık sık el değiştirdi Ancak İÖ 301’deki Ipsos (Afyon’un Çay İlçesi) Savaşına kadar geçen sürede Pamphylia ve Lykia, kaynakların -Strabon- İskender’in üvey kardeşi olduğunu yazdığı “Antigonos Monophtalmos”un (tek gözlü Antigonos) egemenliğinde kaldı

Hannibal Side açıklarında yenildi

İÖ l91 yılında Anadolu ve Suriye’nin egemeni olan Seleukos Kralı III Antiokhos’un Roma’ya Thermopyl’de yenilmesi üzerine, Roma ile yaptığı bitmez tükenmez savaşların ardından yenilerek kendisine sığınmış olan Kartacalı komutan Hannibal’i, yeni bir donanma yaptırmak ve böylece deniz üstünlüğünü korumak için, Fenike kıyılarına gönderdi Bu kez Roma’nın bağlaşığı olan Rodos ve Bergama donanmaları Ege kıyılarına ulaşmak üzere Fenike kıyılarından yola çıkan Hannibal’i, Side limanı yakınlarında karşıladı Yapılan deniz savaşında Hannibal yenildi

Side önlerindeki bu savaşın, bölgenin geleceğini biçimlendiren önemli olaylardan biri olduğu kesindir

Ancak bölgenin kaderindeki en önemli savaş, İ Ö 189 yılında Manisa yakınlarında, Roma ve bağlaşığı Bergama ve Rodos ile Anadolu ve Suriye egemeni Seleukos Kralı III Antiokhos arasında yapılan ve Seleukoslar’ın yenilgisiyle sonuçlanan savaştır Bu savaşın sonrasında görüşmeleri Roma’da sürdürülen, ancak imzası Apameia’da (Dinar) atılan ve bu nedenle Apameia adıyla anılan anlaşmayla “Mare Pamphylium” (Pamphylia Denizi) olarak anılan bugünkü Antalya Körfezi’nin ve çevresinin batı bölümü, yani Lykia Rodos’un, doğusundaki Pamphylia ise Bergama Krallığı’nın eline geçti Araştırmacılar, Perge dışındaki Pamphylia topraklarını, özellikle de Side’yi ele geçiremeyen Bergama Krallığı’nın bu nedenle yeni bir kent olarak Antalya’yı inşa ettirdikleri konusunda hem fikirdir

II Attalos Antalya’yı kuruyor

Bergama Kralı II Attalos güçlü donanmasının barınabilmesi için İÖ 2 yüzyılın ortalarında kayalık bir çöküntünün üstünde, olasıdır ki antik çağ yazarı Strabon’un “Korykos” (kaya oyuğu) olarak tanımladığı küçük balıkçı yerleşmesinin bulunduğu bir koydan ibaret olan yerde, kendi adıyla anılan Attaleia’yı (Antalya) kurdu Liman ve şehir surla çevrildi

Son Bergama Kralı III Attalos İÖ 133’de ölürken, krallık topraklarını, vasiyetname yoluyla Roma Devleti’ne bıraktığını açıkladı Antalya artık Roma toprağıydı Ancak, Roma’nın daha çok iç kesimlerle ilgilendiği, kıyı bölgelerinde egemenlik kurma işini önemsemediği kaynaklarda yazılıdır İmparatorluk devrinin başlarına kadar Roma’nın bölgeye karşı gösterdiği bu ihmal sonucunda, özellikle Likya ve Kilikya bölgelerinin korsanların denetimine girdiği, kıyılardaki korunaklı yerlerin birer korsan yatağı haline geldiği görülmektedir Roma, bölgeye karşı başlangıçta sergilediği ihmalin bedelini, daha sonraları kurduğu güçlü donanmasıyla korsanlara karşı uzunca bir süre mücadele ederek ödemek durumunda kalmıştır Roma, İmparatorluk çağında Antalya’nın stratejik konumunu ve zenginliğini kavramış ve iyi değerlendirmiştir Bu bağlamda Antalya ve çevresi bu devirde en parlak dönemini yaşamıştır

Bütün yollar Antalya’ya çıkar

Bugün bölgenin eski kentlerinde gördüğümüz kalıntıların büyük bölümü Roma döneminden, özellikle de İS 1 ve 2 yüzyıllardan kalmadır Roma, Doğu Akdeniz ticaretinin kavşak noktası durumunda olan Antalya Körfezi’nde, gemilerin yükleme boşaltma yapabildiği her limandan kuzeye, batıya, doğuya uzanan yol hatlarını geliştirerek, ya da yeniden inşa ederek deniz ticaretini etkin biçimde karaya bağladı Ve Antalya kıyılarındaki korunaklı yerleri birer iskele durumuna getirdi

İmparatorluğun 4 yüzyıl sonlarında doğu ve batı olarak ikiye ayrılmasıyla bölge daha sonra Bizans olarak anılacak olan Doğu Roma İmparatorluğu’nun sınırları içinde kalmıştır

Selçuklu dönemi başlıyor

Selçuklular, Bizans’ın Antalya ve yöresindeki egemenliğine 13 yüzyıl başlarında son verdiler 1207’de Antalya’yı ve 1220’de Alanya’yı alarak bölgeye yerleştiler Selçuklular’ın sadece 100 yıl kadar süren egemenlik dönemlerinde, deniz ticaretine önem verdikleri biliniyor Askerî ve ticarî gemilerin yapım, bakım ve onarımının gerçekleştirileceği tersane ve benzeri tesislerin inşasının yanında, eski ticaret yollarını onardılar, yeni yollar yaptılar, bu yolların sürekli kullanılabilmesi amacıyla köprüler, hanlar inşa ettirdiler Dahası tacir ve yolcuların güvenlik içinde seyahat edebilmeleri için yetkin bir yol güvenlik sistemi kurdular

O dönemden haber veren kaynaklarda yabancı tacirlere ve ticaret konusu bazı mallara vergi bağışıklıkları sağlandığı ve mallarının sigortalandığı konusunda bilgiler vardır

Hamitoğulları ve sonra Osmanlı

Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1300 başlarında parçalanması ile bölge merkezi kuzeyde Eğirdir Gölü’nün güney ucunda, bugünkü Eğirdir (Felekabad) olan Hamitoğulları Beyliği’nin eline geçti

Bu dönemde bölgeye yerleştirilen Teke Türkleri, bölgenin uzunca bir süre Teke ili olarak anılmasına neden olmuştur

Antalya, 1361 yılında Kıbrıs Krallığı’nın eline geçmiş, ancak 11 yıl sonra Hamitoğulları tarafından yeniden ele geçirilmiştir

Kaynaklar, Hamitoğlu Beyliği’nin, Osmanlılar tarafından padişah I Murat döneminde 80 bin altın karşılığında satın alınmış olmasına karşın, Antalya ve çevresinin Osmanlı topraklarına 14 yüzyılın sonlarında Yıldırım Beyazıd döneminde katıldığını yazmaktadır

İşgal yılları ve ulusal kurtuluş
1402 tarihinde Ankara yakınlarındaki Çubuk Ovası’nda, Osmanlı ordusu ile Anadolu’ya giren Moğol ordusu arasındaki savaşı, Hakan Timur önderliğindeki Moğollar kazanır Osmanlı sultanı Yıldırım Beyazıd bir yıllık esaretin ardından ölürken, Anadolu toprakları yerel beyler arasında paylaştırılır Antalya/Alanya bölgesi Osmanlı’nın Anadolu’daki en önemli rakibi Karaman Beyliği’ne geçer Daha sonraki yıllarda yeniden el değiştiren Antalya ve çevresi, I Dünya Savaşı sonrasında Nisan 1919’da İtalyanlar tarafından kısa bir süre işgal edilir Antalya, Temmuz 1921’de özgürlüğüne kavuşur
Türk Kurtuluş Savaşı’nın ardından kurulan Türkiye Cumhuriyeti döneminde Antalya, denizle olan yük ve yolcu taşıma bağlamındaki ilişkisini 20 yüzyılın ikinci yarısına kadar yoğun biçimde sürdürmüştür Ancak gelişen motorlu araç teknolojisi ile üretilen hızlı araçlara uygun karayollarının inşasının, Antalya’nın deniz ile olan bağını bir süre için zayıflattığı bir gerçektir
60’lı yıllar: Antalya’nın değişen çehresi
60’lı yıllarda kentin batısında yapımına başlanan yük ve yolcu gemilerinin yanaşmasına olanak veren modern limanın devreye girmesiyle Antalya’nın kuruluşunun önemli nedenlerinden biri olarak kabul edilen eski liman, Yat Limanı’na dönüştürülerek turizmin hizmetine sunulmuştur
Antalya’nın plânlı gelişmesi sağlanırken, eski yerleşme olan Kaleiçi, plan ve yapılaşma anlamında korunmuş, eski limanın turizm amaçlı kullanımını hedefleyen proje, Dünya Altın Elma Ödülü ile ödüllendirilmiştir
Ancak günümüzde bu bağın, turizm aracılığı ile bir başka boyutta yeniden kurulduğu söylenebilir Uygun iklim koşulları, doğa, tarih ve özgün kültürün bir çekim merkezi oluşturduğunun kavranması ile turizm yatırımcılarına açılan Antalya bölgesi, kısa sayılabilecek bir süre içinde dört yüz bine ulaşan belgeli ve nitelikli yatak sayısı ile tüm dünyanın önde gelen turizm bölgeleri arasındaki yerini almıştır Son yıllarda uluslararası iniş kalkışa elverişli hale getirilen modern havaalanının da turist sayısının hızla artmasında önemli bir etken olduğunu belirtmek gerekir
20 yüzyıl başlarında küçük bir balıkçı kasabası durumundaki Antalya, Cumhuriyet döneminde önemli bir gelişme göstermiştir Kaleiçi ve çevresinden ibaret olan kentin nüfusu, yüz yılın başında ancak on binlerle ifade edilirken, yüzyılın ortalarından itibaren hızla artmıştır Kentin kuzeyinde Kepezaltı olarak isimlendirilen bölgede konargöçerlerin kışın çadırlarını kurduğu yerlerde, bugün modern yerleşmeler kurulmaktadır
Kentin bu hızlı gelişiminde pamuk, buğday gibi geleneksel tarım ürünlerinde ıslah edilmiş tohumların kullanılması ve sulamada gerçekleştirilen atılım sonucu gerçekleşen verim artışı ile varsıllaşan çevre köylerde yaşayan insanların, ikamet ve iş kurmak için kente gelmelerinin de büyük payı olduğu bir gerçektir
Antik Çağ yazarları, Alp Dağları’nın Ege Denizi’ni güneyden kuşatarak Girit ve Rodos Adaları üzerinden Antalya Körfezi’nin batı ucundaki Gelidonya Burnu’na, oradan Anadolu’nun güneyi boyunca Orta Asya’ya doğru uzayıp gittiğini gözlemlediler ve eserlerine yazdılar Modern çağda bilim, Antik Çağ yazarlarının yaptığı bu saptamayı doğruluyor Alpler’in Anadolu’daki adı Toros Dağları’dır
Anadolu’nun güneyi boyunca doğuya uzanan Toros Dağları karstik katmanlardan oluşur Suda kolay eriyen kalkerin zaman içinde aşınması sonucunda oluşan geniş çöküntü alanlarının çevresinde yükselen yüksek dağ sıraları ile çevrili iç ovalar, akarsuların kıyıda oluşturduğu alüvyon düzlükler, yeryüzü çanaklarında biriken suları yutan düdenler, oluşup kuruyan, ya da sürekli su bulunan göller, aşınma sonucu ortaya çıkan ve peri bacalarını andıran sert oluşum ırmaklar akan yer altı-yerüstü mağaraları, birden yükselen dağlar ve aniden derinleşen vadiler, salt kayalıklardan ibaret yalçın yükseltiler biçimindeki jeolojik oluşumlar, Akdeniz Bölgesi’nin yer yapısını Anadolu’nun öteki bölgelerinden farklı kılar

Denizden çıkan dağlar: Batı Toroslar
Toros Dağları, Anadolu’da Batı, Orta ve Doğu Toroslar olarak üç bölüme ayrılarak incelenir
Antalya ve çevresi Batı Toros bölgesinde yer alır İlin güney batısındaki Finike Körfezi’nin doğu ucunda yer alan Gelidonya Burnu yakınlarında denizden çıkarak kuzeydoğuya yönelen Batı Toroslar, Antalya Körfezi’nin kuzeyinde Göller Bölgesi’nde düğümlenip güneye sarkar, sonra doğuya dönerek Orta Toroslar’a geçiş yapar
Türkiye’nin en engebeli topraklarına sahip illerinin başında gelen Antalya’nın yüzölçümü 20800 kilometrekaredir Körfezin ortasından kuzeye doğru çıkılan hayalî bir çizginin batısında kalan bölümüne Tekeli Platosu, doğuda kalan bölümüne ise Taşeli Platosu adı verilir

Kızlar Sivrisi: Alpler’e kadar en yüksek zirve
Sahip olduğu yeryüzü genişliği bakımından da Türkiye’nin önde gelen illeri arasında yer alan Antalya topraklarının yüzde 76’sını dağlar, yüzde 13’ünü ovalar ve yüzde 11’ini platolar oluşturur Platoların yaklaşık yüzde 1’lik bölümünü, halkın hâlâ önemli geçim kaynaklarından biri olan hayvan yetiştiriciliği, özellikle de kıl keçisi üretim alanı olarak kullanılan yaylalar oluşturur Antalya Körfezi’ni batı, kuzey ve doğusundan kuşatan Toros Dağları’nın yüksekliği yer yer 3 bin metrenin üzerine çıkar
Avrupa Alpleri ile Orta Anadolu arasında kalan bölgenin en yüksek zirvesi, 3070 metreye ulaşan yüksekliği ile Kızlar Sivrisi’dir Kızlar Sivrisi Antalya Körfezi’nin batısında Antik Çağ’da Likya olarak anılan Tekeli Platosu’nda yer alır Daha batıdaki Akdağ’ın yüksekliği ise 3014 metredir Aynı bölgede 2000 metre ve daha yüksek on kadar dağ sayılmaktadır
Antalya Körfezi’nin doğusunda yer alan Taşeli Platosu da yüksek dağ oluşumları bakımından benzer özellikler gösterir Gündoğmuş yöresinde Geyik Dağı, Karayılan Dağı, Akseki/Seydişehir ekseninde Gidengelmez Dağları, Serik/Manavgat kuzeyinde Melik, Anamas Dağları, verimli Pamphylia ovalarını besleyen suları yaratırlar


Yabani servi sadece Antalya’da kaldı
Antalya topraklarının yüzde 60 dolayındaki bölümü ormanlarla kaplıdır Türkiye’nin iğneli ağaç varlığının yüzde 5’i, yapraklı ağaç varlığının ise yüzde 7’si Antalya ili sınırlarındadır
Soyu giderek tükenen sedir ağacının yetiştiği, Gündoğmuş-Akseki-İbradı ekseni ile, Elmalı yöresindeki geniş coğrafya koruma altındadır Koruma altında olan bir başka ağaç türü de artık tüm dünyada yalnız Beşkonak dolaylarında küçük bir bölgede varlığını sürdüren yabanî servidir Antalya ve yöresinde bulunan 1500 metreden sonraki yükseklikler sonbahardan yaz başlarına kadar kar altındadır Yağışın kar şeklinde olması, bir bakıma, suyun dağ yüzeyinde birikmesi demektir Bölge akarsularının düzenli bir akış rejimine sahip olmalarının temel nedeni, varlıklarını yaz başlarına kadar koruyan bu kar stokları ve karstik boşluklarda biriken yeraltı sularıdır Bu yüzden bölge akarsularının yaz ve kış aylarındaki debi ortalamaları arasında büyük fark yoktur Bu durum, akarsu yataklarında her mevsim su bulunmasını sağlar


Akarsuların dillere destan bereketi
Bölgenin batısındaki Tekeli Platosu’nda yer alan Elmalı ve Korkuteli ovaları bir yana bırakılırsa, Antalya Bölgesi’ndeki “iç ova” varlığının sınırlı olduğu görülür Ancak kıyı ovaları bakımından durum farklıdır Üzerinde nice kentlerin kurulup geliştiği Antalya’nın kıyı ovaları, varlıklarını dağlardan denize akan küçüklü büyüklü akarsulara borçludur Antalya’nın uygarlık tarihindeki seçkin yerini belirleyen en önemli etkenlerin başında, bölge akarsularının on binlerce yılda yarattıkları bu alüvyon ovalarının dillere destan bereketi gelir Antalya Körfezi’nin doğu ucu olarak kabul edilen Alanya’dan başlayarak batıda Muğla il sınırlarına kadar uzanan geniş coğrafyada, dağlardan beslenen küçüklü büyüklü onlarca akarsu, kıyı ovalarındaki tarla ve bahçeleri sulayarak denize ulaşır Alanya’da Dimçayı, Obaçayı, daha batıda Kargı ve Alara, Manavgat (Melas), Köprüçay (Euromedon), Aksu (Kestros), Düden (Kataraktes) Çayı bereketi dağlardan denizlere taşırlar
Pampylia Düzlüğü: Antik Çağın simgesi Kısacık boylarına karşılık, debileri oldukça yüksek olan bu sular, üzerinde Perge, Aspendos, Side, Sillyon, Attaleia gibi antik dünyanın en görkemli kentlerinin kurulup geliştiği verimli Pamphylia düzlüğünü yarattılar Batıda Tekirova düzlüğü Bağırsak Çayı’nın, Finike Ovası Tatlıçay, Alakır ve Acıçay’ın, Demre Ovası Demre Çayı’nın, Gelemiş Ovası Kınık Çayı’nın eseridir Batıdaki bu kıyı ovaları, doğudaki Pamphylia Ovasına göre daha küçük ölçekli olmakla birlikte önemli tarım alanı durumundadırlar Antik Çağ’ın adları hâlâ dillerde olan Phaselis, Limyra, Myra, Patara gibi Likya’nın öteki liman kentleri yukarda sayılan akarsuların ağızlarında ya da yakınlarında kurulup geliştilerAntalya Körfezi, ada fakiri Akdeniz ile “Adalar Denizi” olarak da anılan Ege’nin sınırında yer alır Doğu Akdeniz’den Batı’ya uzanan deniz yollarının karayla birleştiği Antalya Körfezi’nden İç ve Batı Anadolu’ya geçiş olanağı sağlayan vadiler boyunca inşa edilen ticaret yolları, bölgenin Antik Çağ’dan beri süregelen zenginliğinin en önemli nedenlerinden biridir Antalya, “Doğu ile Batı”nın denizden karaya, karadan denize “geçiş noktası”, bir başka deyişle “kavuşum yeri” konumundadır