Gümüşhane Tarihi Kiliseleri

METROPOLİTİK KİLİSESİ
Dikdörtgen bir alan üzerine iki katlı olarak inşa edilmiştir Kapı, pencere ve köşe taşları düzgün kesme taşla, beden duvarları ise moloz taşla örülmüştür Üst örtüsü tamamen yıkılmıştır

BALCILAR MAHKİLİSESİ
güney batısında Gümüştuğ Köyü Balcılar MahallesindedirTek nefli ahşap döşemeli kilise 1040x637 metre ölçülerindedirGirişi güneyden olup,apsisinde beş niş bulunmaktadır

AŞAĞI MAHKİLİSESİ
Önünde beş bölümlü bir narteks bulunmaktadır 872x736 metre boyutlarındadırKilisenin avlu girişindeki kemerin sol tarafında sağlam kilise konutu mevcuttur

HEGİOS GEORGİOS METROPOLİTİK KİLİSE
İlk ismi Hağia Tiriada’dır Oldukça eski bir kilisedir1613-1726 yıllarında iki onarım geçirmiştirOldukça büyük ölçülere sahip olan yapının çevre duvarları ve apsisleri sağlam kalmış,üst örtüsü tamamen çökmüştürYakın zamanları işaretleyen, kaba üsluplu bazı freskolar (yaş harç tabakası üzerine renkli boyalarla yapılan duvar resimleri) bilhassa batı duvarlarında görülmektedir

BAŞ MAHALLE KİLİSESİ
güneybatısında Gümüştuğ köyündedir1116x796 ebatlarındaki kilisenin apsis cephesi yıkılmış,üç nefli bazilikal planlıdırÜst örtü sistemi beşik tonuzlu olup,içerisinde fresko tekniğinde resimler bulunmaktadırDört sütunlu,dört payelidirKilisenin hemen önünde eğimli bir arazi üzerine kurulmuş iki katlı bir ev yer almaktadırÜst kat tek odalı ve çift yönlü çatı ile örtülü olup,775x511 metre boyutlarındadır

AYANA MAHKİLİSESİ
Tek apsisli,tek neftli ve tüm duvarları düzgün yontma taşla yapılmış, giriş kapısı batı tarafta olup,kapının üzerinde küçük bir ker geçişi vardır Yapı içerisi orjinalliğini korumaktadırTüm yüksek yerleşim alanlarında yapılan kiliselerde olduğu gibi burada da tabiat şartlarıyla ilintili olarak yapı çatısı üçgensi geçişle tamamlanmıştır

MANDIRI KİLİSESİ
Dikdörtgen planlı tek apsisli ve tek nefli bazilikadırDıştan üçgen rıma bir çatı,içten oldukça büyük bir beşik tonazla örtülüdürTamamen kırma taş malzemeyle inşa edilmiştirGüney cephede masif olup,Kuzey cephesinde 3 adet apsis ve girişin yer aldığı batı cephesinde üst seviyede 1 adet pencere yer almaktadırGiriş kapısı basit silmelerle çevrelenmiştirGirişin iki yanında ikişer adet kemer bir gibi görünmekte buda yapının ilk şeklinde burada bir ön mekan olduğunu düşündürmektedirYapı 19yy Rum hiristiyanları dönemine aittir

EMİRLER MAHALLESİ KİLİSESİ
mesafedeki Büyükçit Köyünün emirler mahallesinden patika yol ile yapıya ulaşılırÜç nefli tek apsisli sekiz sütunlu kilisenin üzeri beşik tonuz örtülüdür1020x550 metre ebatlarında olan kilisenin önündeki kibirion girişi yıkılmış durumdadır
Köy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır

DİLEK YOLU KİLİSESİ
Yapı,1230 metre ve 860m boyutlarında sert kesme taşlardan yontularak yapılmış 1956 yılında okul amaçlı kullanıma açılarak ana yapının iç kısmı ek duvarlarla örtüldüğünden mimari özelliği kaybolmuş,sadece papaz yeri diye adlandırılan kısım özelliğini korumaktadırAyrıca kiliseye ait olduğu sanılan 2 m boyundaki sütun ve sütun başlıkları bulunmaktadır Kilisenin kitabesi bulunmamaktadır Köy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır

ÇAKALLI KİLİSESİ
0985x1330 m boyutlarında dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli ve bazilikal planlı olarak inşa edilmiştir Biri batıdan diğeri güneyden olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Güney girişi üzerine yonca biçiminde hac motifi işlenmiştir Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlara ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştırKilisenin yapım tarihi 1878’dir Frekso izlerine sık sık rastlanan kilisede kapı, pencere, taşıyıcılar, kemerler ve köşe taşları düzgün kaliteli kesme taş malzemeden, diğer beden duvarları ise 085 m kalınlığında kaliteli moloz taştan yapılmıştır

TERZİLİ KİLİSESİ
0910 x 1166 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere 100 m genişliğinde, karşılıklı olarak yerleştirilmiş yuvarlık kemerli iki girişi bulunmaktadır Batı duvarı arazi konumuna göre yüksekçe bir tepeye dayandırıldığı için batıdan giriş açılmamıştır Apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmıştır Apsis 413 m genişliğinde ve 350 m derinliğindedir Kilisenin üst örtüsü tamamen yıkılmış taşıyıcılardan sadece bir sütun kalmış malzeme yöredeki kiliselerde kullanılan malzemeden oluşmuşturKilisenin kuzeydoğusunda bir martiryum bulunmaktadır
ÇAKIRKAYA KİLİSESİ
Doğu-Batı istikametinde sıra destek sütunuyla üç nefe ayrılmıştırPayeler arasında kalan dört sütunun meydana getirdiği kare bölümü örten kubbeli tonoz pandantifli olarak kullanılmıştırAna ve yan apsislerde nişleri bulunan kilisenin batı duvarındaki iki sıra niş dizisi ise ahşap bir galerinin daha önceleri var olduğunun izlenimini vermektedirNormal mimari unsurlarla yapılan Çakırkaya kilisesinin batısında dikdörtgen planlı apsisinde üç büyük niş bulunan bir şapel mevcutturKayalıklar üzerinde ana kayaya oyulmuş üç nefli ve yanında küçük bir şapeli bulunan kaya kilisesidir

ORTA MAHALLE KİLİSESİ
5 genden oluşan tek apsisi,benzer kiliselerden farklılık arz etmektedirTek nefli, üçgensi örtülü çatısı ve mazgal pencerelerinin azlığı yörede kış aylarının soğuk oluşuyla ilintilidirYapının köşeleri ve kapı girişi düzgün yontma taşla,diğer kısımları ise moloz taşla örülüdür
GÜNBATUR KÖYÜ KİLİSESİ
5 meninde inşa edilmiş olup,güney kısmına bakan kilise kapısı daha sonra kapatılarak taşla örülmüştürKiliseye ait papaz yeri kaldırılmıştırKöy halkı tarafından daha sonra Cami olarak kullanılmaktadır

AŞAĞI MEZERA ŞAPELİ
Üst örtüsü tahrip olmuş ,yapı; 370x300 metre ebatlarındadır
CİNGANLI KİLİSESİ
Bazilikal dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksektir Tek girişi batıdan sağlanmış olup, girişin üzeri yuvarlak kemerlidir Neflerini dikine geçen beşik tonozun kuzey bölümü sağlamdır Kilisenin taşıyıcıları ve tavanı çökmüştür Kapı, pencere, taşıyıcılar ve kemerler düzgün yontma taştan diğer kısımlar ise moloz taştan yapılmıştır

KROM KİLİSESİ
Yan duvarları ve örtüsü yıkık vaziyette olan Kilisenin ön duvarı ve girişi sağlam vaziyettedir Dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir

ÇEVREPINAR KÖYÜ KİLİSESİ
Şiran-Gümüşhane yolunun batısında 125 eninde 10 metre boyunda 4 ana sütun üzerine oturtulmuş, ana kubbede buna bağlı küçük sütunlar ile 6 adet kubbesi bulunmaktadırSütün başlıkları geometrik desenlerle şekillendirilmiş sütunlar kurşun eritilerek üst,üste konulmuşturYapının ses yankısının sağlanması için ana kubbede karşılıklı küpler konularak ses dizaynı sağlanmaya çalışılmıştırKilise giriş kapısı işlemeli olup, Papaz yeri diye anılan kısım harap olmakla birlikte özelliğini korumaktadır

OLUCAK (İMERA) VADİSİ KİLİSESİ
güneyinde yüksek bir dağın yamacına kurulmuşturKapının üzerinde sivri kemerli alınlık,içerisindeki kitabede kök boyalarla yazılmış,1885 tarihi okunmaktadır980x450 m Boyutlarında tek nefli bir kilisedirtek apsisi dışa taşkın olarak yapılmış,içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiştirApsisde bir mazgal pencere açılmış,kuzey doğusunda iki,güney doğusundada bir niş bulunmaktadıryapının tek girişi batıdan olup,yuvarlak kemerlidirÜzerinde bir pencere açıklığına yer verilmiştir

KIZLAR MANASTIRI
Üçgensi çatısı tabiat şartlarına bağlı olarak yıkılmıştır Tek nefli,tek apsislidir Yöre kızlarının eğitim ve ibadet amaçlı olarak kullandıkları bir manastırdır Manastır çevre duvarlarıyla avlu içerisine alınmıştır
DERE MAHALLESİ KİLİSESİ
güney batısında dere mahallesinde tek nefli,kilise üzerine büyük bir kaya kütlesi düştüğü için üst örtüsü yıkılmış durumdadır693x496 boyutlarındadır

YAYLIM KÖYÜ KİLİSESİ
Üç apsisli, üç neftli, dört sütunlu kilise giriş kapısı dahil,orjinalliğini muhafaza etmektedirBeşik tonozlu örtülüdür Kilise içerisinde yangın çıktığından fresko tekniğinde yapılmış bazı resimler yok olmuştur Bu fresklerden geriye Meryem ana figürleri kalmıştırKilisenin bütün duvarları yontma taşla yapılmıştır
HEGİOS İOANNES MANASTIR KİLİSESİ
1819-1832 yıllarında onarılarak freskolarla süslenmiştir Yapı tek nefli bir plana sahiptirÜstünü örten beşik tonosların izi mevcuttur Güney duvarında,pencere aralarında ve yarım payeler üzerinde tespit edilen sahneler,konuları bakımından ilgi çekicidir Filizler (Şerit) halindeki sahnelerden, en alt sıra oldukça bozulmuşturSadece başlardaki haleler kalmıştırİkinci filizde kilisenin ileri gelenleri tasfir edilmiştirFigürlerden birisi Aziz Hermogenes’tirElinde yuvarlak ve kubbeli bir yapının maketini tutmaktadır3 firizde Genesis(İsanın doğumu) kompozisyonu,2 yarım paye üzerinde Aziz Simeon Stylites’in tasfiri,2sathi kemerde Hzİsa’nın din adamlarıyla münakaşası ve Sameryalı kadınla kuyu başındaki sohbeti görülür

YİTİRMEZ KİLİSESİ
Üç apsisli olup,biri yıkılmıştır Beşik tonozla örtülü olup,orijinal sütun gergileri bulunan, hepsi taştan yapılı altı sütunu , 11 mazgal penceresi olan ve yer,yer fresk izlerine rastlanmaktadır

DEMİRKAPI KİLİSESİ
18yy’ın ilk yarısında yapılan kilise beşik tonozla örtülü olup, çevresi ise duvarlarla çevrilidir

PANAGHİA (MERYEMANA) KİLİSESİ
Manastıra ana yoldan ayrılan bir köprüden geçilerek patika bir yolla ulaşılmaktadır Manastır Yüksek duvarlarla çevrili avlunun içindedirManastırı ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedirDaha sonra Trabzon Komnenosları döneminde ve 19yy da onarılmıştır1250x860 metre boyutlarındaki yapı ortada merkezi Kubbe, şapeli köşelerde birer küçük kubbeli tonozla örtülüdürPlan üç nefli bir bazilikanın karışımı gibidirDaire biçimi üç apsisi vardırDuvarlar yalancı kemerlerle üç bölüme ayrılmıştırKemer ortalarına büyük birer pencere açılmıştır Manastırın Kuzeydoğu köşesindeki şapel dikdörtgen planlıdırApsisin nişinde Bizans döneminden freskler vardır

HAGİOS THEODOROS KİLİSESİ
1480 ‘de madenciler tarafından yaptırılmıştır1702 yılında kısmen onarım görmüştürÜç nefli bir bazilika şeklindedir Apsislerin (Mihrap) kısmı kısmen kaya içindedirBeşik tonozları çökmüştür

SURP KARABET KİLİSESİ
Çift meyilli çatısında yer alan kubbesiyle daha çok İmera(Olucak) Köyü Manastır kilisesiyle benzerlik göstermektedir
GÜNEŞLİ MAHALLESİ KİLİSESİ
mesafede Altınpınar beldesinin Güneşli mahallesindedir847x605 metre ölçülerinde tek nefli,tek apsislidirKiborion girişli kilisenin güneyinde tek girişi bulunmaktadırKilisenin hemen yanı başında 327x253 metre ölçülerinde bir şapelde bulunmaktadır

MANAMATLI MAHŞAPELİ
Tabiat Şartlarına bağlı olarak tahrip olan şapelin Yan duvarları ayakta kalmıştır

KARACA (MASURA) MAH KİLİSESİ
Kilisenin tek nefi, beş genli bir apsisi, 2 mazgal penceresi vardır Giriş kapısı güney cephesinde düzgün yontma taşla, diğer kısımları moloz taşla örgülüdür Kilise beşik çatılıdır

KÜPÇÜLER (AĞRIT) MAHKİLİSESİ
iki apsisi mevcut olup,birisi yıkılmış durumdadır Yapı Yığma moloz taşla örülmüş,kalın harç kullanılmıştır Tavan örtüsü diğer kiliselerden farklı olup, altı genli ikinci bir geçişle tamamlanmıştır
MERYEM ANA KİLİSESİ
Tek apsisli, tek nefli ,düzgün yontma taşlarla örülmüş yapı, üçgensi dik çatıyla örtülmüştür Kilisenin hemen doğusunda yapı bitişiğinde orijinal kemerle geçişi yapılan bir mahsen bulunmaktadırGüney tarafında 5 metre mesafede ise tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuş kilise çeşmesi bulunmaktadırBenzer kiliselerden farklı olarak girişi güneydendir

İŞHANLI KİLİSESİ
1015X1254 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Biri batıda diğeri güneyda olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Güneyde bulunan kapı 123 m açıklığa sahip olup, aynı zamanda ana girişi olarak kullanılmış ve dıştan kemer alınlığa bir hac motifi işlenmiştir Doğu cephesinde yer alan apsis 472 m genişliğinde ve 374 m derinliğinde olup, üç mazgal penceresiyle birde nişi bulunmaktadır Apsisin her iki yanında bulunan 210 m genişliğinde ve 200 m derinliğinde pastaphorion hücrelerinde ise birer pencere açılmıştır Üst örtüsü ve taşıyıcıları tamamen yıkılmıştır Önemli yerlerde düzgün yontma taş diğer kısımlarda ise 085 m kalınlığında moloz taş kullanılmış

BİNATLI KİLİSESİ
0870X1200 m boyutlarında dikdörtgen bir plan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Biri batı,diğeri güney cephesinde olmak üzere iki girişi bulunmaktadır Güney girişi üzerinde kabartma olarak bir hac motifi işlenmiştir Bu cephede üst seviyede açılmış üç pencere bulunmaktadır Doğu cephesinde apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın olarak yapılmış, kilise fresko süslemeleri yoğunlukla kullanılmıştır Yörede ayakta kalan tek kilisedir Kapı,pencere,taşıyıcılar,kemer ler ve köşeler düzgün kaliteli kesme taş malzemeden yapılmıştırbeden duvarları ise moloz taştan yaklaşık 080 ile 090 m Kalınlığında örülmüştürKilise beşik tonozla kaplıdır

VANK KİLİSESİ
Yapı dikdörtgen planlı ve ortasında merkezi kubbesi bulunmaktadırAncak Bizans döneminde yapıldığı sanılmaktadırYapının duvarları ve çatısı sağlam durumdadırAncak iç duvar düzeyleri yıpranmıştır

HAGİOS GEORGİOS MANASTIR KİLİSESİ
14 yy’ın ilk yarısında Trabzon Prensi Aleksios Komnenos yaptırmıştırKilise 1509’larda keşiş Ananias ,1624’te Georgios Stratilatis’çe onarılmıştırAyrıca Sultan llAbdülhamit döneminde onarıldığını gösteren yazıtı vardırYunan hacı planında kubbeyle örtülü bir yapıdırApsis önüne yerleştirilen birer payeyle doğu-batı yönünde uzama gösterirHac kolları beşik tonoz örtülüdürAna ve yan yüzler yarım sütüncelerle üç bölüme ayrılmış,bu bölümlere yuvarlak kemerli pencereler açılmıştırBatı yönünde ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş vardırYapı, bitki (üzüm,kıvrık dal,palmiye),halat,ejder motifleri ile bezelidirPencere üstlerinde İsa’nın monogramları ve Hagios Georgios’un simgeleri işlenmiştirGünümüzde üst örtüsü yıkılmıştır

ATALAR KİLİSESİ
Duvarları düzgün kesme taştan ve moloz taştan yapılmıştır Üzeri ise beşik çatılı olarak inşa edilen Kilise günümüze kadar sağlam bir vaziyette gelmiştirGirişi batı cephesinden olan kilisenin hemen giriş kapısının üzerinde demir parmaklıklı 75x50 cm ebatlarında bir ışıklandırma penceresi,doğusundaki cephede iki adet küçük parmaklı pencere,güney kısmında ise üç adet 75x50 cm ebatlarında ışıklandırma penceresi mevcutturKilisenin tavanında ve duvarlarında fresk resimler mevcutturSütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler halen mevcuttur

HEGİOS STEPHONOS KİLİSESİ
19yy’da tamir gördüğü bilinmektedirBenzerleri gibi 3 nefli bir basilika gibidirEvvelce çift meyilli bir çatı ili örtülüydü Küçük şapeli güneyinde yer almaktadırİç ve dış taraftan yuvarlak apsisleri ve kuzey batı duvarları iyi durumdadırDuvarlarda bazı fresko kalıntıları vardırOrjinal yapıları eski olmakla beraber eski Gümüşhane kiliseleriyle benzerlik göstermektedirBu benzerlik Torul Gülaçar manastır kiliselerinde görülmektedirTrabzon Nakip Cami planı ve örtü sistemiyle benzerlikler arz etmektedir

SÖĞÜTELİ KİLİSESİ
Yaklaşık 400 yıllık olduğu tahmin edilen yapı Bizanslılar ve Rumlar tarafından kullanıldığı bilinmektedirKlasik kilise yapısında taştan örmedir

KİRAZLIK (ANDON) MAHŞAPELİ
mesafede Güvenli Köyü Kirazlık (Andon) mahallesindedir540x358 boyutlarında tek nefli beşik tonuz örtülü Şapelin kuzeyinde üç pencere,apsisinde bir mazgal pencere bulunmaktadır

MUZARAS KİLİSESİ
Kilise yerleşimin ortasındadırYapı,dikdörtgen planlıdıryan duvarları sağlam olup,çatısı tahrip olmuşturTek apsisli,tek neftli olup,yöredeki diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir
BAŞ HAVİYANA KİLİSESİ
mesafede Güvenli Köyü düzler mevkiinde bulunmaktadırKuzey kemsi mezarlık olarak kullanılan kilise üç nefli bazilikal planlıdırTahribata uğramıştır
PİŞTOVLİ KİLİSESİ
1700x1300 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri kuzey diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Kuzey girişi kiborion tarzında düzenlenmiş ancak günümüze bu kiborion girişin sadece bir sütunu gelebilmiştir Girişin hemen üzerinde hac işareti işlenmiştir Apsis ve pastaporion hücreleri doğu cephesinde yapılmış her birine birer yuvarlak pencere açılmıştır Kuzeyinde dört mazgal pencere bulunan kilisenin yapı içerisindeki sıva kalıntıları üzerine fresko resimleri işlenmiş bunlardan günümüze bazıları ulaşmıştır Yapının kuzeydoğusunda bir çeşme vardır

ZURNACİLİ-1 KİLİSESİ
1280x1680 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta yan neflerdan daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri batı diğeri de güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Bunlardan güney girişi ana giriş olarak kullanılmış girişin her iki tarafına sütunceler konulmuş ve üzerine hac motifi işlenmiştir Kilisenin batıda ve doğuda üç doğu ve kuzeyde ise dörder penceresi bulunmaktadır Apsisi ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmış her birine birer pencere açılmıştır İç kısmında sıvalar üzerine işlenmiş dini motifler taşıyan presko izlerine rastlanmaktadır Diğer kiliselerde olduğu gibi düzgün yontma taş ve moloz taşlar kullanılmıştır

KALİS KİLİSESİ
Tek apsisli,tek neftli, giriş kapısı ve köşe taşları düzgün yontma taştan örülmüş diğer kısımlar ise moloz taştan yapılı, beşik tonoz örtülüdür

IŞIK DERE KİLİSESİ
Dikdörtgen planlı,tek apsisli,beşik tonozlarla örtülü ve Çit deresi kiliseleriyle benzerlik göstermektedir

ARILI KİLİSESİ
Tek apsisli,tek neftli, üç mazgal pencereli kilisenin köşe duvarları düzgün yontma taşla diğer kısımları moloz taşla örülmüş ve üst çatısı beşik tonozla örtülmüştür

PANAGHİA KİLİSESİ
Bir basilika gibi doğu-batı yönünde uzayan bu yapı tek nefli bir plana sahiptirÜstü muhtemelen beşik tarla örtülü idiSüleymaniye deresinin sol yakasında Fahri GÜMÜŞELİ evinin 50 metre arkasındadır

BAŞ (CAMİ) MAH KİLİSESİ
Kilisenin avlusunun çevre duvarları orijinal şekliyle ayaktadırÜç nefli olup,beşik tonozla örtülü,üç apsis ve dört sütun üzerine yapılıdırYontma taşla yapılan eserde yoğun fresk izlerine rastlanmaktadır Sütunlar arası gergi izlerine rastlanmaktadır

PANAGHİA KİLİSESİ
Bir basilika gibi doğu-batı yönünde uzayan bu yapı tek nefli bir plana sahiptirÜstü muhtemelen beşik tarla örtülü idiSüleymaniye deresinin sol yakasında Fahri GÜMÜŞELİ evinin 50 metre arkasındadır

AŞAĞI DERE KİLİSESİ
dere içerisindedir Tek apsisli,beşik tonozla örtülü,tek neflidir

KOPUZ KÖYÜ KİLİSESİ
güneybatısındaki Kopuz Köyünün Kuzeyinde,dağın yamacında yapılmıştır515x990 ebatlarında moloztaş malzeme kullanılan yapının tek nefli üst örtüsü yıkık girişi kuzeydendirÜç pencereli kilisenin duvar köşelerinde kemer konsolları bulunmaktadır19yy özelliklerini yansıtmaktadırKilise Bu günkü yerleşimin dışındadır Kilisenin etrafında yerleşim kalıntıları halen mevcuttur

GÜZELOLUK KÖYÜ(BAŞ MAH) KİLİSESİ
güneybatısında Güzeloluk Köy MerkezindedirYapı üç nefli bazilikal planlıdırSon derece sağlam olan kilisenin içi fresko süslemelidir880x510 ebatlarındaki kilisenin güney ve kuzey cephelerinde üçer pencere bulunmaktadırKiborion girişli kilisenin üst örtü sistemi kayaların plaka şeklinde kesilerek oluşturulmuşturİç mekanın ortasında İsa tasviri ve dört İncil yazarının isimleri ve sembolleri yer almaktadırApsis ve yan apsisler içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiş üzerlerine birer mazgal pencere açılmıştırKilisenin tek girişi güneybatı cepheden açılmış ve kapının içten kemeri arasına kitabesi yerleştirilmiştir

MESEHOR KİLİSESİ
Dikdörtgen planlı,Beşik tonoz örtülü,dokuz mazgal pencereli olup, çatı tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuştur Giriş kapısı batıda olup,düzgün yontma taşla yapılmış,alınlığı kemer şeklinde,diğer kısımları yığma moloz taş arası kalın harç tabakasıyla sıvanmıştır Yapının 100 metre güneyinde yıkık vaziyette şapeli mevcuttur Şapel içinde yoğun fresk izlerine raslanılmaktadır

YAYIKCILAR MAHKİLİSESİ
Kilisenin bulunduğu alan geniş çevre duvarlarıyla hisar içerisine alınmıştırHisar içerisinde kilise-konut evi-wc-giriş kapısı ve Rumlar tarafından dikilen 6 adet küp armudu halen mevcuttur Kilise planı Olucak (İmera) Köyü Kilisesiyle benzerlik göstermektedirGiriş kapısı düzgün yontma taştan yapılmış olup, orijinal yapısını halen korumaktadır

ŞİŞE(ÇENGELLİ) MAHKİLİSESİ
Kilise çevresi duvarlarla avlu içerisine alınmış olup,sütun başlıkları fresko tekniğinde süslenmiş,9 mazgallı penceresi,4 sütunu,3 adet içten ve dıştan yarım yuvarlak apsisi,3 nefti vardırbeşik tonozla örtülü yapının yoğun fresko izleri günümüzde de görülmektedirSütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler sağlam olup,sütunlardan tavana geçiş kemerlerle sağlanmıştır

ALINYAYLA (MACARA) KÖYÜ KİLİSESİ
18yy’ın İlk yarısında yapılmış olup, diğer kiliselerden farklı olarak dik çatıyla örtülmüştürKöşeleri düzgün yontulmuş köşe taşlarla diğer kısımları moloz taşlarla örülmüştür
KARŞIYAKA MAHMERYEMANA KİLİSESİ
mesafede Hurda (Alemdar) köyü Karşıyaka mahallesindedirTitabesi mevcut olan kilise üç apsisli,tek nefli dir Köşe duvarları düzgün kesme taşla,diğer kısımları moloztaşlarla örülmüştürYöredeke diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir

KAYADİBİ MAHKİLİSESİ VE KONUTU
18yy’ın ilk yarısında yapılmıştırBeşik tonoz örtülü,tek apsislidirYöredeki diğer kiliselerle benzer özelliklere sahiptirHemen yanında kilise görevlisinin konutu yer almaktadır
HIDRELLEZ MAHKİLİSESİ
18yy yapımı oulp, Beşik tonozla örtülü ve tek apsislidir Giriş avlusu kemerleri düzgün yontma taşlarla yapılmış olup,diğer kiliselerden farklıdırBu farklılık coğrafi şartlardan kaynaklanmaktadır
MANAT KİLİSESİ
Üç apsisli,üç neftli,üç apsisinde üç mazgal penceresi bulunmakta olup, Kilise giriş kapısı düzgün yontma taştan,diğer bölümleri moloztaştan örgülü olan kilise beşik tonoz örtülüdür

AYVALOS KİLİSESİ
Küçük dikdörtgen planlıdır Üzere beşik tonozlo örtülü olup, üzerinde iki adet çam ağacı büyümektedirTek neftli,tek apsisli, güneyinde üç adet mazgal pencere vardırİç duvarlarda yoğun fresk izleri görümlüktedir Kapısı düz olup,üzerinde beşik tonozlu alınlığı vardır

AYMUHAL (GÜNDOĞDU) MAH KİLİSESİ
1901 tarihinde yapılmıştır Beşik Tonozla örtülü yapı,üç neft, tek apsis,ve yedi pencerelidir Kilise iki kısımdan oluşmakta olup,birisi giriş avlusu, ikincisi iç mekandır Sütunlar gergilerle güçlendirilmiş olup, avlunun orijinal kemer geçişleri hala ayaktadır

SARIUN MAHKİLKROM VADİSİ
Üç apsis, üç neft, bir büyük, üç küçük mazgal pencerelidir Giriş kapısının hemen üzerinde diğer kiliselerden farklı olarak hac işareti mevcutturYöreye hakim bir tepe üzerinde yer alan yapının tavanı çökmüştür
UĞURTAŞ KÖYÜ KİLİSESİ
Altı stunlu,üç nefli ,üç apsisli ve ondört mazgal pencereli eser beşik tonoz örtü üzerine altı penceresi bulunan altıgenli bir kubbe geçişi ile tamamlanmıştır Kubbesi tabiat şartlarına bağlı olarak bir bölümü yıkılmıştırİç Stunları gergilerle desteklenmiş,kemerli geçişlerle de tamamlanmıştır Giriş kapısı orjinalliğini korumaktadır

ALPULLU MAHKİLİSESİ-2
Üç apsisli, üç neftli ve beşik tonozla örtülüdür Giriş kapısı orjinalliğini halen korumktadır Köşeleri yontmataş, diğer kısımları ise moloztaşlarla örülmüştür

KARAAĞAÇ MAHKİLİSESİ
Girişi orjinalliğini halen korumaktadır Köşeleri düzgün yontma taşla diğer kısımlar moloz taşla örgülüdürYapı beşik tonozla örtülüdür

KROM VADİSİ ZEMBELEK KİLİSESİ
Düzgün yontma taşla yapılmıştır Dikdörtgen planlı yapının beşik tonozlu örtüsü çökmüştür