Gümüşhane Genel Bilgiler..

GENEL BİLGİLER

Yüzölçümü : 10227 km²

Nüfus : 169375 (1990)

İl Trafik No : 29

Doğu Anadolu ile Karadeniz Bölgesi arasında
Gümüşhane Milattan Önce 3000 ‘ lere uzanan tarihi içerisinde bir çok uygarlıklara ev sahipliği yaparak bu kavimler mozaiğinin izlerini günümüze taşımaktadır
Denize 100 km uzaklıkta olan ilin klima özelliğini sahip havası

İLÇELER
Gümüşhane ilinin ilçeleri; Kelkit Köse
Kelkit : Gümüşhane'nin en büyük ilçesi olup sınırları içinde önemli tarihi yerleşme merkezleri bulunmaktadır Bizanslılar tarafından kurulan şehirde kalıntıları surları kiliseleri su yolları ve kanalları; kabartma eserler ve heykeller bulunmuştur
Kürtün : Harşit çayı kenarında Tirebolu-Torul transit karayolu üzerinde kurulmuş son derece dağlık araziye sahip bir ilçedirKürtün İlçesinin çevresi yeşil ormanlık alanları ile adeta bir orman denizi görünümündedir
Köse : İlçe kuşaktan kuşağa geçen ve halen önemini koruyan zengin bir mutfak mirasına sahiptir Evelek dolması kelem dolması siron fıt fıt haşılı ve pirinçli börek yörenin damak zevklerini sembolize etmektedir
Şiran : Tomara Şelalesi Şiran İlçesi'nin güney batısındaki Seydi Baba Köyü'nde yer almaktadır Şelalenin suları tepe yamacından kayaların arasından ve yer altından çıkarak yere dikey olarak akmakta ve yatağını oluşturmaktadır
Torul : Harşit Çayı etrafında kurulmuştur Torul ilçesi turizm bakımından oldukça zengindir Karaca Mağarası

NASIL GİDİLİR
Karayolu : Gümüşhane’ ye karayolu ile ulaşım yapılmaktadır Otogar kent merkezindedir Birçok seyahat acentası ve otobüs şirketi ile turlar düzenlemektedir Şehir içi geziler için şehir içi dolmuş minibüsler ve Belediye Otobüslerinden yararlanılabilir

GEZİLECEK YERLER
Gümüşhane Evleri
Ana yapı malzemeleri taş ker*** ahşaptır Evlerin plan olarak arz ettikleri şema ortada bir avlu ve iki yana dizilmiş mekanlardan meydana gelmiştir Evlerin alt katları ailelerin günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları mutfak banyo wc kiler ve günlük yaşamın diğer mekanlarından oluşur Üst katlar ve çatı katı ise yatak odası ve misafir odaları şeklinde düzenlenmiştir Evlerin dış görünümü doğal peyzaja olağanüstü uyum sağlamaktadır Günümüz mimarisine örnek olacak tip ve güzelliktedir

Sarıçiçek Köy Odaları : Gümüşhane Sarı çiçek Köyünde bulunan odalar şehir merkezine 27 km mesafededir Odalar Hacı Ömer Ağa tarafından yaptırılmıştır Köye gelen misafirlerin ağırlanması için yaptırılan odalar 200 yıllık tarihe sahiptir Odalar ahşap işlemeleri Çekici işleme motiflerahşap işlemeler birbirine çivisiz bir teknikle monte edilmiş perde motifleri hatırlatan parçalı rokoko tarzında stilize yapraklardan ibaret bir ahşap süsleme kullanılmıştır Yapıtlar rokoko ve Ampir üsluplar yanında yer alan klasik üsluplarda kullanılmış Türk mimarisinin erken örneklerindendir

Örenyerleri
Eski Gümüşhane: Harşit Irmağı’na dökülen güneybatısında bulunan ilk yerleşim yeridir Zaha/Zanka daha sonra Argyropolis Canca Eskişehir adlarıyla bilinen yerleşimin ilk kuruluşuna ilişkin bilgiler kesin değildir Yörede yaklaşık 35 kale kalıntısı bilinmektedir Bunların Roma ya da Bizans dönemlerinde yapıldığı sanılmaktadır

Santa Harabeleri: Yağmurdere bucağı sınırları içerisinde olup uzaklıkta bulunmaktadır Yerleşimin 17 yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır Santa yerleşimi 9 mahalleden ve 300’ü aşkın yapıdan oluşmaktadır

Satala Antik Kenti (Sadak Köyü): Kelkit ilçesinin 17 km güneydoğusunda Sadak köyündedir Yörede XV Legio Apollinaris armalı tuğla parçaları bulunmasıyla buranın antik Satala kenti olduğu kesinleşmiştir Bizans tarihçisi Prokopius Satala kenti Satala Kalesi su kemerleri tiyatro agora ve diğer yapı kalıntıları kent ve çevresinde görülebilir durumdadırlar Satala Kalesi’nin Bizans İmparatoru Iustinianus tarafından onartıldığı bilinmektedir

Kaleler
Canca Kalesi: Bu kaleye Vank köyünden ve Kale Deresi denilen vadiden gidilmektedir Evliya Çelebi Seyahatname’sinde bu kaleden bahsetmektedir Kale doğu-batı istikametinde arka arkaya üç bölümden oluşmaktadır Ayrıca yüksek duvarlar ile takviye edilmiştir

Kov Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir Gümüşhane-Erzincan karayolunun 21 km’sinde eski ismi Kov olan Esenyurt köyünün sınırları içindedir Kaleye karayolundan ayrılan stabilize bir yolla ulaşılır

Akçakale: Gümüşhane’nin Bağlarbaşı semtindedir Kale olarak anılmakla beraber küçük bir istihkam yeridir Kale Daha sonra yapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır

Keçi Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir ve Kale bucağından geçen transit yol üzerinde bulunmaktadır Bu kaleye halk arasında Kokanes veya Koans da denir Kale İhtişamlı bir görünüşe sahip olan bu kalenin iki yolu vardır Kaleye giriş doğudandır Kale doğu ve batı tarafından yüksek kalelerle takviye edilmiştir Kale içerisinde bulunan iki yapı dikkati çekmektedir Toprak seviyesinden biraz yüksekte olan yuvarlak kemerler dikdörtgen şeklindeki mekânlara aittir Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığı sağlayacak hiçbir penceresi mevcut olmadığından bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir Kalede ayrıca vadiye inen gizli su yolları da mevcuttur

Torul Kalesi: Torul ilçesinde bulunan kalenin hangi devirde yapıldığı bilinmemekle birlikte Uzun Hasan’ın ölümünden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından alındığı bilinen kalenin sur duvarlarından bir bölümü ayaktadır

Gümüşkaya Kalesi: Dibekli köyünün kuzeyinde dağlar arasındadır İki dağ arasına açılmış girişin üzerindeki yazıt yeri boştur Kalenin yakınındaki kayalarda gözcü kuleleri kale içinde düzgün tabanlı Yapının çevresinde taş basamaklar yuvarlak bir yapı kalıntısı ve su deposu bulunmaktadır Burada çeşitli dönemlerden çanak çömlek çini parçaları

Gümüştuğ (Avliyana) Kalesi: Torul ilçesine 30 km uzaklıkta Gümüştuğ köyündedir Irmağın her iki yakasındaki kalıntılarda Bizans döneminden silahlar “Konstantinata” basımlı sikkeler bulunmuştur Sol kıyıda bulunan kalede yükseklikte biçimlendirilmiş beş sütunun

Camiler ve Kiliseler
Süleymaniye Camisi: Eski Gümüşhane yerleşim yerinde Süleymaniye Mahallesi’ndedir Kanuni Sultan Süleyman’ın yaptırdığı cami onarımlar yüzünden özgünlüğünü yitirmiştir Selçuklu geleneğini sürdüren dikdörtgen planlı yapı Kalın Geçmişte 6 ahşap direğin taşıdığı düz toprak dam değiştirilmiş çatıyla örtülmüştür Camiye bitişik medrese günümüze ulaşamamıştır

Küçük Cami: Eski Gümüşhane yerleşim yerinde Süleymaniye Camii’nin arkasında bahçeler içindedir Yapımıyla ilgili bilgiler kesin değildir 12 yüzyıl başlarında Danişmendlilerin yöreye gelişlerinden sonra yapıldığı sanılmaktadır Kare planlı Yaklaşık 10 m yüksekliğindeki kubbe küçük taşlarla örülmüştür Kapı ve pencereler yuvarlak kemerlidir Sivri kemerli mihrap

Hagios Georgios Manastır Kilisesi: Hutura köyüne giden yolun sağında 14 yüzyılın ilk yarısında Trabzon Prensi Aleksios Komnenos yaptırmıştır Kilise 1509'da keşiş Ananias Ayrıca Sultan II Abdülhamit döneminde onarıldığını gösteren yazıtı da vardır Haç planında Apsis önüne yerleştirilen birer payeyle doğu-batı yönüne genişleme göstermiştir Haç kolları beşik tonoz örtülüdür Ana ve yan yüzler yarım sütunçelerle üç bölüme ayrılmış Batı yönünde Yapı Pencere üstlerinde İsa'nın monogramları ve Aziz Georgios'un simgeleri işlenmiştir

Ayvalos Kilisesi: Kilise Küçük Kapısı düz olup İç duvarlardaki freskler halen belli olmakla birlikte

Çakırkaya (Kalur) Kaya Kilisesi: Şiran ilçesinin Çakırkaya köyündedir Kaya kütlesinin düzgün ve özenli bir işçilikle oyulmasıyla oluşturulmuştur Doğu-batı yönünde üç nefli bazilika planındadır Öbür yan duvarlarda yalancı kemerlerle devinim sağlanmıştır Kilise önünde odalar Ancak planı ve mimari öğelerinin Trabzon kiliseleriyle benzerliği göz önüne alınarak 14 yüzyıla tarihlendirilmektedir Ortadaki sütunlar yıkılmış durumdadır Kaya kilisesi olması açısından ilginç bir örnektir

Panaghia (Meryem Ana) Manastır Kilisesi: Torul ilçesinin Yüksek duvarlarla çevrili avlu ve kilise kalıntısı görülebilir Khaldea Metropolitliği’ne bağlı 7 kiliseden biridir Kiliseyi ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedir Daha sonra Trabzon Komnenosları döneminde ve 19 yüzyılda onarılmıştır Haç planlı yapının daire biçiminde üç apsisi vardır Ana mekânı örten kubbe

Olucak (İmera) Manastır Kilisesi: İl merkezine 15 km uzaklıktaki Olucak köyündedir Olucak (İmera) köyü eski yerleşimdir Manastır köye hâkim geniş bir alana yapılmıştır Bahçe duvarının kuzey bölümünde şapel ve bir kaç odacık bulunmaktadır Yazıtında 1350 tarihinde yaptırıldığı belirtilmekle birlikte 19 yüzyıl içinde onarım gördüğü sanılmaktadır

Sanata Çakallı Kilisesi: Çakallı (Yaylaköy) yerleşim yerinin merkezinde yer almaktadır Kilise üç nefli ve bazilika planlıdır Kilisenin ana taşıyıcı duvarları genelde sağlamdır Örtüsü tamamen yıkılmıştır İki girişten biri batıda diğeri ise kuzeydedir Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlar ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştır Köşelerde yontu taşı kullanılmıştır Kilise 19 yüzyıl mimari özelliklerini taşımaktadır

Pavrezi Şapeli: Merkez ilçe sınırları içerisinde bulunan şapel Küçük boyutlarda Apsisin beşik tonozunda 1405'de yapıldığını gösteren yazıtı vardır Yapı Bu duvar resimlerinde Bunlar son dönem Bizans resminin başarılı örnekleridir

Santa Kiliseler Grubu

Köprüler
Tohumoğlu Köprüsü: Gümüşhane-Erzurum yolunda Tohumoğlu kesimindedir Selçuklu dönemine ait olduğu sanılmaktadır Küçük taşlardan yapılan ve iki gözlü hafif sivri kemerli bir köprüdür

Gümüşkaya (Kodil Bahçe) Köprüsü: Gümüşkaya yolu üzerindedir Tek gözlü ve kesme taştan yapılmıştır Hafif sivri kemerlidir ve günümüzde hala kullanılmaktadır

Meryem Ana Köprüsü: Büyük Çit Vadisi’nde ve Çit Deresi üzerinde aynı adı taşıyan iki köprü vardır Her iki köprünün de Meryem Ana Kilisesi’ne ulaşımı sağlamak amacıyla yapıldığı sanılmaktadır Hafif sivri kemerli Günümüzde de kullanılmaktadır

Gümüşhane Köprüsü: Gümüşhane’nin merkezinde Harşit Çayı üzerinde Köprübaşı denilen yerde iki caddeyi birbirine bağlayan köprü Yontma taşlarla inşa edilen köprünün iki gözünün ortasında yapılış kitabesi vardır Mermer üzerine sülüsle yazılan kitabeye göre Bu tarih III Sultan Murat’ın saltanat günlerine tesadüf etmektedir

Kamberli Köprüsü: Gümüşhane’nin Canca Mahallesi’ndedir Harşit Çayı üzerinde yer alan köprü Kısmi bir onarımdan geçirilen bu köprünün kitabesi yoktur

Ardesa Köprüsü: Torul ilçe merkezinde bulunan köprü 1890 senesinde kesme taştan yapılmıştır Dere yatağı içinde bulunan iki ayak ve kenarlardaki ayaklar üzerinde yükseltilmiştir Ayaklar arasında yuvarlak kemerler bulunmaktadır Köprü korkulukları da kesme taştan yapılmıştır

Mesire Yerleri
Limni Gölü: (Soğuksu Ormaniçi Dinlenme Yeri ) Torul İlçesi Zigana köyünde bulunan Limni krater gölü ve çevresi sahip olduğu zengin flora ve faunası yanında özel klima özelliğine sahip havası
Limni gölüne Gümüşhane’ ye 25 km olan Torul İlçesine Gidilerek ulaşılmaktadır

Tomara Şelalesi: Şelale Doğu Karadeniz Bölgesi Gümüşhane İli Şiran İlçesine 25 km mesafede bulunan Seydibaba Köyündedir
Tomara Şelalesi adeta kayaları patlatarak 15-20 m genişliğinde bir alandan çıkarak yaklaşık 25-25 metre yükseklikten yatağına dökülmektedir Şelale ve çevresinin zengin flora ile oluşturduğu uyumlu peyzajı görülmeye değer güzelliktedir
Şelale çevresinde yeme içme ve dinlenme öncü tesisleri bulunmaktadır

Korunan Alanlar
Artabel Gölleri Tabiat Parkı
Tabiat Anıtları

Mağaralar
Gümüşhane'nin jeolojik yapısından dolayı çok sayıda irili ufaklı mağara vardır Karaca Ardıçlı
Karaca Mağarası

Gümüşhane Yaylaları
Zigana Turizm Merkezi - Zigana Yaylası
Ulaşım: Gümüşhane - Trabzon yolunun 60 kilometresinde bulunan Zigana tünelini geçtikten sonra doğuya 3 stabilize yolla ulaşılır Zigana'ya Trabzon merkezden 112 km asfalt yolla ulaşılabilir
Özellikler: 2 032 m yükseklikteki Zigana yaylası aynı zamanda kayak merkezidir Her türlü alt yapı hizmeti tamamlanmış durumdadır
Zigana Nemli deniz iklimi ile kara iklimi arasında çok ilginç bir bölgemizdir
Zigana yaylasından 3 km patika yolla ulaşılan Limli (Saranoy) gölü görülmeye değerdir Limli gölüne araç ile Kalkanlı köyü içinde geçen 11 km asfalt toprak yolla ulaşabilir Kalkanlı köyünde Yaz kış
Konaklama-Yeme-İçme: Kayak merkezi olarak kullanıldığından

Şiran - Tomara Şelalesi
Ulaşım: Şiran ilçesinin 14 km güney-batısında stabilize yolla ulaşılan Tomara şelalesinin 2 km yakınındaki Seydibaba köyüne kadar dolmuşlarla gidilebilir Seydibaba Köyü ile Tomara şelalesi arası bir kilometredir
Özellikler: Bir kaynaktan çıkan çok miktarda suyun 8 m yükseklikten dereye akmasıyla oluşan Tomara şelalesi suyu Bakir durumdaki Tomara şelalesi çevresi gürgen
Tabiatın insan eliyle bozulmadığı
Konaklama-Yeme-İçme: Bakir durumdaki Tomara Şelalesi civarında herhangi bir tesis bulunmamaktadır Konaklama için kamp malzemeleri getirilmelidir Temel ihtiyaç malzemeleri yakındaki Seydibaba köyünden temin edilebilir

Altıntaşlar (Kalis) Yaylası
Ulaşım: Yaylaya kilometresinden güneye asfalt toprak yolla ulaşılır Gümüşhane'ye toplam uzaklığı 67 kilometredir Yaylaya
Özellikler: Kısmen alt tapısı tamamlanmış olan yaylanın içinden dere geçmektedir Altıntaşlar deresinde bol miktarda alabalık bulunmaktadır Eskiden yaylada altın madeni çıkarıldığı söylenmektedir
Yaylaya 6 km mesafede bulunan Altıntaşlar mahallesinde bakkal
Konaklama-Yeme-İçme: Bakir durumdaki yaylada konaklama için kamp malzemeleri getirilmelidir Temel ihtiyaç malzemeleri yakındaki Altıntaşlar mahallesinden temin edilebilir

Çam Piknik
Ulaşım: Gümüşhane- Bayburt yolundan 2 ilerledikten sonra güneye (sağa) dönülerek 15 km toprak yol takip edildiğinde Çam Piknik'e ulaşılır Gümüşhaneden minübüs bulunabilir
Özellikleri: Elektrik ve su mevcut olup orman içinde kamp ateşi ocakları Köknar
Konaklama-Yeme-İçme: Konaklama için kamp malzemeleri Bu yaylaların bir çoğunda kamp ve karavan yapılma imkanı vardır Zigana Bu yaylalar trekking yapmaya elverişli parkurlara sahiptir
Gümüşhane'ye 40 km mesafedeki Zigana'da kayak merkezi bulunmaktadır

Zigana Kayak Merkezi
Kuş Gözlem Alanı
Gümüşhane İlinin de sınırları içerisinde olduğu Doğu Karadeniz Dağları

COĞRAFYA
Gümüşhane ve çevresi Bu özellik bitki örtüsünde de görülmektedir Yükseltinin 1500 metreyi aştığı kesimlerde kızıl çam
İlde av hayvanları çeşitli ve boldur Kış aylarında kınalı keklik
Genel olarak Gümüşhane'de iklim yazları oldukça kurak kış ve bahar ayları yağışlı geçen bir karaktere sahiptir Deniz seviyesinden yükseldikçe karasal iklimin özellikleri gözlenmektedir

TARİHÇE
Gümüşhane yöresindeki arkeolojik buluntularÖ 3000 yıllarına dek uzandığını göstermektedir Bölgede bilinen ilk halk MÖ 2 binin ortalarında ortaya çıkan Azzi ve Hayaşalardır Bu nedenle Yine MÖ 2 binde Mezopotamya’dan gelen Assurlu tüccarların
Hitit İmparatorluk döneminde de Gümüşhane çevresindeki gümüş yataklarının işletilmesiyle Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra bölgeye Urartular hâkim olmuşÖ 8 yüzyıl sonlarına doğru Kimmer-İskit akınları başlamıştır Bu dönemde halkın büyük çoğunluğu yerini yurdunu bırakarak güneye ve batıya doğru göçe başlamıştır Daha sonra yöreye sırasıyla Medler MÖ 1 yüzyılda bölgede Romalıların hâkimiyetinin yayıldığı görülmektedir MS 395’te Bizans İmparatorluğu toprakları içerisinde kalan GümüşhaneS 7 yüzyılda Bizans-Hazar askeri işbirliğine konu olan topraklar arasındaydı
MS 7 ve 8 yüzyıllarda Arap egemenliğine giren bölge toprakları yüzyılda Saltuklular tarafından fethedilmiştir 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yıkarak yöreyi Osmanlı egemenliği altına almıştır 7 Temmuz 1916’da Ruslar tarafından işgal edilen Gümüşhane

NE YENİR
Gümüşhane ‘ de yemek kültürü de çok eskiye dayanmaktadır Bugüne kadar Gümüşhane’nin yemek kültürü konusunda kapsamlı bir araştırma yapılmadı Ancak bu gün mutfaklarındaki zenginlik
Gümüşhane Mantısı

Gümüşhane'den yemek tarifleri
Kuşburnu Çorbası
Malzemeler:
500 gr kuşburnu
1 yemek kaşığı tereyağ
2 yemek kaşığı un
1 lt su
200 gr kıyma
1 tatlı kaşığı tuz
1 tutam karabiber
kimyon ve nane
Hazırlanışı:
Ayıklanıp yıkanan kuşburnular 1 lt suda 30 dakika kaynatılır Daha sonra kevgirden ve tel süzgeçten geçirilir Diğer taraftan kıyma içerine tuz Bir tencereye tereyağı ve un konulur Un kavruluncaya kadar karıştırılır Bu karışımın içine hazırlanan kuşburnu suyu ilave edilir 15 dakika süreyle karıştırılır Hazırlanan köfteler ilave edilir Çorba bir müddet kaynadıktan sonra ocaktan alınır Kızarmış yağa nane katılarak üzerine dökülür Sıcak sıcak servis yapılır

Siron
Malzemeler:
Un
tuz
su
süzme
tereyağı
ceviz
Hazırlanışı:
Derin bir kap içerisine bir miktar su konulur Un Yufkalar 3-4 cm genişliğinde şerit halinde kesilir Kesilen yufkalar katlanarak kurutulur Kurutulduktan sonra düz tepsiye yan yana dizilir Diğer taraftan süzme Bu karışım sironun üzerine dökülür Daha sonra eritilen tereyağı sironun üzerine dökülür Ayrıca bir kap içerisinde ayıklanmış ceviz içi dövülerek üzerine serpilerek servis yapılır

NE ALINIR?
Gümüşhane'de üretilen pestil-kömeyi ve kuşburnu ürünleri


YAPMADAN DÖNME
Haziran
Dönmeyin