Gümüşhanede Bulunan Tarihi Yerler

Gümüşhanenin Tarihi yerleri, Gümüşhanenin Tarihi mekanları, Gümüşhanenin Tarihi güzellikleri

Santa Harabeleri

Santa Harabeleri 17 yy’dan beri dini, ticari ve kültürel önem taşıyan bir yerleşim yeridir Santa Harabeleri bugünkü Dumanlı köyü sınırları içerisinde yer almaktadır 7 adet mahallesi vardır İl Merkezine uzaklığı 80 km’dir Ulaşım Yağmurdere Bucağı üzerindedir Her mahalle tümüyle taştan inşa edilmiş tek katlı konutlar, taş cepheli 1 veya 2 kilise, her sokak başında 1 çeşme vardır Tarihi eserler yönünden zengin olan Santa doğal konumları itibariyle de yayla özelliği taşımaktadır

Sadak ( Satala ) Harabeleri
Satala olarak bilinen Antik Kent Doğu Karadeniz Bölgesi Gümüşhane İli Kelkit İlçesinin 17 km Güneydoğusundadır Bu günün Sadak Köyü Antik Devirde Satala adını taşıyordu Eski Roma İmparatorluğunun doğudaki en önemli askeri ordugahı Anadolu ve Kapadokya ‘dan Karadeniz’e geçen askeri yolların birleştiği bir kenttir
Kent çevresinde tiyatro, opera ve yapı kalıntıları , motifli tuğlalar, prezeler, sütun başlıkları, hayvan heykelcikleri, mühürler, sikkeler, yüzükler, pişmiş topraktan yazıtlar,Roma ve Erken Bizans dönemine aittir
Antik kenten Su Kemerleri, ünlü Yunan heykeltıraşı Fidyes tarafından yapılan ve şu anda Londra Brithis Museum da bulunan güzellik tanrıçası Afrodit’ in heykeli, antik havuz, mezar sikkeleri, günümüze ulaşan tarihi kalıntılardır

Sarıçiçek Köy Odaları
Sarıçiçek Köyüne ulaşmak için Gümüşhane-Erzurum Karayolunun 20 km’ndeki Tohumoğlu mevkiinden Yağmurdere yoluyla gidilir İl Merkezine 50 km uzaklıktadır Sarıçiçek Köyü 60 haneli tabii güzelliği, yer aldığı dağın yamacında zümrüt yeşili vadiye inen taraçalar üzerine kurulmuş evleriyle çarpıcı bir güzelliğe sahiptir Evler 1873 yılında yapılmış olup, iki adettir Bölgede ortaya çıkan mesken tiplerinin oluşumunda Türk geleneği ile yerleşik geleneğin ve mahalli hususiyetlerin büyük rolü olduğu tahmin edilmektedir Odaların içerisi sanat açısından ilgi çekici şekilde tezyin edilmiştir

Gümüşhane Evleri
Ana yapı malzemeleri taş, kerpiç, ahşaptır Evlerin plan olarak arz ettikleri şema ortada bir avlu ve iki yana dizilmiş mekanlardan meydana gelmiştir Evlerin alt katları ailelerin günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları mutfak, banyo, wc, kiler ve günlük yaşamın diğer mekanlarından oluşur Üst katlar ve çatı katı ise yatak odası ve misafir odaları şeklinde düzenlenmiştir Evlerin dış görünümü doğal peyzaja olağanüstü uyum sağlamaktadır Günümüz mimarisine örnek olacak tip ve güzelliktedir

Kaleler
Gümüşhane yöresinde savunma ve gözetleme amaçlı 35 kale vardır sayının bu denli çok oluşu İran-Mezopotamya ticaret yolu üzerinde bulunmasıyla açıklanabilir En önemlileri, Canca, Akçakale (Merkez), Edire (Dörtkonak) kalesi, Kov kalesi, Keçikalesi, Kodil kalesi, Torul kalesi, Sadak kalesi, Gümüştuğ kalesi olarak sayılabilir

Kale Kalesi (Keçi Kalesi)
Şehir Merkezinin 20 km doğusunda Gümüşhane-Bayburt anayolunun sağında yer almaktadır Kalenin iki yolu vardır Batı yönündeki yol daha kolaydırFakat giriş doğudandırKale çok sarp bir kayalık üzerine 1560 metre yükseklikte Ana kaya üzerine inşa edilmiştir 78×27 metre boyundadır Moloz taş örgülü duvarların büyük bir kısmı hala sağlam durumdadır Kale duvarlarının yükseklikleri 5-15 metre arasındadır Kalenin kuzey ve güney kesimlerinde su sarnıcı ve depolar yer almaktadır Batısında ise 15 metre uzunluğunda doğal bir kaya altı sığınağı bulunmaktadır Girişi ise duvarla örtülüdürKalenin içinde bulunan iki yapı dikkati çeker Toprak seviyesinden biraz yüksekte kalan yuvarlak kemerler, dikdörtgen şeklindeki mekanlara aittir Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığını sağlayacak hiçbir pencere mevcut olmadığından bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir Kalede vadiye inen gizli su yolları mevcuttur

Canca Kalesi
Kaleye Vank köyünden ve Kale deresi denilen vadiden gidilir Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bu kaleden bahis etmektedir Trabzon, Türkler tarafından 1461 yılında fethedildiğinde Kral kızının bu kaleye sığınarak hazineyi saklayıp,öldüğünde nakledilen rivayetler arasındadır Kale, doğu-batı istikametinde arka, arkaya üç bölümden teşekkül etmiştir Çevresi 150 m kalınlığındaki burçlarla takviye edilmiştir Kalenin girişi batıdan açılmış olup,batıdaki 1duvarı geçtikten sonra küçük bir alana ulaşılır Burada 410×410 m Boyutlarında bir sarnıcı bulunmaktadır Büyük ölçüde sağlam olan sarnıcın üst örtüsü kısmen yıkılmış, içten ve dıştan sıvanmıştır Buradan 2bir kapıyla Kalenin doğu bölümüne ulaşılır Bu alanda Kuzey köşesindeki kayaların üzerine oturtulmuş küçük bir şapel vardır Sağlam kalan duvarlar üzerinde fresko tekniğinde yapılmış, Hıristiyan Azizleri olduğu tahmin edilen resimler vardır

Olucak (İmera) Vadisi Kilisesi
Yapı, Olucak (İmera) Köyünün yaklaşık 2 km güneyinde yüksek bir dağın yamacına kurulmuştur Kapının üzerinde sivri kemerli alınlık,içerisindeki kitabede kök boyalarla yazılmış, 1885 tarihi okunmaktadır 980×450 m Boyutlarında tek nefli bir kilisedir Tek apsisi dışa taşkın olarak yapılmış,içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiştir Apsisde bir mazgal pencere açılmış, kuzey doğusunda iki,güney doğusundada bir niş bulunmaktadır Yapının tek girişi batıdan olup,yuvarlak kemerlidirÜzerinde bir pencere açıklığına yer verilmiştir

Metropolitik Kilisesi
Yapı, Merkez Süleymaniye Mahallesinde yer almaktadır Dikdörtgen bir alan üzerine iki katlı olarak inşa edilmiştir Kapı, pencere ve köşe taşları düzgün kesme taşla, beden duvarları ise moloz taşla örülmüştür Üst örtüsü tamamen yıkılmıştır

Balcılar Mahallesi Kilisesi
Yapı, İlçenin 30 km güney batısında Gümüştuğ Köyü Balcılar MahallesindedirTek nefli ahşap döşemeli kilise 1040×637 metre ölçülerindedirGirişi güneyden olup,apsisinde beş niş bulunmaktadır

Çakırkaya Kilisesi Şiran İlçesi Çakırkaya Köyü Kozağaç Mevkiinde bulunan Çakırkaya Kilisesi Kaya Kütlesinin gayet itinalı bir işçilikle oyulması suretiyle meydana getirilmiştirDoğu-Batı istikametinde sıra destek sütunuyla üç nefe ayrılmıştır Payeler arasında kalan dört sütunun meydana getirdiği kare bölümü örten kubbeli tonoz pandantifli olarak kullanılmıştırAna ve yan apsislerde nişleri bulunan kilisenin batı duvarındaki iki sıra niş dizisi ise ahşap bir galerinin daha önceleri var olduğunun izlenimini vermektedirNormal mimari unsurlarla yapılan Çakırkaya kilisesinin batısında dikdörtgen planlı apsisinde üç büyük niş bulunan bir şapel mevcutturKayalıklar üzerinde ana kayaya oyulmuş üç nefli ve yanında küçük bir şapeli bulunan kaya kilisesidir

Terzili Kilisesi
Yapı Dumanlı köyü Terzili mahallesindedir 0910 x 1166 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere 100 m genişliğinde, karşılıklı olarak yerleştirilmiş yuvarlık kemerli iki girişi bulunmaktadır Batı duvarı arazi konumuna göre yüksekçe bir tepeye dayandırıldığı için batıdan giriş açılmamıştır Apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmıştır Apsis 413 m genişliğinde ve 350 m derinliğindedir Kilisenin üst örtüsü tamamen yıkılmış taşıyıcılardan sadece bir sütun kalmış malzeme yöredeki kiliselerde kullanılan malzemeden oluşmuştur Kilisenin kuzeydoğusunda bir martiryum bulunmaktadır

Çakallı Kilisesi
Yapı Dumanlı Köyünün Merkezinde yer almaktadır0985×1330 m boyutlarında dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli ve bazilikal planlı olarak inşa edilmiştir Biri batıdan diğeri güneyden olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Güney girişi üzerine yonca biçiminde hac motifi işlenmiştir Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlara ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştırKilisenin yapım tarihi 1878’dir Frekso izlerine sık sık rastlanan kilisede kapı, pencere, taşıyıcılar, kemerler ve köşe taşları düzgün kaliteli kesme taş malzemeden, diğer beden duvarları ise 085 m kalınlığında kaliteli moloz taştan yapılmıştır

Piştovli Kilisesi
Yapı Dumanlı Köyü Piştov mahallesinde bulunmaktadır 1700×1300 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri kuzey diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Kuzey girişi kiborion tarzında düzenlenmiş ancak günümüze bu kiborion girişin sadece bir sütunu gelebilmiştir Girişin hemen üzerinde hac işareti işlenmiştir Apsis ve pastaporion hücreleri doğu cephesinde yapılmış her birine birer yuvarlak pencere açılmıştır Kuzeyinde dört mazgal pencere bulunan kilisenin yapı içerisindeki sıva kalıntıları üzerine fresko resimleri işlenmiş bunlardan günümüze bazıları ulaşmıştır Yapının kuzeydoğusunda bir çeşme vardır

Zurnacili Kilisesi
Yapı Dumanlı Köyü Zurnacili mahallesi içindedir 1280×1680 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta yan neflerdan daha geniş ve yüksek tutulmuştur Biri batı diğeri de güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Bunlardan güney girişi ana giriş olarak kullanılmış girişin her iki tarafına sütunceler konulmuş ve üzerine hac motifi işlenmiştir Kilisenin batıda ve doğuda üç doğu ve kuzeyde ise dörder penceresi bulunmaktadır Apsisi ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmış her birine birer pencere açılmıştır İç kısmında sıvalar üzerine işlenmiş dini motifler taşıyan presko izlerine rastlanmaktadır Diğer kiliselerde olduğu gibi düzgün yontma taş ve moloz taşlar kullanılmıştır

Aşağı Mahalle Kilisesi
Üç nefli bazilikal planlı üst örtü sistemi sağlam,içten beşik tonozlu kilise içerisinde bir sarnıç yer almaktadırÖnünde beş bölümlü bir narteks bulunmaktadır 872×736 metre boyutlarındadırKilisenin avlu girişindeki kemerin sol tarafında sağlam kilise konutu mevcuttur

Hegios Georgios Metropolitik Kilise
Yapı Süleymaniye Mahallesindedirİlk ismi Hağia Tiriada’dır Oldukça eski bir kilisedir1613-1726 yıllarında iki onarım geçirmiştirOldukça büyük ölçülere sahip olan yapının çevre duvarları ve apsisleri sağlam kalmış,üst örtüsü tamamen çökmüştürYakın zamanları işaretleyen, kaba üsluplu bazı freskolar (yaş harç tabakası üzerine renkli boyalarla yapılan duvar resimleri) bilhassa batı duvarlarında görülmektedir

Baş Mahalle Kilisesi
Yapı, İlçenin 30 km güneybatısında Gümüştuğ köyündedir1116×796 ebatlarındaki kilisenin apsis cephesi yıkılmış,üç nefli bazilikal planlıdırÜst örtü sistemi beşik tonuzlu olup,içerisinde fresko tekniğinde resimler bulunmaktadırDört sütunlu,dört payelidirKilisenin hemen önünde eğimli bir arazi üzerine kurulmuş iki katlı bir ev yer almaktadırÜst kat tek odalı ve çift yönlü çatı ile örtülü olup,775×511 metre boyutlarındadır

Ayana Mahallesi Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Gülaçar Köyü Ayana Mahallesindedir Tek apsisli,tek neftli ve tüm duvarları düzgün yontma taşla yapılmış, giriş kapısı batı tarafta olup,kapının üzerinde küçük bir ker geçişi vardır Yapı içerisi orjinalliğini korumaktadırTüm yüksek yerleşim alanlarında yapılan kiliselerde olduğu gibi burada da tabiat şartlarıyla ilintili olarak yapı çatısı üçgensi geçişle tamamlanmıştır

Mandırı Kilisesi
Kilise, Merkez Mescitli Köyünde,köye 3 km mesafede tarlaların arasında derin bir yarın kenarında yer almaktadırDikdörtgen planlı tek apsisli ve tek nefli bazilikadırDıştan üçgen rıma bir çatı,içten oldukça büyük bir beşik tonazla örtülüdürTamamen kırma taş malzemeyle inşa edilmiştirGüney cephede masif olup,Kuzey cephesinde 3 adet apsis ve girişin yer aldığı batı cephesinde üst seviyede 1 adet pencere yer almaktadırGiriş kapısı basit silmelerle çevrelenmiştirGirişin iki yanında ikişer adet kemer bir gibi görünmekte buda yapının ilk şeklinde burada bir ön mekan olduğunu düşündürmektedirYapı 19yy Rum hiristiyanları dönemine aittir

Emirler Mahallesi Kilisesi
İlçeye 15 km mesafedeki Büyükçit Köyünün emirler mahallesinden patika yol ile yapıya ulaşılırÜç nefli tek apsisli sekiz sütunlu kilisenin üzeri beşik tonuz örtülüdür1020×550 metre ebatlarında olan kilisenin önündeki kibirion girişi yıkılmış durumdadır

Belen Köyü Kilisesi
İlçeye 11 km uzaklıkta olan yapı, köyün girişinde köye hakim bir yerde yapılmış olup,kilisenin ana bölümü yıkılmış sadece papaz yeri diye anılan kısım kalmıştırKöy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır

Dilekyolu Kilisesi
Şiran İlçesi Dilekyolu KöyündedirYapı,1230 metre ve 860m boyutlarında sert kesme taşlardan yontularak yapılmış 1956 yılında okul amaçlı kullanıma açılarak ana yapının iç kısmı ek duvarlarla örtüldüğünden mimari özelliği kaybolmuş,sadece papaz yeri diye adlandırılan kısım özelliğini korumaktadırAyrıca kiliseye ait olduğu sanılan 2 m boyundaki sütun ve sütun başlıkları bulunmaktadır Kilisenin kitabesi bulunmamaktadır Köy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır

Orta Mahalle Kilisesi
Yapı, Kürtün İlçesi,Yaylalı Köyü Orta mahallesindedir5 genden oluşan tek apsisi,benzer kiliselerden farklılık arz etmektedirTek nefli, üçgensi örtülü çatısı ve mazgal pencerelerinin azlığı yörede kış aylarının soğuk oluşuyla ilintilidirYapının köşeleri ve kapı girişi düzgün yontma taşla,diğer kısımları ise moloz taşla örülüdür

Günbatur Köyü Kilisesi
Şiran İlçemiz Günbatur Köyünde olan yapı,6 metre yüksekliğinde 11 metre b oyunda 95 m eninde inşa edilmiş olup,güney kısmına bakan kilise kapısı daha sonra kapatılarak taşla örülmüştürKiliseye ait papaz yeri kaldırılmıştır Köy halkı tarafından daha sonra Cami olarak kullanılmaktadır
Aşağı Mezera Kilisesi Tek nefli Şapelin batı cephesi moloztaş, diğer cepheleri kesme taş ile yapılmıştır Üst örtüsü tahrip olmuş ,yapı; 370×300 metre ebatlarındadır

Cingallı Kilisesi
Merkez Dumanlı Köyü Köyünde bulunan Kilise Santa yerleşiminin en alt kesimindedir Bazilikal dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksektir Tek girişi batıdan sağlanmış olup, girişin üzeri yuvarlak kemerlidir Neflerini dikine geçen beşik tonozun kuzey bölümü sağlamdır Kilisenin taşıyıcıları ve tavanı çökmüştür Kapı, pencere, taşıyıcılar ve kemerler düzgün yontma taştan diğer kısımlar ise moloz taştan yapılmıştır

Krom Kilisesi
Yapı,Yağlıdere Köyü sınırları içerisindedirYan duvarları ve örtüsü yıkık vaziyette olan Kilisenin ön duvarı ve girişi sağlam vaziyettedir Dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir

Çevrepınar Köyü Kilisesi
Şiran İçlisi Çevrepınar Köyündedir Şiran-Gümüşhane yolunun batısında 125 eninde 10 metre boyunda 4 ana sütun üzerine oturtulmuş, ana kubbede buna bağlı küçük sütunlar ile 6 adet kubbesi bulunmaktadırSütün başlıkları geometrik desenlerle şekillendirilmiş sütunlar kurşun eritilerek üst,üste konulmuşturYapının ses yankısının sağlanması için ana kubbede karşılıklı küpler konularak ses dizaynı sağlanmaya çalışılmıştırKilise giriş kapısı işlemeli olup, Papaz yeri diye anılan kısım harap olmakla birlikte özelliğini korumaktadır

Kızlar Manastırı
Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyündedir Üçgensi çatısı tabiat şartlarına bağlı olarak yıkılmıştır Tek nefli, tek apsislidir Yöre kızlarının eğitim ve ibadet amaçlı olarak kullandıkları bir manastırdır Manastır çevre duvarlarıyla avlu içerisine alınmıştır

Dere Mahallesi Kilisesi
Yapı, İlçenin 30 km güney batısında dere mahallesinde tek nefli, kilise üzerine büyük bir kaya kütlesi düştüğü için üst örtüsü yıkılmış durumdadır693×496 boyutlarındadır

Yaylım Köyü Kilisesi
Yapı, Köse İlçesi yaylım Köyü MerkezindedirÜç apsisli, üç neftli, dört sütunlu kilise giriş kapısı dahil, orijinalliğini muhafaza etmektedirBeşik tonozlu örtülüdür Kilise içerisinde yangın çıktığından fresko tekniğinde yapılmış bazı resimler yok olmuştur Bu fresklerden geriye Meryem ana figürleri kalmıştırKilisenin bütün duvarları yontma taşla yapılmıştır

Hegios İoannes Manastırı Kilisesi
Yapı,Çatal Kayanın hemen altında yer almaktadır1819-1832 yıllarında onarılarak freskolarla süslenmiştir Yapı tek nefli bir plana sahiptirÜstünü örten beşik tonozların izi mevcuttur Güney duvarında,pencere aralarında ve yarım payeler üzerinde tespit edilen sahneler,konuları bakımından ilgi çekicidir Filizler (Şerit) halindeki sahnelerden, en alt sıra oldukça bozulmuşturSadece başlardaki haleler kalmıştır İkinci filizde kilisenin ileri gelenleri tasvir edilmiştir Figürlerden birisi Aziz Hermogenes’tir Elinde yuvarlak ve kubbeli bir yapının maketini tutmaktadır 3 firizde Genesis (İsanın doğumu) kompozisyonu, 2 yarım paye üzerinde Aziz Simeon Stylites’in tasfiri, 2sathi kemerde Hzİsa’nın din adamlarıyla münakaşası ve Sameryalı kadınla kuyu başındaki sohbeti görülür

Yitirmez Kilisesi
Yapı, Merkez Yitirmez Köyündedir Üç apsisli olup, biri yıkılmıştır Beşik tonozla örtülü olup,orijinal sütun gergileri bulunan, hepsi taştan yapılı altı sütunu , 11 mazgal penceresi olan ve yer,yer fresk izlerine rastlanmaktadır

Demirkapı Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Ünalan (Emrük) Mahallesinde bulunmaktadır 18yy’ın ilk yarısında yapılan kilise beşik tonozla örtülü olup, çevresi ise duvarlarla çevrilidir

Panaghia (Meryemana) Kilisesi
Büyükçit Köyü Vadisinde Çit deresinin sol tarafındaki yamaç üzerindedir Manastıra ana yoldan ayrılan bir köprüden geçilerek patika bir yolla ulaşılmaktadır Manastır Yüksek duvarlarla çevrili avlunun içindedir Manastırı ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedir Daha sonra Trabzon Komnenosları döneminde ve 19yy da onarılmıştır 1250×860 metre boyutlarındaki yapı ortada merkezi Kubbe, şapeli köşelerde birer küçük kubbeli tonozla örtülüdür Plan üç nefli bir bazilikanın karışımı gibidir Daire biçimi üç apsisi vardır Duvarlar yalancı kemerlerle üç bölüme ayrılmıştır Kemer ortalarına büyük birer pencere açılmıştır Manastırın Kuzeydoğu köşesindeki şapel dikdörtgen planlıdırApsisin nişinde Bizans döneminden freskler vardır

Hagios Theodoros Kilisesi
Eski Gümüşhane’de bulunan en eski kilisedir1480 ‘de madenciler tarafından yaptırılmıştır 1702 yılında kısmen onarım görmüştür Üç nefli bir bazilika şeklindedir Apsislerin (Mihrap) kısmı kısmen kaya içindedirBeşik tonozları çökmüştür

Surp Karabet Kilisesi
Yapı, Süleymaniye Mahallesinde olup, Ermeni kilisesidir Çift meyilli çatısında yer alan kubbesiyle daha çok İmera(Olucak) Köyü Manastır kilisesiyle benzerlik göstermektedir

Güneşli Mah Kilisesi
Yapı,İlçeye 8 km mesafede Altınpınar beldesinin Güneşli mahallesindedir 847×605 metre ölçülerinde tek nefli,tek apsislidir Kiborion girişli kilisenin güneyinde tek girişi bulunmaktadır Kilisenin hemen yanı başında 327×253 metre ölçülerinde bir şapelde bulunmaktadır

Manamatlı Mah Kilisesi
Yapı, Torul Uğurtaş Köyü Manamatlı Mahallesinde bulunmaktadır Tabiat Şartlarına bağlı olarak tahrip olan şapelin Yan duvarları ayakta kalmıştır

Karaca (Masura) Mah Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü, Karaca (Masura) mahallesindedir Kilisenin tek nefi, beş genli bir apsisi, 2 mazgal penceresi vardır Giriş kapısı güney cephesinde düzgün yontma taşla, diğer kısımları moloz taşla örgülüdür Kilise beşik çatılıdır

Küpçüler (Ağrıt) Mah Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü Küpçüler (Ağrıt) mahallesindediriki apsisi mevcut olup,birisi yıkılmış durumdadır Yapı Yığma moloz taşla örülmüş,kalın harç kullanılmıştır Tavan örtüsü diğer kiliselerden farklı olup, altı genli ikinci bir geçişle tamamlanmıştır

Meryem Ana Kilisesi
Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Meryemana Mahallesindedir Tek apsisli, tek nefli , düzgün yontma taşlarla örülmüş yapı, üçgensi dik çatıyla örtülmüştür Kilisenin hemen doğusunda yapı bitişiğinde orijinal kemerle geçişi yapılan bir mahsen bulunmaktadır Güney tarafında 5 metre mesafede ise tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuş kilise çeşmesi bulunmaktadır Benzer kiliselerden farklı olarak girişi güneydendir

İşhanlı Kilisesi
Yapı,Dumanı Köyü İşhanlı Mahallesindedir 1015X1254 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Biri batıda diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Güneyde bulunan kapı 123 m açıklığa sahip olup, aynı zamanda ana girişi olarak kullanılmış ve dıştan kemer alınlığa bir hac motifi işlenmiştir Doğu cephesinde yer alan apsis 472 m genişliğinde ve 374 m derinliğinde olup, üç mazgal penceresiyle birde nişi bulunmaktadır Apsisin her iki yanında bulunan 210 m genişliğinde ve 200 m derinliğinde pastaphorion hücrelerinde ise birer pencere açılmıştır Üst örtüsü ve taşıyıcıları tamamen yıkılmıştır Önemli yerlerde düzgün yontma taş diğer kısımlarda ise 085 m kalınlığında moloz taş kullanılmış

Binatlı Kilisesi
Yapı, Dumanlı Köyü Binatlı Mahallesindedir 0870X1200 m boyutlarında dikdörtgen bir plan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir Biri batı,diğeri güney cephesinde olmak üzere iki girişi bulunmaktadır Güney girişi üzerinde kabartma olarak bir hac motifi işlenmiştir Bu cephede üst seviyede açılmış üç pencere bulunmaktadır Doğu cephesinde apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın olarak yapılmış, kilise fresko süslemeleri yoğunlukla kullanılmıştır Yörede ayakta kalan tek kilisedir Kapı,pencere,taşıyıcılar,kemer ler ve köşeler düzgün kaliteli kesme taş malzemeden yapılmıştırbeden duvarları ise moloz taştan yaklaşık 080 ile 090 m Kalınlığında örülmüştürKilise beşik tonozla kaplıdır

Vank Kilisesi
İl Merkezinden Gözeler köyüne giderken Vank KöyündedirYapı dikdörtgen planlı ve ortasında merkezi kubbesi bulunmaktadırAncak Bizans döneminde yapıldığı sanılmaktadırYapının duvarları ve çatısı sağlam durumdadırAncak iç duvar düzeyleri yıpranmıştır

Hagios Georgios Manastırı Kilisesi
Şehir Merkezine 6 km uzaklıktaki Merkez Hutura köyüne giderken yolun sağında, tepe üstündedir14 yy’ın ilk yarısında Trabzon Prensi Aleksios Komnenos yaptırmıştırKilise 1509’larda keşiş Ananias ,1624’te Georgios Stratilatis’çe onarılmıştırAyrıca Sultan llAbdülhamit döneminde onarıldığını gösteren yazıtı vardırYunan hacı planında kubbeyle örtülü bir yapıdırApsis önüne yerleştirilen birer payeyle doğu-batı yönünde uzama gösterirHac kolları beşik tonoz örtülüdürAna ve yan yüzler yarım sütüncelerle üç bölüme ayrılmış,bu bölümlere yuvarlak kemerli pencereler açılmıştırBatı yönünde ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş vardırYapı, bitki (üzüm,kıvrık dal,palmiye),halat,ejder motifleri ile bezelidirPencere üstlerinde İsa’nın monogramları ve Hagios Georgios’un simgeleri işlenmiştirGünümüzde üst örtüsü yıkılmıştır

Atalar Kilisesi
Torul İlçesi Atalar Köyü Aydınlar Mahallesinde bulunan Kilise İlçeye 27 km mesafededirDuvarları düzgün kesme taştan ve moloz taştan yapılmıştır Üzeri ise beşik çatılı olarak inşa edilen Kilise günümüze kadar sağlam bir vaziyette gelmiştirGirişi batı cephesinden olan kilisenin hemen giriş kapısının üzerinde demir parmaklıklı 75×50 cm ebatlarında bir ışıklandırma penceresi,doğusundaki cephede iki adet küçük parmaklı pencere,güney kısmında ise üç adet 75×50 cm ebatlarında ışıklandırma penceresi mevcutturKilisenin tavanında ve duvarlarında fresk resimler mevcutturSütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler halen mevcuttur

Hegios Strphonos Kilisesi
Yapı Süleymaniye Mahallesindedir19yy’da tamir gördüğü bilinmektedirBenzerleri gibi 3 nefli bir basilika gibidirEvvelce çift meyilli bir çatı ili örtülüydü Küçük şapeli güneyinde yer almaktadırİç ve dış taraftan yuvarlak apsisleri ve kuzey batı duvarları iyi durumdadırDuvarlarda bazı fresko kalıntıları vardır Orijinal yapıları eski olmakla beraber eski Gümüşhane kiliseleriyle benzerlik göstermektedirBu benzerlik Torul Gülaçar manastır kiliselerinde görülmektedirTrabzon Nakip Cami planı ve örtü sistemiyle benzerlikler arz etmektedir

Söğüteli Kilisesi
Kürtün İlçemiz Söğüteli Köyünde mevcut olan yapı,İlçe Merkezine 36 km mesafededirYaklaşık 400 yıllık olduğu tahmin edilen yapı Bizanslılar ve Rumlar tarafından kullanıldığı bilinmektedirKlasik kilise yapısında taştan örmedir

Kirazlık (Andon) Mah Şapeli
Yapı, İlçeye 12 km mesafede Güvenli Köyü Kirazlık (Andon) mahallesindedir540×358 boyutlarında tek nefli beşik tonuz örtülü Şapelin kuzeyinde üç pencere,apsisinde bir mazgal pencere bulunmaktadır

Muzaras Kilisesi
Mescitli Köyü yakınındaki eski Rum yerleşimi olan Muzaras Köyü kilisesidirKilise yerleşimin ortasındadırYapı,dikdörtgen planlıdıryan duvarları sağlam olup,çatısı tahrip olmuşturTek apsisli,tek neftli olup,yöredeki diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir


Baş Haviyana Kilisesi
Yapı,İlçeye 12 km mesafede Güvenli Köyü düzler mevkiinde bulunmaktadırKuzey kemsi mezarlık olarak kullanılan kilise üç nefli bazilikal planlıdırTahribata uğramıştır

Kalis Kilisesi
Kilise, Torul İlçesi Kocadal Köyü Kalis Mahallesinde bulunmaktadır Tek apsisli,tek neftli, giriş kapısı ve köşe taşları düzgün yontma taştan örülmüş diğer kısımlar ise moloz taştan yapılı, beşik tonoz örtülüdür

Işıkdere Kilisesi
Yapı, Merkez Tekke Köyünün Işıkdere Mahallesinde bulunmaktadır Dikdörtgen planlı,tek apsisli,beşik tonozlarla örtülü ve Çit deresi kiliseleriyle benzerlik göstermektedir

Arılı Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Arılı Köyündedir Tek apsisli,tek neftli, üç mazgal pencereli kilisenin köşe duvarları düzgün yontma taşla diğer kısımları moloz taşla örülmüş ve üst çatısı beşik tonozla örtülmüştür

Panaghia Kilisesi
Kısmen kayadan inşa edilen kilisenin kuzey ve batıdan taç duvarlarla çevrilmiştir Bir basilika gibi doğu-batı yönünde uzayan bu yapı tek nefli bir plana sahiptirÜstü muhtemelen beşik tarla örtülü idi Süleymaniye deresinin sol yakasında Fahri GÜMÜŞELİ evinin 50 metre arkasındadır

Baş cami Mah Kilisesi
Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Baş Mahallesindedir Kilisenin avlusunun çevre duvarları orijinal şekliyle ayaktadır Üç nefli olup,beşik tonozla örtülü,üç apsis ve dört sütun üzerine yapılıdır Yontma taşla yapılan eserde yoğun fresk izlerine rastlanmaktadır Sütunlar arası gergi izlerine rastlanmaktadır

Aşağı Dere Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Zimera (Atalar) Köyü Aşağı Mahdere içerisindedir Tek apsisli,beşik tonozla örtülü, tek neflidir

Kopuz Köyü Kilisesi
Yapı, İlçenin 36 km güneybatısındaki Kopuz Köyünün Kuzeyinde,dağın yamacında yapılmıştır 515×990 ebatlarında moloz taş malzeme kullanılan yapının tek nefli üst örtüsü yıkık girişi kuzeydendir Üç pencereli kilisenin duvar köşelerinde kemer konsolları bulunmaktadır 19yy özelliklerini yansıtmaktadır Kilise Bu günkü yerleşimin dışındadır Kilisenin etrafında yerleşim kalıntıları halen mevcuttur

Güzeloluk Köyü Kilisesi
Yapı,İlçenin 32 km güneybatısında Güzeloluk Köy Merkezindedir Yapı üç nefli bazilikal planlıdırSon derece sağlam olan kilisenin içi fresko süslemelidir 880×510 ebatlarındaki kilisenin güney ve kuzey cephelerinde üçer pencere bulunmaktadır Kiborion girişli kilisenin üst örtü sistemi kayaların plaka şeklinde kesilerek oluşturulmuştur İç mekanın ortasında İsa tasviri ve dört İncil yazarının isimleri ve sembolleri yer almaktadır Apsis ve yan apsisler içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiş üzerlerine birer mazgal pencere açılmıştırKilisenin tek girişi güneybatı cepheden açılmış ve kapının içten kemeri arasına kitabesi yerleştirilmiştir

Mesehor Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Harmancık Köyü Mesehor mevkiindedir Dikdörtgen planlı,Beşik tonoz örtülü,dokuz mazgal pencereli olup, çatı tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuştur Giriş kapısı batıda olup,düzgün yontma taşla yapılmış,alınlığı kemer şeklinde,diğer kısımları yığma moloz taş arası kalın harç tabakasıyla sıvanmıştır Yapının 100 metre güneyinde yıkık vaziyette şapeli mevcuttur Şapel içinde yoğun fresk izlerine rastlanılmaktadır

Yayıkcılar Mah Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Gümüştuğ Köyü Yayıkçılar Mahallesindedir Kilisenin bulunduğu alan geniş çevre duvarlarıyla hisar içerisine alınmıştırHisar içerisinde kilise-konut evi-wc-giriş kapısı ve Rumlar tarafından dikilen 6 adet küp armudu halen mevcuttur Kilise planı Olucak (İmera) Köyü Kilisesiyle benzerlik göstermektedir Giriş kapısı düzgün yontma taştan yapılmış olup, orijinal yapısını halen korumaktadır

Şişe Mah Kilisesi
Yapı,Torul İlçesi Cebeli Köyü Şişe (Çengelli ) MahallesindedirKilise çevresi duvarlarla avlu içerisine alınmış olup,sütun başlıkları fresko tekniğinde süslenmiş, 9 mazgallı penceresi, 4 sütunu, 3 adet içten ve dıştan yarım yuvarlak apsisi, 3 nefti vardır Beşik tonozla örtülü yapının yoğun fresko izleri günümüzde de görülmektedir Sütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler sağlam olup, sütunlardan tavana geçiş kemerlerle sağlanmıştır

Alınyayla (Macara) Köyü Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Alınyayla (Macara) Köyünde bulunmaktadır 18yy’ın İlk yarısında yapılmış olup, diğer kiliselerden farklı olarak dik çatıyla örtülmüştür Köşeleri düzgün yontulmuş köşe taşlarla diğer kısımları moloz taşlarla örülmüştür

Karşıyaka Mah Meryemana Kilisesi
Yapı, İl Merkezine 6 kmmesafede Hurda (Alemdar) köyü Karşıyaka mahallesindedir Kitabesi mevcut olan kilise üç apsisli, tek nefli dir Köşe duvarları düzgün kesme taşla,diğer kısımları moloz taşlarla örülmüştür Yöredeki diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir

Kayadibi Mah Kilisesi ve Konutu
Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Kayadibi Mahallesindedir 18yy’ın ilk yarısında yapılmıştır Beşik tonoz örtülü, tek apsislidir Yöredeki diğer kiliselerle benzer özelliklere sahiptirH emen yanında kilise görevlisinin konutu yer almaktadır

Hıdırellez Mah Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Hıdrellez Mahallesinde bulunmaktadır 18yy yapımı olup, Beşik tonozla örtülü ve tek apsislidir Giriş avlusu kemerleri düzgün yontma taşlarla yapılmış olup, diğer kiliselerden farklıdır Bu farklılık coğrafi şartlardan kaynaklanmaktadır

Manat Kilisesi
Yapı,Torul İlçesi Gülaçar Köyündedir Üç apsisli,üç neftli,üç apsisinde üç mazgal penceresi bulunmakta olup, Kilise giriş kapısı düzgün yontma taştan, diğer bölümleri moloz taştan örgülü olan kilise beşik tonoz örtülüdür

Ayvalos Kilisesi
Yapı, Mescitli Köyünden Arnavutlu Yaylasına giderken yolun hemen sağındadır Küçük dikdörtgen planlıdır Üzere beşik tonozla örtülü olup, üzerinde iki adet çam ağacı büyümektedir Tek neftli,tek apsisli, güneyinde üç adet mazgal pencere vardır İç duvarlarda yoğun fresk izleri görümlüktedir Kapısı düz olup,üzerinde beşik tonozlu alınlığı vardır

Aymuhal Mah Kilisesi
Yapı,Demir Kaynak Köyü Gündoğdu Mahallesindedir 1901 tarihinde yapılmıştır Beşik Tonozla örtülü yapı, üç neft, tek apsis ve yedi pencerelidir Kilise iki kısımdan oluşmakta olup, birisi giriş avlusu, ikincisi iç mekandır Sütunlar gergilerle güçlendirilmiş olup, avlunun orijinal kemer geçişleri hala ayaktadır

Sarıun Mah Kilisesi ve Krom Vadisi
Yapı, Yağlıdere Köyü Krom Vadisi Sarıun mahallesindedir Üç apsis, üç neft, bir büyük, üç küçük mazgal pencerelidir Giriş kapısının hemen üzerinde diğer kiliselerden farklı olarak hac işareti mevcuttur Yöreye hakim bir tepe üzerinde yer alan yapının tavanı çökmüştür

Uğurtaş Köyü Kilisesi
Yapı Torul İlçesi Uğurtaş Köyündedir Altı sütunlu, üç nefli , üç apsisli ve ondört mazgal pencereli eser beşik tonoz örtü üzerine altı penceresi bulunan altıgenli bir kubbe geçişi ile tamamlanmıştır Kubbesi tabiat şartlarına bağlı olarak bir bölümü yıkılmıştır İç Sütunları gergilerle desteklenmiş, kemerli geçişlerle de tamamlanmıştır Giriş kapısı orijinalliğini korumaktadır

Alpullu Mah Kilisesi
Yapı, Torul İlçesi Uğurtaş Köyü Alpulu mahallesindedir Üç apsisli, üç neftli ve beşik tonozla örtülüdür Giriş kapısı orijinalliğini halen korumaktadır Köşeleri yontma taş, diğer kısımları ise moloz taşlarla örülmüştür

Karaağaç Mah Kilisesi
Yapı, Merkez Yağlıdere Köyü Karaağaç Mahallesindedir Girişi orijinalliğini halen korumaktadır Köşeleri düzgün yontma taşla diğer kısımlar moloz taşla örgülüdür Yapı beşik tonozla örtülüdür

Krom Vadisi Zembelek Kilisesi
Yapı, Yağlıdere Köyü Krom Vadisindedir Düzgün yontma taşla yapılmıştır Dikdörtgen planlı yapının beşik tonozlu örtüsü çökmüştür