Samsun Hakkında Bilgi

Samsun Genel Bilgi


İl toprakları güney kesimde yer alan orta yükseklikteki dağlık alandan alçak düzlüklerin yer aldığı Karadeniz kıyısına doğru alçalırİlin büyük bir bölümünü Kuzey Anadolu Dağları engebelendirir Kızılırmak Vadisinin doğusunda Canik Dağları, batısında Küre (İsfendiyar) Dağlarının doğusu yer alır Amasya-Çorum il sınırı yakındadaki Kunduz Dağı (1791 m), Bünyan Dağı, Sıralı Dağ, Akdağ (2082 m) ve Yunt Dağı ilin en yüksek tepeleridir Bu dağların Karadeniz’e bakan yamaçları ormanlarla kaplıdır

İl topraklarındaki düzlükler, Karadeniz kıyısında yer alan diğer illere göre daha geniştir Çarşamba Ovası, Bafra Ovası bunların başlıcaları olup, Yeşilırmak ve Kızılırmak’ın taşıdığı alüvyonların birikmesi ile oluşan bu düzlükler birer delta ovasıdır İl topraklarında yer alan düzlükler, Mert Çayı ve Kürtün Çayı gibi bir çok akarsuyun getirdiği alüvyonlarla oluşmuştur İldeki plato ve yaylalar fazla yüksek değildir Yaylalar, Ladik, Havza, Veziköprü ve Kavak ilçelerinde yer alır

Uzunluğu 1182 km olan Kızılırmak Kızıl dağdan doğar, Sivas, Kayseri, Nevşehir ve Kırşehir topraklarını sular; Anadolu yaylasından bir yay çizerek Çorum ilinin kuzeyinden Samsun’un topraklarına girer ve denize dökülür 468 km uzunluğundaki Yeşilırmak ise Köse Dağdan doğup Canik Dağlarını geçerek Samsun il sınırına gelerek Civa Burnu’ndan denize dökülür Tozanlı Irmağı, Tokat Çayı, Kelkit ve Çekerek Suyu Yeşilırmak’ın önemli kollarıdır

İl sınırları içerisinde birçok doğal ve yapay göl bulunmaktadır Doğal göller Yeşilırmak’ın kollarından Tersakan Çayını besleyen Ladik Gölü ve delta ovalarında bulunan irili ufaklı lagünlerdir Karaboğaz, Liman, Cernek ve Balık gölleri ile Uzungöl Kızılırmak deltasındaki başlıca lagünlerdir Yeşilırmak deltasındaki lagünler ise; Dumanlıgöl ve Akgöl ile Simenlik Gölüdür Ayrıca Yeşilırmak üzerinde kurulan enerji amaçlı Suat Uğurlu Barajı ile Abdal Çayı üzerinde kurulan içme ve kullanma amaçlı kurulan Çakmak Barajı ve Kızılırmak üzerindeki enerji amaçlı Altınkaya Barajının bıraktıkları suların birikimiyle oluşan yapay göller de bulunmaktadır Yüzölçümü 9579 km2, 2000 Yılı Genel Nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 1203681’dir

Bu deltaların alüvyal oluşumuna uygun olarak kıyı kesiminde doğal plajlara, yer yer de kumlara rastlanır Kıyının ardındaki lagünlerin etrafı sazlık, bataklık ve ormanlıktır Kızılırmak deltasının kuzeybatısında Civa Burnu, doğusunda da Çaltı burnu yer almaktadır

Samsun’un güney kesiminden Kuzey Anadolu Kırık Kuşağı geçmektedir Bu kesimde tarih boyunca bir çok deprem olmuştur

Doğal bitki örtüsü açısından zengin olan Samsun’da, iç kesimlerde,ovalarda ve dağların az eğimli yamaçlarında orman örtüsü azalmıştır Yüksekliğin 1000-1200 metre olduğu yerlerde kışın yapraklarını döken ağaçlara (gürgen, meşe, ıhlamur, kestane, kayın dış budak) rastlanır 1200-1800 m yükseklikte ise iğne yapraklı ağaçlara rastlanır Karadeniz Dağlarının kuzey yamaçlarında kayın ve ladin ağaçları, güney yamaçlarında ise gürgen ve meşe ağaçlarından oluşan ormanlara, kıyıya yaklaştıkça söğüt ve kavak ağaçlarına rastlanır Samsun ilinin en zengin orman alanları Çarşamba, alaçam, kavak ve Vezirköprü ilçelerinde bulunmaktadır

Kıyı şeridi Karadeniz’in etkisinde olmasına karşın iç kesimler Akdağ ve Canik Dağları etkisi altındadır Sıcaklık ve yağış bakımından Samsun, ne doğu ne de Batı Karadeniz bölgesine benzemektedir Yağış Karadeniz’e nazaran daha azdır Kuzey rüzgarlarına açık olduğundan sıcaklık daha düşüktür Kıyı kesiminde kışlar ılık, ilkbahar sisli ve serin, yaz mevsimi ise genellikle kuraktır İlin iç kısımları sahile oranla daha serindir

İlin ekonomisi tarım, hayvancılık, balıkçılık, turizm, tarıma dayalı sanayii ve ticarete dayalıdır Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında , buğday, arpa, tütün, mısır, ayçiceği, şeker pancarı, fındık, kuru fasulyedir Ayrıca sebze ve meyve de yetiştirilmektedir Hayvancılıkta ise dağlık alanlarda koyun, düzlüklerde sığır ve manda besiciliği ile tavukçuluk yapılmaktadır İldeki akarsu ve göllerde tatlı su balıkçılığı da yapılmaktadır

Küçük sanayiinin önemli dallarını ise orman ürünleri ve gıda üretimi ile dokumacılık oluşturmaktadır

Yer altı kaynakları bakımından yoksul olan Samsun’da sıcak madensuyu kaynakları ile tuğla-kiremit hammaddesi, Havza yöresinde linyit, Vezirköprü’de de mermer içeren cevher yatakları bulunmaktadır

Antik Çağda Amisos adı ile anılan kent, Miletosluların MÖVIIyüzyılda Karadeniz kıyılarında kurdukları ticaret kolonilerinden biridir MÖVyüzyılda Atinalıların ele geçirdiği kent, bir süre Priraierus adı ile anılmıştır Önemli bir ticaret limanı olan Amisos’u saldırılardan korumak amacı ile surlar yapılmıştır Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olan Amisos’u alamayan Yüzyıllarca zengin bir ticaret merkezi olan eski yerleşim Hıristiyan Samsun ya da Gavur Samsun adı ile anılmıştır XIyüzyılda Cenevizlilerin eline geçen Eski Amisos ve Yeni Amisos arasında ticari bir ilişki bulunmakta idi Sonraları Simisso ve Samissun olarak isimlendirilen bu yerleşmenin adı Samsun’a dönüşmüştür Eski Amisos’un bulunduğu yer günümüzde halk tarafından Kara Samsun olarak anılmaktadır

Samsun’daki ilk yerleşim tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadırTekkeköy yakınlarında ele geçen buluntular yörenin Paleolitik Çağda (MÖ10000-5500) yerleşime sahne olduğunu göstermiştir İkiztepe, Dündar Tepe, Öksürük Tepe ve diğer höyüklerde yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar, yerleşmenin Kalkolitik Çağ (MÖ5500-3500) ve sonrasında da sürdüğünü kanıtlamıştır Ayrıca söz konusu yörenin Hititlerden önce ve Hititler döneminde Gaskalar tarafından da yerleşim yeri olarak seçildiği Hitit yazılı kaynaklarından anlaşılmaktadır

MÖ 750-760 yılları arasında Anadolu’da yunan kolonilerin kurulduğu dönemde Amisos adlı küçük bir yerleşme merkezi idi Şehrin İon şehir devletlerinden Miletos (millet) tarafından kurulduğu sanılmaktadır MÖVyüzyılda Atinalılar, MÖIVyüzyılda önce Persler daha sonrada Makedonyalılar yörede egemenlik kurmuşlardır
Ö331 yılında Büyük İskender Amisos ’u bağımsız şehir olarak ilan etmiştir Daha sonra Seleukosların hakimiyetine giren yöre, MÖIIIyüzyıl başlarında kurulan Pontus Devleti’nin egemenliği altına girmiştir Bu dönemde burada Mossynoikialılar yaşıyordu Pontus kralı Mithridates VI Zamanında (MÖ120-MÖ63) yöre en parlak dönemini yaşamıştır MÖIyüzyıl ortalarında Romalıların hakimiyetine giren Samsun yöresi Pontus Polemoniacus bölgesi sınırları içerisinde idi 395’de Roma İmparatorluğu’nun Batı Doğu olmak üzere ikiye ayrılmasın ile Doğu Roma (Bizans)toprakları içinde kalmıştır Bizanslılar zamanında önemli bir piskoposluk merkezi olmuş, Armeniakon Theması’na bağlanmıştır VIII Ve IXyüzyıllarda birkaç kez Arap saldırılarına uğramıştır

Danişmendliler, Bizanslılar ve Anadolu Selçukluları arasında birkaç kez el değiştiren Samsun ve yöresi, XIIIyüzyıl başlarında kurulan Trabzon İmparatorluğunca yönetilmiştir Pontuslularla Anadolu Selçukluları arasında çekişmeye neden olan Samsun XIIIyüzyıl ortalarında Moğolların saldırılarına uğramıştır Bir süre Pervaneoğullarının, XIVyüzyıl ortalarında Eretna Beyliğinin, daha sonra da Kadı Burhanettin Devleti’nin egemenliği altında kalmıştır 1398’de Osmanlıların eline geçen Samsun , Ankara Savaşı (1402) sonrasında, Timur yönetimi sırasında Taveddinoğulları, Kubadoğulları ve Candaroğulları arasında paylaşılmıştır Çelebi Sultan Mehmet tarafından 1428’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır

yüzyılda büyük bir bölümü Trabzon vilayetinin Canik Sancağına bağlı olan yörenin güney kesimi Sivas vilayetinin sınırları içerisinde idi 1869 yılında büyük bir yangın geçiren Samsun’un hemen hemen tamamı yanmıştır

IDünya Savaşı sırasında Karadeniz’de denizyolu ulaşımının durmasından büyük zarar gören şehir, 1915’te Rus donanması tarafından dört kez bombalanmıştır

XXyüzyılın başlarında halkın bir kısmı Rumlar ve Ermenilerden oluşuyordu Bölgenin doğusunda bağımsız bir devlet kurmak amacı ile örgütlenen Rum Pontus çetelerinin etkinlikleri Kurtuluş Savaşı sonuna kadar devam etmiştir Çetelerin etkinliğinin sürdüğü bu sırada, Mondros Mütarekesi’nden (30 Ekim 1918) sonra İngilizler kente askeri bir birlik çıkarmışlardır İtilaf Devletlerinin Anadolu’nun doğusu ile kuzeyindeki karışıklıkların sona ermemesi durumunda bu yöreleri işgal edileceğini bildirmesi üzerine, 9Ordu Müfettişliğine atanan Mustafa Kemal Paşa harekete geçerek Bandırma Vapuru ile 19Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basarak Milli Mücadelenin ilk adımını atmıştır Kurtuluş Savaşı sırasında işgale uğramayan ve Trabzon vilayetine bağlı mutasarrıflık olarak yönetilen Samsun, Cumhuriyetin ilanından sonra 1925’te il olmuş ve buraya Yunanistan’dan gelen göçmenler yerleştirilmiştir



Samsun’da günümüze gelebilen tarihi eserler arasında, Amisos kenti kalıntıları, Dündar Tepe, İkiztepe, Tekkeköy, Kaledoruğu Höyükleri, İtalyan Katolik Kilisesi (1846), Şifa hamamı (Geç Osmanlı Dönemi), Taşham (XVIIyüzyıl), Bedesten Kale Camisi (1314), Pazar Camisi (XIVyüzyıl), Şeyh Seyyid Kudbettin Camisi ve Türbesi, İsa Baba Camisi ve Türbesi (XVyüzyıl), Hacı Hatun Camisi (1694), Büyük Cami (1884), Yalı Camisi (1894), Hançerli Cami, Kılıç Dede Türbesi, Stad Çeşmesi, Atatürk Anıtı (1932), İlkadım Anıtı, Saat Kulesi ve Türk sivil mimari örneklerinden yapılar bulunmaktadır Ayrıca ilde Karadeniz kıyısı ve göl kıyıları dışında, Çakırlar Korusu, Atakum, Kocadağ Mesire Alanı, Meşe Kültür Parkı, Kurupelit-İncesu, Çamgöl ve Vezirköprü Orman İçi Dinlenme Tesisileri, Havza ve Ladik Kaplıcaları bulunmaktadır

Samsun Gezgin Gözüyle


Dündartepe (Öksürüktepe) Ören Yeri: Samsun Merkez ilçenin 3 km güneydoğusunda bulunan 15 m yüksekliğindeki Höyükte, Kalkolitik, Eski Tunç ve Hitit çağlarına ilişkin üç kültür katı vardır Höyüğün tepesindeki en son yerleşme Eski Tunç Çağı’na aittir Höyüğün eteklerinde Hitit yerleşmesine rastlanmıştır 1 kültür katında Kalkolitik döneme tarihlenen yapı kalıntıları, el yapımı seramik parçaları, pişmiş toprak ağırlıklar, çakmaktaşı bıçak vs bulunmuştur Höyüğün tepesinde ve eteklerindeki 2 kültür katı Eski Tunç Çağı’na tarihlenmektedir Yangınla sona eren bu katta dörtgen planlı ev ve ocak, koyu gri renkli, içi kırmızı yada kahverengi kaplar, kemik eşyalar, pişmiş toprak ağırşaklar bulunmuştur Höyüğün tepesi dışında eteklerinde Hitit dönemine tarihlenen 3 kültür katında üç yapı katı saptanmıştır Birinci yapı katında taş temelli kerpiçten evler (MÖ 1500-1200), ikinci yapı katında taş temel kalıntıları (MÖ1500), üçüncü yapı katında çoğu boya astarlı, çarkta yapılmış ve iyi fırınlanmış seramik buluntuları, pişmiş toprak mühürler, hayvan heykelcikleri, kemik iğneler (MÖ1500’den önce) ele geçirilmiştir
güneydoğusunda Tekkeköy ilçesi sınırları içinde yer almaktadır 1940’da yapılan arkeolojik kazı çalışmaları sonucunda Hitit ve Eski Tunç Çağı dönemlerine ait buluntular ele geçmiştir Buluntular arasında çark yapımı, devetüyü, kırmızı renkli seramikler çoğunluktadır Eski Tunç Çağı katında ise çok sayıda gömüt, el yapımı seramik buluntular, siyah zemin üzerine beyaz boyayla yapılmış geometrik desenlerle süslü, dişli, yivli, çizgi bezekli kaplar, kabartma insan yüzlü vazolar (antropomorf) gün ışığına çıkarılmıştır
İkiztepe Ören Yeri: Bafra ilçesinin 7 km kuzeybatısında bulunmaktadır Yüzey araştırmalarında Eski Tunç Çağı ile Erken Hitit dönemi yerleşimleri olduğu anlaşılmıştır İkiztepe’yi oluşturan yükseltiler dört gruba ayrılmıştır İkiztepe’nin ilk katı MÖ 2 bin başlarında yoğun yerleşmeye sahne olmuştur İkinci katta, Tunç Çağı yapı kalıntıları ve erken Hitit dönemine tarihlenen çok sayıda gömüt bulunmuştur Tunç yüzük, bilezik, zıpkın, mızrak ucu, metal gereçler, kemik iğne ve bizler ölü armağanı olarak bırakılmıştır Bu armağanlar, çark yapımı seramikler, kırmızı renkli kadehler, gaga ağızlı testiler ve küplerden oluşmaktadır İkiztepe II’nin Tunç Çağı seramik buluntuları, deniz kabuğu ve bitki katkılı kaplar ilgi çekicidir
Kaledoruğu Höyüğü: Kavak ilçesinde bulunan höyükte, Eski Tunç Çağı buluntuları 1940-1942 yıllarında yapılan kazılar sonucu günı şığına çıkarılmıştır Gömütle ölülerin düzeltilmiş toprak üstüne hoker (cenin) pozisyonunda yatırıldığı dikkati çekmektedir Ölü armağanları arasında el yapımı siyah, kırmızı, kahverengi, yivli (kazıma çizgili) kaplar, yassı balta, hançer, kemik biz ve ağırşaklar bulunmuştur
Lerdüge Tümülüsleri: Havza ilçesinin 21 km doğusunda Lerdüge döneminde beş tümülüs saptanmıştır 1946 yılında başlatılan çalışmalarda çıkan buluntular Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndedir 4 no’lu tümülüsün buluntularından ve mimari tekniğinden MÖ 1-MS 2 yüzyıl arasında kullanıldığı anlaşılmaktadır Demir kenetlerle bağlanmış taş kapaktan oluşan girişten, tonoz örtülü dromosa (geçit) ve küçük bir kapıdan gömüt odasına girilmektedir Kesme taştan tonoz örtülü gömüt odasının duvarları insan ve hayvan betimleri ile süslenmiştir Betimler, bitkisel ve geometrik motiflerle çevrilidir Altın süs gereçleri, tunç kandiller, çeşitli büyüklükte şişeler, tümülüste bulunan eşyalardır

Samsun Sözlü Tarih


Tütüne ilişkin söylence
Çok eski devirlerde amazon denen savaşçı kadınlar yaşarmış Samsun ve çevresinde bunlar kendierli gibi küçük çocuklarını ve başka ülkelerden kaçırdıkları kızı çocuklarını da kendileri gibi yetiştiriyorlarmış
Günün birinde Karadenizden gelen savaşiçılar Amazonşarı yener ce iç kesimlere doğru sürerler onlarda kendilerini kurtarmak için saçlarını keser ve toprağa gömerlerZamanla bu saçlar filiz verir tütün olurlar
Bir başka efsaneye göre de Yaylalarda sürülerini yayan çobanlar ısınmak için kendi kendine yetişip insan eli değmeden kurumuş tütün yapraklarını yakarlaroluşan dumanı içerlerine çekerler zamanla bu duman hoşlarına çeker kamış dallarından yaptıkları borularla duman çekme işini büyütürler zamanla kendielrine başkalarıda katılır böylelikle bütün dünya tütünü tanumış olur
Cini Bağdat (Cüneyd-i Bağdadî) Türbesi söylencesi:Terme İlçesindeki Cüneydi Bağdadi türbesine ilişkin söylence aşağıda ki şekilde anlatılmaktadır İslam ordularıyla Samsun önlerine gelen Cüneyd adlı bir yiğit ,düzlükte savaşırken bir kolunu yitirirSavaşa savaşa bir tepede şehit düşerKolunun ve bedeninin şehit düşütüğü yerlere birer türbe yaptırılır Daha sonra kol ,gövdenin yanına gömülürAma ertesi gün kolun eski yerine döndüğü görülür
Burası günümüzde de bir adak ve ziyaret yeridirdileğinin gerçekleşmesini isteyenler burayı ziyaret ederler
Eğri Kale söylencesi:Söylenceye göre Terme ilçesinin Kırgıl köyünde bulunan kale insan yapısı değildirBu Kale Nuh Tufanı'nda Nuh Peygamberin gemilerini bağlaması için Tanrı yaratmıştırİlk kar buraay yağar üzerine duman çökerse havanın bozacağına inanılır
Söylenceye göre bir zamanlar Çarşamba ve Terme ovaları denizle kaplıdırKale o zamanalar çok yüksek olduğu için gemilerin iskelesi durumundadırHalk su ihityacını buradaki sarnıçlardan karşılamktadırZaman sonra toprak yaırlır İstanbul boğazı oluşurDenizlerin birbirine karışmasıyla kalenin bulunduğu yerdeki sularda çekilir ve Samsun ovası ortaya çıkar
Günümüzdede su biraz kazıldığında su kum ve midye kabukları çıkmaktadır

Samsun Camileri


Kale Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde Kuyumcular Çarşısında bulunan Kale Camisi, İlhanlı Valisi Emir Timurtaş Paşa’nın adına 1314 yılında yaptırılmıştır Cami değişik zamanlarda onarılmış ve kısmen özelliğini yitirmiştir

Cami kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânının üzeri kubbe ile örtülüdür İbadet mekânında orijinal bezemesi günümüze gelememiştir Yanındaki minaresi, taş kaide üzerinde yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir


Pazar Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde, Pazar Mahallesi’nde bulunan caminin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır İlhanlı dönemi eserlerinden olup, XVyüzyılda yapılmıştır Cami 1819 yılında ve Cumhuriyet döneminde de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bir kez daha onarılmıştır

Cami dikdörtgen planlı olup, üzeri çatı ile örtülmüştür Son onarımlar sırasında yapı, orijinal mimari üslubundan kısmen uzaklaşmıştır Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde olup bezeme olarak ozgün motiflere rastlanmamaktadır Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli minaresi bulunmaktadır


Şeyh Seyyid Kudbettin Camisi (Merkez)

Bununla beraber yapı üslubundan Osmanlı döneminde, XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Vakıf kayıtlarında da bu cami ile ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamıştır Yanındaki türbe Şeyh Kudbettin’e aittir Bu yapının dergâhtan camiye dönüştürüldüğü sanılırsa da bununla ilgili yeterli bir kaynak ile karşılaşılmamıştır

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Önünde L şeklinde, çatılı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Giriş kapısı eksenindeki mihrap yuvarlak bir niş şeklindedir Minaresi kare kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir
Caminin yanında Şeyh Kudbetttin’in türbesi bulunmaktadır Türbe kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri beşik tonozla örtülmüştür Değişik dönemlerde yapılan onarımlarla özelliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır


İsa Baba Camisi (Merkez)

Bu bakımdan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Ayrıca İsa Baba konusunda da bilgiler yetersizdir Cami değişik zamanlarda ve 1895 yılında yapılan onarımlarla özgünlüğünden kısmen uzaklaşmıştır Bununla beraber XV Yüzyılda, Osmanlılar döneminde yapıldığı sanılmaktadır

Cami kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri basık bir kubbe ile örtülmüştür İbadet mekânı altlı üstlü yuvarlak kemerli ve uzun pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minberi geç dönemde yapılış ve özelliğini yitirmiştir Minaresi kare kaide üzerinde yuvarlak yivli gövdeli ve tek şerefelidir Yanında İsa Baba’nın türbesi bulunmaktadır


Hacı Hatun Camisi (Merkez)

Samsun Saathane Meydanı yakınında bulunan bu cami, Hatice Hatun’un oğlu İbrahim Bey tarafından 1694 yılında yaptırılmıştır Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özgünlüğünü büyük ölçüde yitirmiştir

Cami kare planlı olup duvarları taş ve tuğla karışımı bir işçilikle örülmüştür İbadet mekânının üzeri sekizgen kasnak üzerine tuğladan basık bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap nişi yuvarlak ve alçıdan yapılmıştır Ahşap minberinin güzel bir ağaç işçiliği vardır Minaresi kalın taş bir kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir Minare gövdesinin oldukça kalın oluşu da dikkati çekmektedir


Büyük Cami (Merkez)

Batumlu Hacı Ali Efendi tarafından 1884’de yaptırılmıştır Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valde Sultan tarafından onarılmış, bu yüzden de halk arasında Valde Camisi olarak tanınmıştır

Cami sarıya yakın renkte kesme taştan yapılmıştır Kare planlı caminin üzeri tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kubbe sekizgen bir kasnak üzerine oturmuş ve dıştan basık görünümdedir Merkezi kubbe dört köşedeki kulelerle desteklenmiştir Dikdörtgen çerçeve içerisinde yuvarlak kemerli giriş kapısının önünde altı sütunun taşıdığı beş bölümlü beşik tonozlu bir son cemaat yeri bulunmaktadır Son cemaat yerinin sütun araları yakın tarihlerde camekânla kapatılmıştır Son cemaat yeri ile ibadet mekânı arasında kalan dikdörtgen bölümün üzeri üç kubbe ile örtülmüştür Böylece caminin girişi daha da görkemli bir görünüm kazanmıştır

Yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabı mermerdendir Ağaç işçiliğinin güzel örneklerinde birisini yansıtan minber üzerinde madalyonlar, yıldız ve madalyon motifleri bulunmaktadır Kubbe içerisi ve duvarlar bitkisel ve geometrik kalem işleriyle bezenmiştir Caminin giriş cephesinin her iki tarafında son cemaat yeri ile caminin ana duvarlarının birleştiği duvarların üzerine iki minare yerleştirilmiştir Minareler yuvarlak gövdeli ve birer şerefelidir


Yalı Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde Buğday Pazarında, Saathane Meydanı’nda bulunan bu camiyi Sadık Bin Abdullah 1894 yılında yaptırmıştır Cami aynı zamanda Hoca Hayrettin Camisi ismi ile de tanınmıştır

Cami kesme taş ve tuğladan örülmüştür Kare planlı caminin üzerini sekizgen kasnaklı tuğladan bir kubbe örtmektedir İbadet mekânı duvarlarından kubbeye geçiş, köşe tromplarının yardımıyla yapılmıştır Kuzey yönüne geç dönemlerde son cemaat yeri eklenmiştir

İbadet mekânı altlı üstlü iki sıra halında altta dikdörtgen, üstte de yuvarlak kemerli alçı pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minber özellik göstermemektedir Mihrap alçıdan minber ise ağaçtan yapılmıştır Ceminin ana duvarına bitişik olan minaresi kalın ve uzun bir kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefelidir


Selâhiye Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan Selâhiye Camisi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden banisi ve yapım tarihi kesinlik kazanmamıştır Yapı üslubundan XIX yüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Cami moloz taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Geniş bir bahçe içerisindeki caminin önünde son cemaat yeri bulunmamaktadır Dikdörtgen bir kapıdan girilen ibadet mekânı altlı üstlü iki sıra halinde pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minberi bir özellik göstermemektedir Caminin yanında kesme taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır


Büyük Cami (Bafra)

Bu caminin bulunduğu yerde daha önce İsfendiyaroğulları döneminde yapılmış ahşap bir caminin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir Ancak bu cami ile ilgili yeterli bir bilgi bulunamamıştır

Cami Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda kesme taştan, kareye yakın dikdörtgen planlıdır İbadet mekânın üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap ve minberi kısmen orijinalliğini korumuştur Caminin yanında taş kaide üzerinde yuvarlak gövdeli tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır


Tayyar Paşa Camisi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesinde, Cumhuriyet Meydanı’nda bulunan bu camiyi Tayyar Paşa 1869 yılında yaptırmıştır Yapılışından sonra değişik zamanlarda onarım geçirmiş olmasına rağmen özgünlüğünü korumuştur

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânını önüne XX yüzyılın ilk yarısında bir son cemaat yeri eklenmiştir Mihrap ve minberi bir özellik göstermemektedir Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli minaresi eklemiştir


Göğceli Camisi Camisi (Çarşamba)



Anadolu ahşap planlı camiler tipinin en güzel örneklerinden biri olan cami, 1335 yılında onarım geçirmesine rağmen özelliğinden uzaklaşmamıştır Bu onarım sırasında önüne bir son cemaat yeri eklenmiştir

Caminin yapımında yığma tekniği uygulanmış, duvarlarını tek parça halinde kalaslar meydana getirmiştir Burada kullanılan kalaslar yaklaşık 15-18 cm kalınlığında, 50-70 cm eninde ve 1260-2000 m uzunluğundadır Yapıda dövme demir çivi yalnızca bağlantılarda kullanılmıştır Caminin duvarlarında, direklerinde, kirişlerinde karaağaç, dışbudak ve kestane ağaçları kullanılmıştır İbadet mekânının üzerini yörede üç omuzlu tabir edilen bir çatı örtmüştür

Bu caminin en büyük özelliği de, yapının taşınabilir oluşudur


Rıdvan Bey Camisi (Çarşamba)

Samsun ili Çarşamba ilçesinde, Orta Mahalle’de bulunan bu cami, Erbaalı Rıdvan Bey tarafından 1781 yılında Yeşilırmak’ta boğulan kızının anısına yaptırılmıştır

Cami kesme taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânı kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür


Mustafa Paşa Camisi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde, İmaret Mahallesi’nde bulunan bu camiyi, Mustafa Paşa 1256 yılında yaptırmıştır

Kare planlı olan cami kesme taştan yapılmıştır İbadet mekânı sütunlarla üç sahna ayrılmıştır İbadet mekânının üzeri ahşap kiremitli bir çatı ile örtülmüştür Mihrap sade ve yuvarlak niş şeklindedir Mihrabın karşısında ve giriş kapısının üzerinde üç ahşap direğin taşıdığı bir kadınlar mahfili bulunmaktadır Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi bulunmaktadır


Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekât-Şah Camisi (Havza)
Samsun Havza ilçesi, Dereköy’de bulunan bu camiyi, Selçuklu Sultanı IIİzzeddin Keykavus döneminde Selçuklu Emiri El Hac Veliyüdin bin Berekat Şah 1249 yılında yaptırmıştır

Cami değişik zamanlarda yapılan onarım ve eklerle özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir Moloz taş ve kesme taştan yapılan cami dikdörtgen planlıdır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür Mihrap nişi ve bezemesi özellik göstermemektedir


Sivrikise Camisi (Havza)

Cami Todor Usta tarafından yapılmıştır

Geniş bir avlu içerisindeki cami kare planlıdır Düzgün olmayan kesme taşlardan yapılmıştır Duvar köşelerine kesme taşlar yerleştirilmiştir Üzeri ahşap kırma çatı ile örtülmüştür Çatı altı XIX, yüzyılda çok sık kullanılan kirpi saçak şeklindedir Caminin önündeki son cemaat yeri dört ahşap sütunun taşıdığı çatı örtülüdür Giriş kapısı dikdörtgen çerçeveli ve basık kemerlidir Kapı üzerine Arapça yapım tarihini belirten bir kitabe yerleştirilmiştir

İbadet mekânının her cephesine dikdörtgen söveli, sivri kemer alınlıkları olan ikişer pencere açılmıştır Girişten sonra dört ahşap sütunun taşıdığı bir mahfil bulunmaktadır İbadet mekânını örten ahşap tavanın orta göbeği kademelidir Mihrap sade bir niş görünümünde olmasına rağmen minber ağaç işçiliğinin güzel örnekleri arasındadır Minber korkulukları çeşitli bitkisel motiflerle bezenmiştir
Yanındaki minaresi taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir Avlusundaki şadırvanın bir özelliği bulunmamakta olup XX yüzyılda buraya eklenmiştir


Taceddin Paşa (Kurşunlu) Camisi (Vezirköprü)

Cami 1943 depreminde yıkılmıştır

Osmanlı Erken Dönem Mimarisinde kullanılan yan mekânlı veya Tabhaneli, Ters T planlı olarak yapılan cami, kesme taştan yapılmıştır Art arda yerleştirilmiş iki kare mekân ve yan kanatlardan meydana gelen caminin bölümleri kasnaklı kubbelerle örtülmüştür Önüne de beş bölümlü, üzeri kubbeli altı sütunun yuvarlak kemerlerle bağlandığı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Ancak 1945 depreminde yan mekânlar dışındaki bölümleri yıkılmış üzeri de çatı ile örtülmüştür

Vakıflar Genel Müdürlüğü 1989 yılında caminin restorasyonuna başlamış ve 1998 yılında da ibadete açılmıştır Son onarım sırasında caminin üzerini örten çatı kaldırılmış ve buraya yüksek kasnaklı aynı eksende iki kubbe yapılmıştır


Taşkale (Kale Camisi) Camisi (Vezirköprü)



Günümüze özgünlüğünü koruyarak gelen cami, kesme taştan kare planlıdır, İbadet mekânının üzerini sekizgen yüksek kasnaklı basık bir kubbe örtmektedir Caminin önünde birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmış dört sütunun taşıdığı üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır Kemerlerin üzerindeki duvarlar iki renkli taşların alternatifli olarak sıralanmasıyla gösterişli bir konuma getirilmiştir Son cemaat yeri 1945 yılından sonra camekânla kapatılmıştır Giriş kapısının sağında minareye açılan bir kapı, solunda da kadınlar mahfiline çıkan bir dehliz bulunmaktadır

İbadet mekânındaki mihrap yedi köşeli olup mukarnas dolguludur Günümüzde yağlı boya ile boyanmış mihrabın altındaki izlerden orijinal mihrabın bezemeli olduğu anlaşılmaktadır Geç dönem işçiliği göstermesine rağmen mihrap ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden olup yan yüzeyler bitkisel ve geometrik bezemelerle kaplanmıştır Kıvrık dallar, çiçekler, baklava motifleri sık sık kullanılmıştır Son cemaat yerinden çıkılar minare dikdörtgen taş kaide üzerine yuvarlık gövdeli ve tek şerefelidir Günümüze gelen minare 1945 depreminden sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yeniden yapılmıştır


Abdülgani (Namazgâh) Camisi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesi, Taşkale Mahallesi, Gençlik Caddesi üzerinde bulunan bu camiyi, Köprülü Mehmet Paşa XVIIyüzyılda yaptırmıştır Cami 1906 depreminde bütünüyle yıkılmış, yalnızca mihrap ve minberi günümüze gelebilmiştir

Yıkılan caminin yerine halk tarafından 1915 yılında ahşap bir cami yapılmıştır Daha sonra 1997 yılında Vezirköprü Belediyesi’nin yardımları ile bugünkü cami yapılmıştır


Yörgüç Paşa (Orta Cami) Camisi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde, Orta Cami Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir Vakıflar Genel Müdürlüğü’ndeki 1431 tarihli vakfiyesinden Yörgüç Paşa tarafından yaptırıldığı öğrenilmiştir

Bu cami 1943 depreminde yıkıldığından orijinal hali hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır Yıkılan caminin yerine 1944 yılında moloz taş duvarlı, ahşap çatılı, dikdörtgen planlı bugünkü cami yapılmıştır Yeni yapılan caminin mimari yönden herhangi bir özelliği bulunmamaktadır

Samsun Türbeleri


İsa Baba Türbesi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan İsa Baba Camisi XV yüzyılda yapılmıştır Caminin kitabesi bulunmamaktadır Caminin yanında, kare planlı İsa Baba’nın türbesi bulunmakta olup, türbenin buraya ne zaman eklendiği kesinlik kazanamamıştır

Türbe kesme taştan yapılmış, cami ile birlikte 1895 yılında onarılmış, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 1975–1976 yılı onarımından sonra da bugünkü görünümünü almıştır Camiye bitişik olan kare planlı türbenin üzeri basık bir kubbe ile örtülüdür Duvarları sağır olup iki cephesinde yuvarlak kemerli birer penceresi bulunmaktadır


Emir Mirza Bey Türbesi (Bafra)

uzaklıktaki Emir Mirza Bey Türbesi, Türbe Köyü’nde bulunmaktadır Kitabesinden öğrenildiğine göre Emir Mirza Bey’in veba salgını sırasında ölen yakınları için 1381 yılında yaptırılmıştır

Türbe moloz taştan ve dikdörtgen planlı olarak yapılmış üzeri sivri bir kubbe ile örtülmüştür Türbenin kubbe dışındaki alanlar tonoz örtülüdür

Türbe içerisinde Selçuklu üslubunda altı sanduka bulunmaktadır


Hızır Bey Türbesi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesine 2 km uzaklıkta Hasırlı (Mardal) Köyü’nde bulunan bu türbe İsfendiyar Bey’in oğlu Hızır Bey’e aittir Türbenin mimari yapısı ve tarihi belgeler XIV yüzyılda yapıldığına işaret etmektedir

Türbe moloz taştan yapılmış kare planlıdır Ancak kaçak define kazıcıları tarafından tahrip edilmiştir


Mustafa Bey Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde bulunan Mustafa Bey Türbesi kitabesinden öğrenildiğine göre, 1429 yılında yapılmıştır

Türbe kesme ve moloz taştan yapılmıştır Duvarlarının altı kesme taş, üstü de moloz taş ve tuğla karışımı bir işçilik göstermektedir Kare planlı türbenin üzeri kubbe ile örtülmüştür Duvarlardan kubbeye geçişi sağlayan tuğla örtülü pandantiflerin ilginç bir işçiliği vardır Burada geometrik motiflere yer verilmiştir


Emir el-Hac Veliyüddün Bin Berekat Şah Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde Emir el Hac Veliyüddin Bin Bereket Camisi’nin yanında bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Halk arasındaki yaygın bir söylentiye göre türbe Emevilerin bölgeye yapmış olduğu seferler sırasında ölmüş olan Horasanlı bir kumandan ile oğluna aittir

Günümüzde “Dereköy Evliyası” olarak tanınan türbe ziyaret yeridir Özellikle erkek çocuk isteyen ve ruhsal bozukluğu olan kişiler buraya adaklarda bulunmaktadır Türbe moloz taştan kare planlı olarak yapılmıştır


Şeyh Savcı Türbesi (Havza)

Bazı iddialara göre Selçuklu sultanlarından II Mesut’un şehzadesi Taceddin Çelebi’nin türbesidir ve 1355 tarihinde yaptırılmıştır Bununla beraber Şeyh Safi Köyü mezarlığında Taceddin Altunbaş Gazi’ye ait bir mezar bulunmuştur Ayrıca Taceddin Altunbaş’ın 1355 yılında yaşadığını gösterem belgelerle de karşılaşılmıştır Bu durumda türbenin Şeyh Savcı isimli bir kişiye veya Sultan Taceddin’in oğlu Kılıçaslan Bey’e ait olduğu da düşünülmektedir

Türbe günümüze kadar değişik zamanlarda onarılmıştır Son olarak da Çonoğluzade Mahmut Efendi tarafından 1900’lu yıllarda orijinaline uygun olarak yenilenmiştir

Türbe kesme taştan sekizgen planlı olup üzeri içten kubbe dıştan konik bir külah ile örtülmüştür Türbede dikkati çeken bir bezemeye rastlanmamıştır


Sunullah Paşa Türbesi (Ladik)

Bununla beraber, yapı üslubundan XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe kesme ve yer yer de moloz taştan yapılmıştır Sekizgen planlı olup, üzeri yüksek bir kasnak üzerine oturan kubbe ile örtülüdür Birkaç basamakla çıkılan türbenin giriş kapısı dikdörtgen bir çerçeve içerisinde yuvarlak kemerlidir
Önüne iki mermer sütunun taşıdığı bir revak eklenmiştir Türbenin sekizgen köşelerine üzerlerinde birer aynalık olan dikdörtgen söveli pencereler yerleştirilmiştir


Şeyh Bek Türbesi (Ondokuzmayıs)

Samsun Çarşamba ilçesinde bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Bazı iddialara göre Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Horasan’dan gelen bir kişiye aittir XII yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe moloz taştan kare planlıdır

Samsun İmaretleri


Havza İmareti (Havza)

Murat zamanında Amasya Valisi olan Yörgüç Paşazade Mustafa Bey 1429 yılında yaptırmıştır

İmaret sonraki yıllarda fakirlere, dervişlere ve askerlere yemek verme işlevinde uzaklaşmış, kendi haline terk edilmiştir Bu nedenle de harap olan imaret Cumhuriyet döneminde Samsun Valisi olan Fuat Tuksal tarafından onartılmış ve böylece günümüze gelebilmiştir İmaret 1940-1982 yıllarına kadar “Atatürk Halk Kütüphanesi” olarak kullanılmıştır Yakın tarihlerde de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından eski işlevine döndürülmüş ve imaret olarak hizmet vermektedir

İmaret Kesme taştan yapılmış olup, birbirine dik ve bitişik iki bölümden meydana gelmiştir Bunlardan biri ana mekânı diğeri de yan bölümleri oluşturmaktadır İmaretin üzeri ise düz bir çatı ile örtülmüştür İmaretin doğusunda ve yan mekânlarda birer kapısı bulunmaktadır Doğudaki bölüm, iki kapı ile yan mekânlara bağlanmıştır

Bunlardan ana giriş kapısı üzerinde Arapça sülüs yazılı bir kitabesi bulunmaktadır

Kitabe:
Emre bi inşa hazihil
İmarütül mübareketül
Fi eyyam-i devletüz
Sultanül vel hakanül muazzam
Bi ibnil fetih murabbın
Sultan mehmet ban-ül müştehir
Bi ibl Osman Halladellahu
Ve ezzaha alil alemin
Bülhanebül emir-ül-kebir
Mustafa bin ül vezirül
Hatr-ül milleti celâl veddin
Yörgüç Haşa el
Atabey el Muhasınaüllillah
Sende selasine ve semanü
Me min hicreti hayr-ül
Beriyye aleyhi eftalüt tahiyye

Bu kitabenin yanı sıra duvar üzerinde Pilancius Piso’nun Latince bir sözünü içeren bir kitabe daha bulunmaktadır Bu kitabenin ne amaçla ve ne zaman buraya konulduğu bilinmemektedir

Bu sözün anlamı şöyledir:
“Havza kaplıcalarında seneli müteakip ve vakur bir tarzda geçirdikten sonra şimdi iyi sıhhatte olarak, hak ettiği için Tanrı Asklepios hazretlerine ve menfaatlerine şükranlarımı sunarım
Taşrada muvakkaten oturmasına rağmen bana suyu tavsiye eden rahip Xandrasa ve herkesin dostu olan Silius Lipidus’a teşekkür ederim Ben Piso kurtulmuş olarak latif vatanıma dönüyorum, ailemin şükranı ebediyen yaşasın
Pilancius Piso”

İki bölümlü imaretin doğu kapısından dikdörtgen mekâna girilmektedir Bu bölüm iki kare mekâna geniş bir kemerle ayrılmış ve üzerleri pandantifli birer kubbe ile örtülmüştür Buradan iki kapı ile mutfağın ve yemek yenilen bölümlerin olduğun mekâna geçilmektedir Buradaki birbirlerine bitişik üç bölüm dışarıya pencere ile açılmamaktadır Üzerleri ise tonozlarla örtülmüştür

Samsun Hamamları


Büyük Hamam (Kızgözü-Aslanağzı) (Havza)

Samsun Havza ilçe merkezinde bulunan Büyük Hamam’ın yapımıyla ilgili bir kitabe günümüze gelememiştir Bazı kaynaklarda bu hamamın Romalılar tarafından yaptırıldığı ve Selçuklular tarafından onarılarak kullanıldığı belirtilmiştir Nitekim hamama Sultan Mesud Hamamı, Lisanı Nas ve Sazi (Sadi) Paşa Hamamı da denilmektedir Vakıf kayıtlarına göre 1256 yılında Selçuklu Sultanı IIMesud tarafından yaptırıldığı yazılıdır Bazı vakıf kayıtlarında ise, Sazi Paşa vakfı olduğu yazılıdır

Hamamın günümüze kadar söylene söylene gelebilmiş bir de öyküsü bulunmaktadır Bu öyküye göre, hamamda üç güzel kız yıkanırlarken hamamı eşkıyalar basmış ve çaresiz kalan genç kızlar Allah’a şöyle yalvarmışlardır:

“Allah’ım bizi ya kuş yap ya da taş… Bizi bu eşkıyalara teslim etme”

Bu duanın ardından genç kızların istekleri kabul edilmiş, kızlardan biri kuş olarak uçmuş, diğeri de taş kesilerek hamamın bir kenarında heykel olmuştur Bu heykelin gözlerindeki oyuklardan akan sular ise gözyaşları olarak nitelendirilmiştir Günümüzde hamamın aslanağzı denilen büyük kurnasının yanındaki sütuna “Kız Gözü” ismi verilmiştir Bu heykelden ötürü hamam ayrı bir özellik kazanmış, önünde adaklar yapılmış, kurbanlar kesilmiştir

Hamam moloz taş ve tuğla hatıllı olarak yapılmıştır Dikdörtgen planlı hamam soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Soyunmalık ve ılıklık bölümleri iki küçük kasnaklı kubbe ile örtülmüştür Sıcaklığın üzerinde ise Türk üçgenleriyle kasnaklı büyük bir kubbeye geçiş sağlanmıştır Sıcaklığın çevresinde altı kurna ve bir de halvet kısmı bulunmaktadır

Hamam günümüzde de kullanılmaktadır


Küçük Hamam (Şifa Kaplıcası) (Havza)

Samsun ili Havza ilçesinde, Büyük Hamam’ın bitişiğindeki bu hamamı Amasya Emiri Yörgüç Mustafa Bey 1429 yılında yaptırmıştır Ardından da 1436 tarihli bir vakfiye yapmıştır

Küçük Hamam plan olarak yanındaki Büyük Hamam ile benzerliği bulunmamaktadır Moloz taş ve yer yer de tuğla hatıllı kesme taştan yapılan hamam, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Küçük bir kapıdan kare planlı büyük ölçüde bir soğukluk kısmına girilmektedir Bu bölümün üzeri pandantifli büyük ölçüde merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Ilıklık oldukça küçük ölçüde olup, üzeri tonoz örtülüdür Sıcaklık kare planlıdır ve üzeri pandantifli merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kubbenin altında sekizgen bir göbek taşı bulunmaktadır Duvarlara kurnalar yerleştirilmiştir Buradan kare planlı daha küçük ölçüde halvet kısmına geçilmektedir

Hamam yakın tarihlerde orijinaline uygun biçimde restore edilmiş olup, erkekler hamamı olarak günümüzde de kullanılmaktadır


Maarif Hamamı (Havza)

Samsun Havza ilçesinde bulunan Maarif Hamamı’nı Sultan IIAbdülhamit’in Dahiliye Nazırı Mazmun Paşazade Memduh Paşa Sivas Valisi iken 1890 tarihinde yaptırmıştır Hamamın geliri maarif için kullanılmış, bu nedenle de hamama halk arasında Maarif Hamamı denilmiştir

Hamamın üzerine sonraki yıllarda bir otel yapılmıştır Hamam ile birlikte otel birkaç kez onarılmış ve özgünlüğünü büyük ölçüde yitirmiştir Buradaki otel 1951 yılında yıkılmış ve yeniden yapılmıştır1970 yılında otel bir kez daha yenilenmiştir

Hamama doğrudan doğruya önündeki caddeden ve otelden girilmektedir Soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamamın soyunmalık kısmında büyük bir havuzu vardır Bunun çevresine özel odalar yapılmıştır Sıcaklık bölümü kareye yakın bir plan şekli göstermektedir Ancak bu bölüm özgünlüğünden büyük ölçüde uzaklaşmıştır

Günümüzde hamamın mülkiyeti Havza Belediyesi’ne ait olup, gündüz kadınlara, geceleri de erkeklere hizmet vermektedir Bunun yanı sıra üzerindeki otele de hizmet vermektedir


Taşkale Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Taşkale Mahallesi’nde Taşkale Camisi’nin yanında bulunan hamam, cami ile birlikte Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından 1659 yılında yaptırılmıştır

Hamam Klasik Osmanlı plan düzeninde, moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamamın soyunmalık kısmını örten, ilginç görünümlü bir kubbesi vardır Kesme taş ve tuğladan yapılmış bir kasnak üzerine oturtulmuş kubbesinin üzerinde ters olarak dizilmiş bir örtü bulunmaktadır Soyunmalık kısmına sivri kemerli bir kapı ile girilmektedir Soyunmalığın ortasına sekizgen planlı bir şadırvan yerleştirilmiştir Ilıklık tonoz örtülü olup buradan kare planlı sıcaklığa geçilmektedir Sıcaklık pandantiflidir ve kasnaklı bir kubbe ile üzeri örtülmüştür Bu bölümün çevresine haç biçiminde eyvanlar yerleştirilmiştir Burada, halvet odalarına da yer verilmiştir


Çifte Hamam (Vezirköprü)

Bununla beraber bu hamamın da Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından yaptırıldığı kaynaklarda belirtilmiştir Büyük olasılıkla da Taşkale Camisi ve Taşkale Hamamı ile birlikte XVI yüzyıl ortalarında yapıldığı sanılmaktadır

Klasik Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılan bu hamam, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Hamamın kadınlar ve erkekler bölümleri birbirlerinin eşidir Kadınlar kısmının önüne içerisi görülmesin diye bir duvar örülmüştür Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen soyunmalık dikdörtgen planlıdır ve ortasına sekizgen bir havuz yapılmıştır Bu bölüm oldukça geniş bir kemerle iki kare bölüme ayrılmıştır Bu bölümün üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Soyunmalık ve sıcaklık arasındaki ılıklık küçük ölçüdedir ve üzeri tonoz örtülüdür Sıcaklık kare planlı olup, kenarlarındaki eyvanlarla haç planına dönüştürülmüştür Bu bölümün de ortasında sekizgen planlı bir göbek taşı bulunmaktadır Sıcaklığın etrafındaki eyvanların aralarında ikişer kurnalı bölümlere yer verilmiştir

Hamam günümüzde iyi bir durumda olup, halen kullanılmaktadır


Şifa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Mehmet Paşa Mahallesi’nde bulunan Şifa Hamamı, Köprülü Mehmet Paşa’nın kızı tarafından yaptırılmıştır Kitabesi bulunmadığından kesin yapım tarihi bilinmemektedir Köprülü Mehmet Paşa’nın yaşadığı dönem ve hamamın yapı üslubu XVII yüzyılda yapıldığını göstermektedir

Hamam değişik dönemlerde yapılan onarımlarla özelliğini kısmen yitirmiştir Moloz taştan yapılmış olan hamam dikdörtgen planlıdır Soğukluk kısmının önüne sonraki yıllarda ahşap bir bölüm onarımlar sırasında eklenmiştir Soğuklu kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür Ilıklık küçük ölçüde olup tonoz örtülüdür Buradaki küçük mekânlar helâ ve özel bir odadır Sıcaklık kare planlı ve kubbelidir Sıcaklığın doğu yönüne beşik tonozlu küçük bir mekân, batısına da bir diğer halvet hücresi eklenmiştir

Hamam günümüze iyi bir durumda gelmiştir


Kale Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Mehmet Paşa Mahallesi’nde, Kale Camisi’ne bitişik olan bu hamam Sokullu Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından 1659 yılında yaptırılmıştır

Hamam Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen soğukluk kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür Sıcaklık ile soğukluk arasında beşik tonoz örtülü küçük bir ılıklık bulunmaktadır Sıcaklık kare planlı olup, köşelerine halvet hücreleri yerleştirilmiştir Üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür

Hamam günümüzde kullanılmaktadır

Yusuf Ağa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Yusuf Ağa Hamamı’nı 1602 isyanında yanan Vezirköprü’nün yeniden imarı sırasında, Vezirköprü Ayanı’ndan Yusuf Ağa yaptırmıştır Kitabesi ve hamamın kendisi de günümüze gelemediğinden yapım tarihi konusunda kesin bir bilgi edinilememiştir


Taceddin Paşa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde bulunan bu hamamı Taceddin Paşa 1491-1495 yılları arasında yaptırmıştır Sonraki yıllarda yıkılan hamam ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır


Yörükler Hamamı (Ondokuzmayıs)
Samsun ili, Ondokuzmayıs ilçesi'nde Balık Gölü yakınında bulunan bu hamamın kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber, yapı üslubundan XIXyüzyılın ikinci yarısına ait olduğu sanılmaktadır
Hamam, moloz ve kesme taş ile yer yer tuğladan yapılmıştır Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir

Samsun Bedesten ve Arastası


Fazıl Ahmet Paşa Bedesten ve Arastası (Vezirköprü)

Kitabesi bulunmadığından yapım tarihi tam olarak kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber 1660 yılında Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Hatun’un babası Yusuf Ağa tarafından yaptırıldığı konusunda kaynaklarda bazı bilgilere rastlanmıştır XVII Yüzyıl eseridir

Bedestenin çevresinde arasta eklenerek yapı daha da geliştirilmiştir Kesme taştan yapılmış olup, kare planlıdır Bedestene dört cephesindeki yuvarlak kemerli kapılardan girilmektedir Üzeri pandantifli dört ayrı kubbe ile örtülmüştür Bu kubbeler duvarla üzerine tuğla kemerlerle oturtulmuştur Bedestenin ortasındaki ana kubbe ile diğer kubbeler arasına bir de dua kubbesi yerleştirilmiştir İç mekâna dükkânlar sıralanmıştır


Bedesten (Çarşamba)

Bununla beraber yapı üslubundan ve kaynaklardaki bilgilerden XIX yüzyılın ikinci yarısında 1862 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır
Bedesten ilk yapılışında kuyumcular çarşısı olarak düşünülmüş ve o şekilde kullanılmıştır

Bedesten, kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı, iki katlı olarak yapılmıştır Üzeri semerdam şeklinde kırma çatı ile örtülmüştür Yuvarlak kemerli bir girişten bir hol kısmına oradan da dükkânların sıralandığı avluya girilmektedir Girişin iki yanındaki merdivenlerden de üst kata çıkılmaktadır Buradaki bir koridorun çevresine odalar sıralanmıştır

Samsun Medreseleri


Fazıl Ahmet Paşa Medresesi (Taş Medrese) (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Yenimahalle’de bulunan medreseyi Fazıl Ahmet Paşa 1661–1662 yıllarında yaptırmıştır
Medrese 1964 yılına kadar çeşitli amaçlarla kullanılmış, yapılan tadilatlarla özgünlüğünü kısmen yitirmiş ve sonra da Halk Kütüphanesi olmuştur Kütüphane yörenin en zengin eserlerini bir araya getirmiştir İçerisinde 378 Arapça ve Farsça el yazması, 509 çeşitli el yazmaları bulunuyordu Günümüzde kütüphanede 13649 Türkçe kitap bulunmaktadır
Medrese yöreye özgü Karacaviran taşından yapılmıştır Dikdörtgen medresenin giriş ekseninde, dışarıya çıkıntı yapan dershane bölümü bulunmaktadır Medrese iki sıra halinde altta iki, üstte de birer pencere ile aydınlatılmıştır Avluyu çevreleyen medrese hücre ve revakları küçük kubbelerle örtülmüştür Kare planlı medrese odalarının içerisine ocak ve dolaplar yerleştirilmiştir
Dershane kare planlı olup, üzeri kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Dershanenin girişi dört sütunla üç bölüme ayrılmıştır Bu sütunlar birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmıştır Bunlardan ortadaki ana giriş diğer iki kemerden daha küçük ölçüde yapılmıştır Aynı şekilde üzerlerini örten üç kubbeden ortadaki daha küçük ve daha basıktır
İlk yapılışında üzeri kurşun kaplı olan üst örtü, Osmanlı- Rus Savaşı sırasında üzerideki kurşunları alınmış ve kiremit kaplanmıştır Medrese 1943 depreminde büyük hasar görmüşse de sonradan onarılmıştır

Abdülkerim Ağa Medresesi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Abdülkerim Ağa Medresesi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Kaynaklardan öğrenildiğine göre XVIIyüzyılda yapılmıştır

Medrese avlu etrafında çevrelenmiş yirmi medrese hücresinden meydana gelmiştir Medrese 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir


Süleyman Ağa Medresesi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Taceddin Paşa Camisi’nin avlusunda, Bostancıbaşı Köprülü El Hac Süleyman Ağa tarafından 1730 yılında yaptırılmıştır

Medrese avlu etrafında sıralanmış 24 hücreden meydana gelmiştir Bu medrese de 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir


Rahmaniye Medresesi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde bulunan bu medreseyi Es Seyyid Osman Efendi 1805 yılında yaptırmıştır Avlu etrafında altı hücreli küçük bir medrese idi Bu medrese de 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir

Samsun Anıtları


Atatürk Anıtı (Merkez)



Atatürk’ün Samsun’a çıktığı 19 Mayıs 1919 gününü simgeleyen anıt, Samsun Belediyesi tarafından 1931 yılında Avusturyalı Heykeltıraş HKrippel’e yaptırılmış ve 19 Ocak 1932’de törenle açılmıştır

Oldukça yüksek dikdörtgen beyaz mermer bir kaide üzerinde Atatürk, şaha kalkmış bir at üzerinde, resmi üniforması ile tasvir edilmiştir Anıtın kaidesi üzerindeki bronz levhalarda ise Kurtuluş Savaşı tasvir edilmiştir Ayrıca kaidenin ön yüzünde Atatürk’ün Samsun’a çıkışının öyküsü kısaca yazılmıştır Heykel kaide üzerine atın arka ayakları ve kuyruğu ile oturtulmuştur


İlk Adım Anıtı (Merkez)

Günümüzde kıyıdan içeride kalan bu iskelenin yerinin belli olması için bu anıt dikilmiş ve 1969 yılında açılmıştır Anıtın tasarımını Mimar Seçkin Viter yapmıştır

Taş blok kaide üzerindeki İlk Adım Anıtı dayanışmayı simgelemektedir Burada resmi üniforması ile Atatürk ve kumandanlar görülmektedir Ayrıca anıtın iki ucunda da gençliği simgeleyen heykellere yer verilmiştir Anıtın üzerinde “1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım Gazi MKemal” yazılıdır

Atatürk Anıtı (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Atatürk Anıtı YMühİsmail Sevcan’ın projesini yaptığı kaide üzerine Heykeltıraş Rahmi Ertemiz tarafından yapılmıştır

Anıtın temeli 1981 yılında Kaymakam Haydar Keskin tarafından atılmış ve Haziren 1981’de de törenle açılmıştır

Atatürk Anıtı 260 m Yüksekliğinde olup, pirinç dökümü İstanbul’da Mehmet Koç tarafından yapılmıştır Anıtta Atatürk asker kişiliğini yansıtacak biçimde tasvir edilmiştir


Köprülü Mehmet Paşa Anıtı (Vezirköprü)

Anıt, 1958 yılında dikilmiştir

Dikdörtgen mermer bir kaide üzerine, Köprülü Mehmet Paşa’nın büstü yerleştirilmiştir

Samsun Müzeleri


Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi (Merkez)

Samsun yöresinde Türk Tarih Kurumu’nun yapmış olduğu kazılardan çıkan eserler ilde müze olmayışından ötürü Kastamonu Müzesi’ne gönderilmiştir Samsun’un ulusal tarihimizdeki yerinden ötürü “Atatürk ve 19 Mayıs Müzesi” ismi altında bir müze kurulması 1956 yılında vali Turgut Başkaya tarafından Bakanlığa teklif edilmiştir Bu arada bir inşaat temelinden çıkan eserler ile çevreden toplanan eserler Samsun Erkek Sanat Enstitüsü’nde toplanarak koruma altına alınmıştır Başlangıçta depo niteliğindeki müzede 1 Mart 1960’da çalışmalar başlamıştır Bunun ardından Vali Enver Saatçigil Samsun’da Atatürk Müzesi fikrini yeniden ele almış, 1967 yılında Fuar Alanı içerisindeki 19 Mayıs Galerisi “Atatürk Müzesi” olarak kullanılması için Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir Bunun ardından Fuar Alanı içerisinde Atatürk Müzesi’nin yanı başında Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin yapımına 1976 yılında başlanmış ve müze altı yıl sonra ziyarete açılmıştır

Müzede Samsun ve çevresinden toplanan arkeoloji ve etnoğrafik eserler sergilenmektedir

Bunlar arasında bronz atlet heykeli, Eski Tunç Çağına ait ameliyat edilmiş kafatasları, antik Amisos kenti buluntuları, Roma imparatoru Alexander Severus zamanında yapılmış olan Amisos Mozaiği, Aminos mezar odasından çıkan hazineler, Helenistik Çağa ait takılar bulunmaktadır Müzenin en önemli bölümünü oluşturan Amisos mezar odasında bulunan eserler MIV-III yüzyıllara tarihlendirilmektedir Bu bölümde altın taç, küpe, bilezik gibi eserler dikkati çekecek güzelliktedir Ayrıca Klasik, Helenistik, Roma ve Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemi sikkelerde bulunmaktadır Bunların yanı sıra Cumhuriyet döneminde basılmış paralar da onları tamamlamaktadır

Müzenin etnografya bölümünde Samsun yöresine ait bindal, peşkir, cepken, saat keseleri, el yazmaları, Kuran’lar da bulunmaktadır Yöresel kesici ve ateşli silahlar da ayrı bir vitrin içerisinde düzenlenmiştir

Fuar Alanı
Tel: (0362) 435 03 58
Faks: (0362) 431 68 58


Atatürk Müzesi (Merkez)

Sonraki yıllarda Vali Enver Saatçigil konuyu yeniden ele almış ve 1967 yılında Fuar sahası içerisinde yapılmış olan 19 Mayıs Galerisini “Atatürk Müzesi” olarak kullanılmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’na devrettirmiştir Müzenin taş ve renkli mermer binasının ön cephesine Kurtuluş Savaşı’nı temsil eden kabartma bir firiz yerleştirilmiştir

Kültür ve Turizm Bakanlığı yönetimindeki Atatürk Müzesi’nde Ankara Anıtkabir Müzesi’nden getirilen Atatürk’e ait 105 parça eserin teşhir ve tanzimi yapıldıktan sonra 1 Temmuz 1968’de fuar ile birlikte ziyarete açılmıştır

Müzede Atatürk’e ait giysiler, silahlar, bastonlar ve yemek takımı gibi eşyalar sergilenmektedir

Fuar Alanı
Tel: (0362) 435 03 58
Faks: (0362) 431 68 28


Gazi Müzesi (Merkez)



Konak iki katlı bir yapı olup dış cephesi yığma tuğladan iç bölümleri de bağdadi olarak yapılmıştır Giriş cephesi oldukça bezemeli ve gösterişli olan yapının ikinci katında bir de balkonu bulunmaktadır Müzeye doğu ve kuzey yönündeki iki kapıdan girilmektedir

Müzede Atatürk ile ilgili fotoğraflar sergilenmiştir Ayrıca eski bir Samsun evi olarak düzenlenmiştir

Merkezkale Mahallesi Mecidiye Caddesi
Tel: (0362) 435 03 58
Faks (0362) 431 68 28


Atatürk Evi ve Müzesi (Havza)

Atatürk bu otelde 25 Mayıs–13 Haziran 1919 tarihleri arasında 18 gün kalarak karargâh olarak kullanmıştır

Konak üç katlı bir yapı olup birinci katında bir orta sofa ve bunun çevresinde dört oda; ikinci katında sofaya açılan beş oda bulunmaktadır

Atatürk’ün kalmış olduğu oda eşyaları ile birlikte korunarak “Gazi Odası” olarak ziyaret edilmiş, diğer bölümler Havza Belediyesi’nin hizmet birimleri tarafından kullanılmıştır Samsun İl Özel İdaresi’nin maddi desteği ile Havza Kaymakamlığı evin tamirini yapmış ve ziyarete açmıştır Kültür Bakanlığı 2001 yılında binayı bütünüyle restore etmiş ve “Atatürk Evi” olarak İl Özel İdare Yönetiminde 2002 yılında yeniden ziyarete açılmıştır

İkinci katta Atatürk’ün çalışma odası, yatak odası ve dinlenme odası o dönemde kullanılan eşyalarla birlikte düzenlenmiştir
Müzenin üçüncü katında Milli Mücadelenin ön hazırlıklarının yapıldığı sırada illerle yapılan bağlantılar, o dönemdeki çalışmalar, resimler ve belgeler sergilenmektedir Ayrıca Atatürk'ün çalışma masasında balmumu heykeline yer verilmiştir Salonlarda ise yöresel etnoğrafik eserler sergilenmiştir

Medrese Mahallesi, Atatürk Caddesi
Tel: (0362) 714 18 19
Faks: (0362) 714 18 19

Bandırma Vapuru (Merkez)



Gemi, Taşkınlar Gemi Sanayi TicAŞ tarafından yapılıp, 15042001 tarihinde teslim edilmiştir

Samsun İl Özel İdaresi’nin 200–2001 yatırım programına alınan Bandırma Vapuru’nun Gemi Müze yapılmak üzere ihaleye çıkarılmıştır İl Özel İdaresi’ne 29 yıllığına tahsis edilen gemi, dolgu sahası içerisindeki koyda 2000 m2’lik bölümü karada, 1000 m2’lik bölümü de denizde olmak üzere yapılmıştır Bu arada kıyıda çevre düzenlemeleri de yapılmış, geniş bir tören alanı, aslanlı yol ve Milli Mücadele’yi tanımlayan rölyeflerin bulunduğu 70 m Uzunluğunda bir duvar, yedi figürlü bir anıt ile çeşitli etkinliklerin yapılacağı mekânlar bulunmaktadır

Müze olarak ziyarete açılan gemide, ProfDr Yılmaz Büyükerşen’in atölyesinde Atatürk ve 18 arkadaşının özgün boyutlarda balmumu heykelleri yapılmış ve bunlar kaptan köşkü başta olmak üzere çeşitli yerlere konulmuştur Vapurun karşısında da yedi figürlü bir anıt yapılmıştır

Bandırma Vapuru, 1878 yılında İskoçya’nın Paisley bölgesindeki Mac Intyre şirketi tarafından Huston and Cardett tezgâhlarında 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilmiştir Geminin ilk sahibi Dussey and Robinson şirketi olup, o zamanki ismi Torocaderto idi

Daha sonra bu gemi Yunanlı bir armatöre satılmıştır Yunanlı armatör Andreadis gemiyi bir başka Yunanlı armatörün Rama Derasimo İstanbul şirketine satmıştır Bundan sonra geminin ismi Panderma olarak değiştirilerek kaydı İdare-i Mahsusa’ya devredilmiştir

Osmanlı Denizcilik İşletmesi olan İdare-i Mahsusa 1910 yılında Panderma ismini Bandırma olarak değiştirmiş ve Posta Vapuru olarak çalıştırmıştır 19 Mayıs 1919’da Atatürk ve silah arkadaşlarını Samsun’a getiren gemi daha sonra posta hizmetlerine devam etmiştir 1925 yılında gemi İlhami Söke isimli şahsa satılarak, aynı şahıs tarafından 4 ay içinde Haliç'te sökülmüştür

Samsun Sivil Mimari Örnekleri


Bununla beraber yapılanmada büyük farklılıklar olduğu da gözlemlenmektedir Bölgedeki alanların çoğunlukla düz ve ovalık oluşu yapılanmada toplu yerleşimi ön plana çıkarmıştır

Samsun yöresindeki köy yerleşimlerinde evler çoğunlukla kare planlı olup, ortadaki sofanın çevresinde odalar sıralanmıştır Taş temelli evlerin kuzeyine üzeri örtülü çevresi de çardak şeklinde açık yazlık bölümler ön plana çıkarılmıştır Kış aylarında ise bu çardaklar kapatılarak ayrı bir odaya dönüştürülmektedir Ahşap döşemeli odaların tavanları kirişler üzerine tahta kaplanmıştır Üst örtüler çoğunlukla beşik ve kırma çatı şeklinde olup kiremit örtülüdür

Yığma taş temeller üzerine duvarlar moloz taş, yığma taş, kerpiç ve bağdadi sıvalıdır Zemin katında döşemeler sıkıştırılmış toprak, üst katlar ahşap kirişler üzerine tahta kaplamalıdır Çatıların yanında düz toprak damlı evlerle de karşılaşılmaktadır

Samsun yöresinde Çarşamba, Ladik, Havza ve Vezirköprü de kendine özgü evler bulunmaktadır

Çarşamba yöresindeki evler bir veya iki katlıdır Tek katlı evlerin köşelerine ikişer metre aralıklarla taşlar yerleştirilmiş, bunların aralarına ağaç kirişler atılmıştır Temeldeki köşe taşları üzerine yatay ve dikey hatıllar konularak duvarların desteklenmesi sağlanmıştır Bazen de doldurma denilen kalın kütükler üst üste yerleştirilerek araları örülmüştür Döşemeler çoğunlukla ahşaptır Duvarların iç ve dış yüzleri samanlı sarı toprakla sıvanmıştır Tavandaki kirişler de tahtalarla kapatılmıştır

Bahçeden birkaç basamakla ev önü denilen büyük bir salona girilmektedir Mutfak ve alt kattaki odalar bu salona açılmaktadır Odaların içerisinde yüklükler, yıkanma için gusülhaneler, dolaplar bulunmaktadır Sedirler (makatlar) iç düzenleme de oldukça yaygındır Ayrıca yöredeki tahıl ve sebze üretimden ötürü, bunların korunması ve kurutulması için aran veya gaylık denilen serenlere önem verilmiştir Bunlar köşe direkleri üzerine oturtulmuş etrafı açık bir nevi ayrı yapılardır Üzerleri sazla örtülü olup, dışa açık yan kenarları mısır sapı veya bir nevi ot ile örtülü pür denilen perdelerle kapatılmıştır

Samsun il ve ilçe merkezlerde bunlardan farklı bir sivil mimari ile karşılaşılmaktadır Bu evler düzgün kesme taştan özenli bir işçilikle yapılmışlardır Ayrıca il merkezinde Rum ve Ermeni evleri de yoğun olup mimari yapıları ile diğerlerinden kolaylıkla ayrılmaktadırlar Samsun 1869 yılında tümüyle yanmış ve bu tarihten sonra yeni bir yapılanmaya gidilmiştir Şehir bir Fransız mimarının planına göre yeni baştan kurulmuştur Deniz kıyısından güneydeki hafif eğimli yamaçlara göre evler kademe kademe yükselmektedir Denize paralel caddeler ile onları dikey olarak kesen sokaklarla adeta antik çağın Hippodamos plan düzenine göre yapılanma bunların çevresinde yer almıştır

Buradaki evler çoğunlukla iki veya üç katlıdır Sivil mimari ahşap veya ahşap karkaslı ve bağdadi sıvalıdır Temel üstü dolgularda taş veya Kızılırmak ile Yeşilırmak yöresindeki taş ocaklardan elde edilen tuğlalar kullanılmıştır Evlerin alt ve üst katları çoğunlukla aynı plan düzenindedir Üst katlardaki salon evin eksenini oluşturmakta, odalar buraya açılmaktadır Ayrıca bu salan çıkmalarla bir veya iki yönlü olarak dışa açılmaktadır Çoğunlukla evlerin girişleri bu çıkmaların altında ve ortasında bulunmaktadır Böylece girişler yağışlardan korunmuştur Evlerin yer katı tuğla, üst katları ahşaptır Girişte taşlık, üst katlara çıkan merdiven ve iki yanında mutfak ve depo gibi bölümlere yer verilmiştir Merdiven altları ise kömürlük olarak düzenlenmiştir Girişler çoğunlukla kare planlı salonlara açılmaktadır İkinci ve üçüncü katlar dışa çıkıntılıdır Evlerin dışa açılan pencereleri dikdörtgen şekildedir

yüzyıl başında yapılmış olan taş devlet yapıları daha çok Rum ve Rus mimarisinin etkisi altında kalmıştır
Bunların başında Hükümet Konağı (1875), Memleket Hastanesi (1900) ve Belediye (1908) gibi yapılar gelmektedir Çarşamba’daki Taşmektep 1911 yılında Samsun-Sivas demiryolunun yapımı sırasında Mühendis Hüseyin Yakup, Süreyya Sami ve Nazif Beyler tarafından yapılmıştır

Samsun Saat Kuleleri


Samsun Eski Saat Kulesi (Merkez)

Saat Kulesi 1944 depreminde yıkılmıştır
Kule ilgili fotoğraflardan kare kaide üzerinde çokgen gövdeli olduğu anlaşılmaktadır Gövde üzerinde pencere ve bezeme bulunmamaktadır Kulenin üzerinde demir şebekeli bir balkonu ve bunun üzerindeki kare bölümün her yüzüne birer saat yerleştirilmiştir Kulenin üzeri aydınlık fenerli bir kubbe ile örtülmüştür



Samsun Saat Kulesi (Merkez)

Samsun il merkezinde Eski Saat Kulesi’nin yıkılmasından sonra bugünkü saat kulesini Mimar Kemal Taner’in çizdiği plana göre yapılmıştır

Saat Kulesi modern bir çizim olup dört cephelidir Her cephe üç bölüm halinde dikdörtgen, ince uzun camekânla kaplanmıştır Bu bölümün üzerindeki dikdörtgen bölümlerin her birine dört ayrı saat yerleştirilmiştir Bu saatler İsviçre’den getirilerek yerine konulmuştur Kulenin üzeri parçalı sekiz beton blok ile örtülmüştür


Ladik Saat Kulesi (Ladik)

Onun yöreden ayrılması üzerine Kaymakam Reşit Bey tarafından 1889 yılında tamamlanmıştır

Saat Kulesi çokgen bir kaide üzerinde yuvarlak gövdeli ve şerefelidir Minareyi andıran saat kulesi kare prizma şeklindeki şerefe üstü bölümünün dört yüzüne yuvarlak kadranlı birer saat yerleştirilmiştir Kulenin gövdesi üzerinde pencere bulunmamaktadır Bezeme olarak yalnızca şerefe altında şerit halinde kabartma kuşaklara yer verilmiştir


Vezirköprü Saat Kulesi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçe merkezindeki Saat Kulesi’ni Sultan IIAbdülhamit döneminde, Sivas Valisi Reşit Akif Paşa’nın Sivas Valiliği sırasında Kaymakam Ahmet Reşit Efendi 1904-1906 yıllarında eski bir kuleyi yenilenip, genişleterek yaptırmıştır Buradaki kulenin Köprülüler zamanında yapıldığı söylenirse de bunu kanıtlayacak bir belgeye de rastlanmamıştır

Saat Kulesi sekizgen bir kaide üzerinde yuvarlak gövdeli ve şerefeli bir minare görünümündedir Kulenin kaidesi çokgen bir gövdeli olup, üzerindeki şerefenin dört yüzüne yuvarlak saat kadranları yerleştirilmiştir Saat kadranlarının bulunduğu petek kısmı sekizgen planlı olup, her cepheye birer pencere açılmıştır Üzeri de küçük basık bir kubbe ile örtülmüştür

Kulenin giriş kapısı üzerine 1324 (1906) tarihli bir kitabe yerleştirilmiştir
Kitabe:
İş bu sa’at kulesi veşevketlu
Abdülhamid Han Sani Efendimiz hazretlerinin zamanında inşa edildi
Ve azımdevletlu
Reşit Akif Paşa Hazretlerininin Sivas Vilayeti Valiliğinde
Kaymakam-ı kaza Ahmet Reşit Efendinin
Himem perurusiyle tavsı’an vücuda getirilmiştir
Fi sene 21 Eylül Sene 1322 (1904)
Fi16 Şa’man-el muazzam sene 1324 (1906)

Samsun Köprüleri

Kurt Köprüsü (Vezirköprü)

Yapı üslubundan XII-XIII yüzyıllarda Selçuklu döneminde yapıldığı ileri sürülmüşse de köprü üzerindeki Grekçe yazı ve işaretler Bizanslılar tarafından yaptırmış olabileceğin ortaya koymaktadır Büyük olasılıkla Bizans döneminde yapılan köprüyü Selçuklular onarmıştır

Köprünün iki yakasında da düzenli yolla bulunmamaktadır Günümüzde de kullanılan köprü kesme taştan 4000 m uzunluğunda, 1500 m yüksekliğindedir Yuvarlak dört kemerli köprünün ayakları içerisinde üç küçük oda bulunmaktadır

Samsun Hanları


Taşhan (Vezirköprü)

Yıl Caddesi üzerinde bulunan bu hanın kitabesi günümüze gelemediğinden, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Yapı üslubundan XIXyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Han, kesme taş ve tuğladan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülü olan han iki katlıdır Üç giriş kapısı bulunmaktadır Hanın avlusunu çevreleyen revaklar altta ve yukarda kalın payeler üzerine oturtulmuştur Bu payeler yuvarlak kemerlerle birbilerine bağlanmıştır
Avlunun zemini taş döşenmiş olup, bunlar orijinalliğini korumaktadır
Günümüzde bu hanın odaları depo olarak kullanılmaktadır Avlusunda da haftanın belirli günlerinde canlı hayvan pazarı kurulmaktadır


Mustafa Efendi Hanı (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan bu hanı, Müftü Es Seyyid Mustafa Efendi 1797 tarihinde yaptırmıştır

Kesme taş ve tuğla hatıllı olarak yapılan kare planlı bu han yıkılmış ve günümüze gelememiştir