Düğünlerde Çalgı Bulundurmakta Ölçü

DÜĞÜNLERDE ÇALGI BULUNDURMAKTA ÖLÇÜ

Câhiliyyet devri gibi asrımızda yapılan evlenme cemiyetlerinin birçoğunda saz, caz ve diğer çalgı âletleri ile sesli ve gürültülü düğün yapmak yaygın bir hâle geldi İyi bir yönü olmayan bu âdete heveslenen bazı kimseler, kendilerini mazur gösterebilmek için, asr-ı saadetteki düğünlerde def çalınmasını misâl olarak göstermektedirler
“Def” ile bu günkü çalgı âletlerini ve bunların çalmmasmdaki maksad ve gaye mukayese edilecek olursa “oldu” ile “öldü” kelimelerinin arasındaki mânâ farkı kadar büyük bir zıddiyet bulunduğu görülür Saadet asrın-daki defin çalmışındaki çeşitli yönlerini açıklayarak gafil müslümanları yanlış temayüllerden korumak istiyoruz

a) Asr-ı saadette def, ilân maksadı ile çalınıyordu Evlenen bir adam, töhmet ve sû-i zân altında kalmamak için, kiminle evlendiğini duyurma maksadı ile, def çaldırırdı Resûl-i Ekrem (sav), bu ilânın kâmil bir şekilde yapılması için, “Nikâhı ilân ediniz Nikâh akdini mescidde yapınız ve onun (duyulması) için defleri tıngırdatınız “(1) buyurmuştur

Mesciddeki nikâh akdini görenler, evdeki def sesini işiten mahalle halkı, evlenen adam ile kadının kimler olduğundan haberdar olurdu “Nikâhta helâl ile haramı ayırmak (ta kolaylık), def sesidir” hadîs-i şerifi bu maksadı açıkça ortaya koymaktadır Kasnağında şıkırtı yapacak madenî parçalar bulunan âlete “mizher” denilmektedir Hisleri tahrik için değil, sadece ilân maksadı ile çalındığından, zilsiz olan ve def diye isimlendirilen âlet tercih edilmiş oluyordu

b) Def çalınırken önünde oynayan olmazdı
Def, ilân maksadı ile çalındığı için, önünde oynayan kadın ve onları seyretmeye gelen erkek bulunmazdı Defi tıngırdatanlar, ekseriyetle, kız çocukları veya câriye sınıfından bir kadın olurdu Bu ciheti belgelemek için bir hadîs-i şerif mealini nakletmek isteriz Hz Âişe (raJ, Es’an bin Zürâre’nin yetim kalmış kızı Fâriğa’yı himayesine alıp büyütmüş ve onu Ensâr’dan Nebît bin Câbir ile evlendirme hazırlığına girişmişti Resûl-i Ekrem (sav), “Yâ Âişe, def çalacak (o sırada şiir-rimsi) birşey söyleyecek câriye gönderdiniz mi?” buyurdu Hz Âişe, “Ey ’ın Resulü, o ne söyleyecek?” deyince, Efendimiz: “Size geldik, size geldik! Bizi selâmlayın, size selâm verelim” desin”^ buyurdu

Hâlid bin Zekvân, Muavviz kızı Rubeyyi’in şöyle dediğini rivâyet etmektedir Düğünümüzün yapıldığı sabah, Rasûlullah (sav) evimize geldi ve senin oturduğun minder üzerine oturdu Küçük kız çocukları deflerini çalıyorlar ve Bedir savaşında şehid düşen atalarımızın (kahramanlıklarını) dile getiriyorlardı Onlardan biri, “Aramızda yarını(geleceği) bilen bir peygamber vardır” deyince, Rasûlullah (sav), “Bu gibi sözler söyleme, sus! Daha önce söylediklerini (veya benzerini) söyle“^ buyurdu

c) Def çalma işi düğün veya bayram günlerine münhasırdı
Maksadın ilân olduğu anlaşılınca, defin nefsanî heveslerle çalm-madığını ve bunun için de yanlarında zilleri olmayanın tercih edildiğini bir daha belirtmek isteriz Defi tıngırdatırken; ya dasitanî kahramanlıkları dile getiren veya “Bizi selâmlayın, size selâm verelim” gibi sözlerin dışında bir manzume söylenmiyordu

d) O günkü düğünlerde erkekler ile kadınlar bir arada bulunmazlardı
Asr-ı saadette “velime” adı verilen yemekte erkekler ayrı bir yerde ağırlanırdı Onlarla ilgili çalgılı bir program olmaz, oynayan ve zıplayan erkek bulunmazdı Bu iddiamıza karşı Habeşistan’lı erkeklerin mescid-i nebevî’deki oyunlarını, hucre-i saadetin kapısı önünde duran ve Resûl-i Ekrem’in arkasına gizlenen Hz Âişe’nin onları seyretmesini, aksi yönde bir delil olarak göstermeye kalkışanlar olabilir Onlara bu durumun “hicâb âyeti” gelmeden önce cereyan ettiğini, Abdülvahhâb-ı Şâ’rânî’nin eserini okumalarını tavsiye ile yetineceğiz(6)

Bu hususları dikkate alan iman ve insaf sahibi bir müslüman, telli, zilli ve nefesli çalgı âletleri ile güftesi nefse hitap eden ve şehveti tahrik eden türküleri nasıl mukayese edebilir? Hele bunların beraberinde utanmayı bırakmış ruhunu şeytanlara satmış, vücudunu insanlara teşhir etmeyi meslek hâline getirmiş bir “dansöz” de bulunuyorsa; ikisini aynı terazide tartabilir mi?

Mevzuu toparlamaya çalışırken okuyucularımızı İslâm âlimlerinin kaynak durumundaki eserleri ile başbaşa bırakarak ve “hak, ittibâ olunmaya daha lâyıktır” sözünü hatırlatarak aradan çekiliyoruz
Nikâh aktine def çalmak suretiyle uygulanmakta olan ilân, zinâ ile suçlanma ihtimâlini tamamen ortadan kaldırmak maksadı ile yapıldığı için, defin zilsiz olması vâcibtir^ Çalgının haram olduğunda bir hilâf (karşı görüş) yoktur Eğer haram olan şeylerden uzak kalırsa düğün ve bayramlarda birazcık (def sesi) câiz görülmüştür^

Ebülleys Semerkandî, hadîs-i şerifte def çalmanın ilândan kinâye olduğunu ifadeden sonra, “zamanımızda çalınan zilli deflere (yani mizher denilenlere) gelince bunların mekruh olması lâzımdır“^ demektedir

Ashâb-ı tercihten bulunan Kadihân, “sadece ilân için, düğün gecesi def çalmakta beis yoktur” demektedir Kadihân’ın fetvasındaki “sadece düğün gecesi kayd-i ihtirazisi ile Semerkandî’nin” zilli deflerin mekruh olduğu görüşünü son bir hatırlatma ile sözlerimi tamamlamak istiyorum

Kaynaklar:
(1)et-Tâcc 2 s 275
(3) Tecrid-i sarih tercümesi c s205
(4) et-Tâc c 2 s 275
(5) Tuhfet’ül-Ahvezi c 4 s 211-212
(6) Keşfül-ğumme anil-eimme c 2 s 58
(7) Fetâvâ-i Gıyâsiye s 109
(8) Fetâvâ-i Hâmicliye c 2 s 304
(9) Büstân’ül-ârifin s 117