Kur'An'Da Din Kavramının Kullanılışı

Kur'an'da Din Kavramının Kullanılışı



Kur'an mesajı içinde "din" kavramı, aşağıda sıraladığımız dört ana kısımdan oluşan mükemmel bir düzeni tarif etmektedir:



1 Hakimiyet ve egemenlik

2 Hakimiyet karşısında boyun eğme ve itaat

3 Söz konusu hakimiyetin etkisi altında kurulan fikri ve ameli düzen

4 Bu düzene bağlılık ve itaat sonucu elde edilen mükafat ya da isyan ve karşı çıkmanın neticesi olarak, yüce egemenlik tarafından verilen mükafat yada ceza



Kur'an "Din" kavramını bazen birinci ve ikinci manaları (hakimiyet, egemenlik ile itaat ve boyun eğme) bazen üçüncü (düzen) bazen de dördüncü manası (yargı,ceza) ile kullanmakta; bazı ayetlerde ise "Din" diyerek, dört ana kısımdan oluşan söz konusu mükemmel düzeni kasdetmektedirBu farklı kullanımları iyice anlayabilmek için aşağıdaki ayetleri gözden geçirelim



1 Birinci ve İkinci Manasıyla Din



"Sizin için yeryüzünü bir durak, bir konak yeri kılan ve gökyüzünü de çatı gibi ayakta tutan Allah'tırO sizlere bir biçim verdi, şu görünüşünüzü de en güzel kıldı ve sizi güzel şeylerle rızıklandırdıİşte budur Rabbiniz olan AllahAlemlerin Rabbi Allah'ın bereketi ne yücedir! O diridirOndan başka ilah yokturÖyleyse dini O'na has kılarak (Allah'a) dua edin" (Mümin, 64-65)



"De ki; 'Dini Allah'a halis (özgü) kılarak, O'na kulluk etmekle emrolundum' Ve ben Müslümanların ilki olmakla da emrolundum… De ki; Ben dinimi yalnızca O'na halis kılarak Allah'a ibadet ederimSiz de O'nun dışında dilediklerinize ibadet etmekte serbestsiniz …Tağuta ibadetten kaçınıp da içten Allah'a yönelenlere müjdeler olsun" (Zümer, 11-17)



"Hiç şüphesiz biz sana bu kitabı hak ile indirdikÖyleyse sen de dini yalnızca O'na halis kılarak Allah'a ibadet etHaberin olsun, halis olan din yalnızca Allah'ındırO'ndan başka veliler edinerek; Biz bunlara, sırf bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye tapıyoruz (ibadet ediyoruz) diyenlere (gelince); şüphesiz ki Allah, onlar arasında ayrılığa düştükleri şeyde hükmünü verecektirAllah yalancı, nankör insanı doğru yola iletmez" (Zümer, 2-3)



"Göklerde ve yerde ne varsa O'nundurDin de halis olarak ancak O'na aittirÖyleyse, Allah'tan başkasından mı korkuyorsunuz? (Yani, Allah'tan başka, hükmüne uymamaktan sakındığınız ve gazabından korktuğunuz başka bir ilah mı var?) (Nahl, 52)



"Allah'ın dininden başka bir din mi arıyorlar? Oysa, göklerde ve yerde ne varsa ister istemez O'nun emrine uymuştur ve O'na döndürülüp götürülecektir" (Al-i İmran, 83)



"Oysa kendilerine, dini yalnız Allah'a halis kılıp, O'nu birleyerek Allah'a kulluk etmeleri, namazı kılmaları, zekatı vermeleri emredilmiştiİşte doğru din budur" (Beyyine,5)



Bütün bu ayetlerde "din" kavramı, yine egemenlik ve bu egemenliği kabul ederek ona itaat etmek ve kulluk yapmak anlamında kullanılmıştırAllah'a dini halis kılmanın manası şudur; Kişi, Allah'tan başkasının hakimiyet, egemenlik ve hükümranlığını reddederek itaat ve kullukta kimseyi O'na ortak koşmaksızın itaat ve kulluğunu yalnızca Allah'a halis kılmalıdır

Yani, Allah'tan başka kime itaat edilirse edilsin, bu itaat Allah'ın itaatı altında ve O'nun belirlediği sınırlar dahilinde olmalıdırÇocukların ana babaya, karının kocasına, köle yada hizmetçinin efendisine vb gibi diğer tüm itaatlar eğer Allah'ın hükmüne dayalı ve O'nun belirlediği sınırlar dahilinde olursa, bu, Allah'ın emri gereği yapılan itaattirAncak, söz konusu itaatler, Allah'a itaatten bağımsız, Rabb yerine konulan kimse ve nesnelerin emir ve isteklerine olursa, bu itaat Allah'a isyandırEğer hükümet, Allah'ın kanunlarına bağlıysa O'na itaat farz, eğer Allah'ın kanunları yerine insanların ortaya sürdüğü kanun ve düzenlemelerle hareket ediyorsa böyle hükümete itaat etmek Allah'a isyandır, O'na karşı gelmektir



2 Din'in Üçüncü Anlamıyla Kullanılışı



"De ki; 'Ey insanlar, eğer benim dinimden yana bir kuşku içerisindeyseniz, ben, sizin Allah'tan başka ibadet ettiklerinize ibadet etmiyorum, ancak ben, sizin hayatınıza son verecek olan Allah'a ibadet ederim Ben müminlerden olmakla emrolundum' Ve yüzünü dosdoğru dine çevir ve sakın müşriklerden olma' diye emredildi bana" (Yunus, 103-104)



"Hüküm, yalnızca Allah'ındırO, kendisinden başkasına kulluk etmemenizi emretmiştirDosdoğru olan din işte budur, ancak, insanların çoğu bilmezler" (Yusuf,40)



"Zina eden kadın ve erkeğin her birine yüzer değnek vurunEğer Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız, onlara Allah'ın dinini uygulama konusunda sizi bir acıma tutmasın" (Nur, 2)



"Gerçek şu ki, Allah katında ayların sayısı, gökleri ve yeri yarattığı günden beri Allah'ın kitabında onikidirBunlardan dördü haram aylardırİşte budur dosdoğru olan din…" (Tevbe, 36)



"…İşte biz Yusuf için böyle bir düzen hazırladık (yoksa) hükümdarın dinine göre kardeşini yanında alıkoyamazdı" (Yusuf, 76)



"Yoksa onların kendilerine Allah'ın izin vermediği dine benzer kanunlar yapan birtakım ortakları mı var?" (Şura, 21)



"Sizin dininiz size, benim dinim de bana" (Kafirun, 6)



Bütün bu ayetlerde "din" kelimesi ile kastedilen mana; kanun, kural, şeriat, yol ve insanların yaşamını ona bağımlı olarak sürdürdüğü düşünce ve hayat nizamıdırEğer bir kimsenin birtakım kanun ve kurallara uyarak, tabi olduğu egemenlik Allah'ın egemenliği ise, o kişi Allah'ın dinindedirYok eğer bu egemenlik herhangi bir despotun, bir kralın, bir şefin egemenliği ise; kişi o despotun,kralın,şefin dinindedirEğer egemenlik herhangi bir ruhban sınıfın elindeyse, kişi onların dinindedirÖte yandan egemenlik herhangi bir aile, hanedan yada halkın çoğunluğunun egemenliği şeklinde ise kişi söz konusu zümrelerin dinindedirÖzetle, kişi son noktada kimin hüküm ve iradesini gözönünde bulunduruyor, kimin yasa ve önerilerini ölçü ve esas olarak alıyor, onunla amel ediyor, hayatını düzenliyorsa onun dinini benimsemiş, onun dininin takipçisi olmuştur



3 Dördüncü Manasıyla Din



"Size va'dedilen şey ölümden sonraki hayat mutlaka doğrudurDin (yargı ve ceza) mutlaka gerçekleşecektir" (Zariyat, 5-6)



"Din (yargı ve cezayı) yalanlayanı gördün mü? İşte yetimi itip-kakan, yoksulu doyurmayı teşvik etmeyen odur" (Maun, 1-3)



"Din gününün (yargı ve ceza gününün) ne olduğunu sen nereden bileceksin! Ve yine din gününün ne olduğunu nereden bileceksin! O gün kimsenin kimseye yardım edemeyeceği bir gündür! O gün emir yalnızca Allah'a aittir" (İnfitar, 17-19)



Bu ayetlerde din kelimesi yargı ve ceza,hesap,mükafat manalarında kullanılmıştır



4 En Genel Kavram Olarak Din



Kur'an-ı Kerim "Din" kelimesini, bu son anlamıyla şöyle ifade eder: Din, insanın benimseyip, itaat ederek boyun eğdiği herhangi bir yüce egemenliktirBu egemenliğin koyduğu yasa ve kurallar çerçevesinde hayatını sürdürürBoyun eğdiği egemenliğin siyasal otoritesine itaat etmesine karşılık izzet,yücelme ve mükafat bulmayı umarİsyan etme veya otoriteyi tanımama durumunda alçaklık ve perişan hale düşmekten, en ağır azaplarla karşılaşmaktan korkar

Aşağıdaki ayetlerde "din" kelimesi birbirini tamamlayan dört anlam boyutunu (egemenlik,itaat ve boyun eğme,kural,yasa ve düzen,yargı ve ceza) hepsine birden işaret etmektedir



"Kendilerine kitap verilen kimselerden (tek yüce hakim sıfatıyla) Allah'a ve (yargı,hesap ve ceza günü sıfatıyla) ahiret gününe inanmayan, Allah'ın ve Rasulünün haram kıldığını haram tanımayan ve hak dini (İslamı) din olarak benimsemeyenlerle, onlar küçük düşüp, kendi elleriyle cizye vermeye razı oluncaya kadar savaşın" (Tevbe, 29)



Bu ayette, "Hak dini" deyimi terminolojik bir ifadedirAçıklamasını bizzat deyimin sahibi Allah Teala önceki üç ifadede yapmaktadırBiz de tercümemizde din kelimesinin dört ayrı anlamının açıklandığı ifadeleri numaralandırdıkSonra da "hak dini" deyiminin kelimenin bütün anlamlarını bünyesinde topladığını belirttik



"Firavun dedi ki; Bırakın beni, Musa'yı öldüreyim de o (gitsin) Rabbine yalvarıp yakarsınÇünkü ben, sizin dininizi değiştirmesinden yada yeryüzünde fesat çıkarmasından korkuyorum" (Mümin, 26)



Firavun'la HzMusa (as) arasında geçen olayları, Kur'an'da verilen tüm ayrıntılarıyla gözden geçirip, değerlendirdiğimiz zaman, bu ayette geçen "din" kelimesinin, sadece inanç ve manevi değerler bütününden ibaret bir dini hayat şeklini anlatan "religion" kavramını değil, devlet ve toplum düzeni anlamını da kapsadığını açık bir şekilde görüyoruzMusa (as) eğer misyonunda başarılı olursa Firavun, devletin değişeceğini söylemek istiyorduBu taktirde firavunların hakimiyet ve egemenliği bitecek, devrin yürürlükteki yasa ve gelenekleriyle sürdürülen hayat nizamı kökünden sökülecek, bütün bunların yerine, yeni yasa ve geleneklerin üzerinde yükselen yepyeni bir nizam kurulacaktır



"Allah katında din, hiç şüphesiz İslamdır" (Al-i İmran, 19)



"Kim ki, İslam'dan başka bir din ararsa, onun dini asla kabul edilmez ve bu kimse ahirette kaybedenlerden olacaktır" (Al-i İmran, 85)



"Müşrikler istemese de, O hak dini bütün dinlere üstün kılmak için peygamberini hidayetle gönderdi" (Tevbe, 33)



"Fitne kalmayıncaya ve din bütünüyle Allah'ın oluncaya kadar onlarla savaşın…" (Enfal, 39)



"Allah'ın yardımı ve fethi geldiği ve insanların dalga dalga Allah'ın dinine girdiklerini gördüğün zaman; Rabbini hamd ile tesbih et ve O'ndan mağfiret (bağışlanma) dileÇünkü O, tevbeleri çok kabul edendir" (Nasr, 1-3)



Bütün bu ayet-i kerimelerde "din" kelimesi itikadi, nazari,ahlaki ve ameli boyutları ile topyekün mükemmel bir hayat nizamını ifade etmektedir



İlk iki ayette insan için, Allah katında kabul gören yegane hayat nizamının yalnızca ve sadece Allah'a itaat ve kulluğa dayanan hayat nizamı (İslam) olduğu belirtilmektedirTemelleri Allah'tan başka bir egemen gücü mutlak otorite olarak görmeye ve bu otoriteye itaata dayanan başka bir nizamın, kainatın sahibi yanında kabul görmesi kesinlikle mümkün değildirBu eşyanın tabiatına, evrensel varoluşun ilkelerine(fıtrat) aykırıdırÇünkü, insanı yaratan ve rızıklandıran, mülkünde onu "raiye" sıfatıyla barındıran Allah'ın, kendi egemenliğinin dışında, başka bir egemenliğe boyun eğip, itaat ve kulluk ederek hayat sürdürülmesini, başka kişi, kurum ve otoritelerin yönlendirmesini ve bu doğrultuda hareket edilmesini normal görmesi olacak şey değildir

Üçüncü ayette, Allah'ın, resulleri aracılığıyla insanoğluna gerçek ve doğru hayat nizamı olarak İslam dinini gönderdiği ifade ediliyorYine bu ayette elçilerin görevinin insanlara İslam'ı, bu gerçek hayat nizamını tebliğ etmek ve bu dinin diğer bütün nizamlara,dinlere galip gelip yeryüzünde hakim olması için her türlü çaba ve gayreti sarfetmesi gerektiği buyurulmaktadır

Dördüncü ayette, İslam dinine tabi olanlara; yeryüzünde fitnenin, yani Allah'a isyan esasına dayalı bütün nizamların kökü kazınıncaya ve itaat ve kulluk nizamı olarak yalnız Allah'ın düzeni yeryüzüne hakim oluncaya kadar savaşmaları emredilmektedir

Beşinci ayette ise, 23 sene aralıksız süren çaba ve gayret sonucunda arap toplumunda,toplumsal bir devrimin başarıyla gerçekleştiği anlatılıyorİslam artık itikadi,fikri,ahlaki,siyasi,medeni,iktisadi,sosyal ve psikolojik tüm boyutlarıyla uygulanmaya koyulmuşturİslam otoritesinin hakim olmasıyla da Araplar her köşe ve bucaktan dalga dalga gelerek Allah'ın nizamına katılmaktadırVe nihayet bu ayet, Allah Rasulünün bütün bu gelişmelerden görevinin tamamlandığı bir dönemde indiriliyorAynı şekilde bu ayette, HzMuhammed (sav)'e memur edildiği vazifesini başarıyla yerine getirmesinden dolayı gurura kapılmaması gerektiği, noksan sıfatlardan münezzeh, ayıplardan uzak ve kamil zatın sadece Allah olduğu uyarısı yapılmaktadırBu muhteşem misyonun başarılması nedeniyle Peygamber Efendimiz'in Allah Teala'ya tesbih,hamd ve senada bulunması gerektiği hatırlatılmakta; HzPeygamber (sav)'den 23 yıllık hizmet döneminde görevini yerine getirirken, kendinden sadır olan hamlık ve noksanlıklardan sana sığınırım" diyerek yüce Allah'tan af ve mağfiret talebinde bulunması istenmektedir



Seyyid Ebu'l A'la el-Mevdudi (Kur'an'ın Dört Temel Terimi)