Diyarbakır Kalesi - Diyarbakır Surları Ve Burçlar

Diyarbakır Kalesi ve Diyarbakır Surları









Eski Diyarbakır şehrini kuşatan kale ve surlara Diyarbakır Kalesi diyoruz Çin Seddinden sonra dünyanın en uzun, en geniş ve sağlam surlarından biri olduğu kabul edilir Kale, Karacadağ'dan Dicle'ye uzanan geniş bazalt yaylanın doğu ucuna, zeminden yüz metre yüksekliğe kurulmuştur Kalenin ilk yapılışı kesin olarak bilinmiyor Fis Kayasına kurulu iç Kalenin, milattan 2000 yıl kadar önce Hurriler Döneminde kurulduğu sanılıyor











Yazılı belgelere göre milattan sonra 349 yılında Roma imparatoru ikinci Constantinus (Kanstantinus) zamanında şehrin surlarla çevrildiği kalenin onarıldığı biliniyor 367 ve 365 yılları arasında şehrin batı surları yıktırılmış, Urfa Kapısı ve Mardin Kapısına uzanan bölüm yapılmış, altıncı yüzyılda Justinianus zamanında güçlendirilerek genel biçimini almış, daha sonraki yıllarda sürekli onarımlarla genişletilerek günümüze kadar ayakta kalmıştır











Genel olarak kalkan balığı biçimini andıran Diyarbakır Kalesi, Dış Kale ve iç Kale olarak iki bölümden meydana gelmektedir Dış Kale surlarının uzunluğu 5 kilometre kadardır Doğu - Batı doğrultusunda 1700, kuzey - güney doğrultusunda 1300 metrelik bir alanı kuşatmaktadır Surların yüksekliği 10-12 metre, kalınlığı 3 - 5 metredir Surlar üzerinde kuleleri birbirine bağlayan geniş bir yol vardır Bu yol, 70 santimetre kalınlığında mazgal duvarları ile korunmuştur Kalenin 81 burcundan en ünlüleri Evli Beden (Ulu Beyden), Yedi Kardeş ve Keçi (Kiçi) burçlarıdır Burçların içinde koğuşlar, mahzenler, sarnıçlar ve depolar yer almıştır


Keçi Burcu





Dış Kale ile iç Kale surlarında Romalılardan Osmanlılara kadar çeşitli devletlere ait yazıtlar (kitabeler) bulunmaktadır Bunları şöyle sıralayabiliriz : Latince : Romalılar, 367 - 375 yılları arası, Yunanca: Bizanslılar, 440 - 528 yılları arası Arapça yazıtlar : Abbasîler 909, Mervaniler 995 - 1035, Büyük Selçuklular 1088 - 1092, Şam Selçukluları 1093, İnallılar 1141, Nişanlılar 11 54 - 11 83, Artuklular 1 1 88 - 1 208, Eyyüplüler 1 236 - 1 237, Akkoyunlular 1149 - 1479 Farsça yazıtlar Osmanlılar Dönemine aittir 1525 – 1527 arası tarihlerini taşır


Yedi Kardeşler Burcundaki Artuklu kitabesi
ve hayvan figürleri





Dış Kalenin kapıları : Kuzeyde Dağ Kapışı (Harput Kapışı), batıda Urfa Kapışı (Rum Kapışı), güneyde Mardin Kapışı (Teli Kapışı), doğuda Yeni Kapı (Su Kapışı, Dicle Kapışı)

İç Kalenin kapıları : Fetih Kapışı, Oğrun Kapışı, Saray Kapışı, Küpeli Kapış; Fetih ve Oğrun kapıları dışarıya, Saray ve Küpeli kapıları iç tarata şehre açılır İç Kale Kanunî Sultan Süleyman zamanında 1524 – 1526 yılları arasında ikinci bir surla çevrilerek genişletilmiştir


Urfa Kapı






Tek Kapı




Dış Kale surları içinde cami, medrese, türbe, kilise, han, hamam gibi tarihî eserler yer almaktadır iç Kale surları içinde iki kilise, Artuklu Sarayı kalıntıları Viran Kale, sarnıç ve cami bulunmaktadır

Çift Kapı




Diyarbakır Kalesi ve Surları'nın Unesco Dünya Mirası Listesi'ne seçilmesi ile ilgili 'alan yönetimi ve alan sınırlarını belirleme çalışması' başlamıştır 2000 yılında Kale ve Surlar geçici olarak listeye alınmıştı

Surların Büyük Burçları








Evli Beden Burcu (Ulu Beden Burcu): Artuklu hükümdarı Melik Salih adına 1208 yılın da Mimar İbrahim tarafından yapılmıştır Bilhassa burcu bir kuşak gibi saran kitabesi önemli bir sanat eseridir

Ben-u Sen Efsanesi
Kenti çepeçevre kuşatan surların güneybatı kesimine Ben-u Sen surları denir Bu bölümdeki surların, Yedi Kardeşler ve Evli Beden (Ulu Beden) burçlarının ayrı bir önemi vardır Çok sağlam, süslü ve yazıtlı olan bu burçlara ilişkin, şöyle bir efsane anlatılır:

Suriçi’ndeki Mimar Sinan’ın Ali Paşa Camii ve Külliyesi’nin hemen karşısında, Diyarbakır surlarının iki en önemli ve etkileyici burçları, Evli Beden (Ulu Beden) ve Yedi Kardeş var Cepheleri, kitabeli, aslan ve çift başlı kartal kabartmalı burçların bulunduğu bölge, Ben u Sen olarak biliniyor Burasıyla ilgili, halk arasında yaygın olarak bilinen ve anlatılan bir efsaneye göre; bir usta ve kalfası en güzel burcu kimin yapacağı üzerine iddiaya girmiş Surların en güneyine Yedi Kardeş Burcu’nu yapan usta ile hemen yakınında Evli Beden Burcu’nu bitiren kalfa, halkın huzurunda, birbirlerine ‘’ben mi, sen mi?’’ diye sormuşlar Ancak usta, kalfasının sanatının üstünlüğünü kabullenerek kendini surlardan aşağı atmış Ustasının ölümüne dayanamayan kalfa da onun ardından atlamış Ustayla kalfanın rekabet ve dostlukla karışık bu hikayesinin geçtiği yer, o gün bu gündür, ‘’Ben ve Sen’’ anlamına gelen Ben u Sen olarak anılıyor Mem-u Zin'deki gibi, Mem ile Zin


Evli Beden Burcu








Yedi Kardeş Burcu: Artukoğlu Melik Salih adına 1208 yılında Mimar İbrahim’in oğlu mimar Yahya’ya yaptırılmıştır Burcun üzerinde Selçukluların simgesi olan çift başlı kartal ile iki arslan kabartması, bunların altında da burcun yazıtı vardır

Burcun bu adı alışı şu efsaneyle açıklanır: Bu dönemde düşman Diyarbakır surlarını kuşatır Günlerce süren kanlı çarpışmalardan sonra kale düşer Ancak, yedi kardeşin savunduğu, şimdiki Yedi Kardeşler Burcu bir türlü teslim olmamaktadır Düşman tüm gücüyle yüklenir, sonuç alamaz Uzlaşmak üzere elçi gönderir Yedi Kardeşlerin elçiye cevabı şöyle olur: Biz bir şartla teslim oluruz O da canımızın bağışlanması Burayı yalnız kralınıza ve komutanlarınıza teslim ederiz Gelip burca girsinler ve kaleyi teslim alsınlar, sonra da canımızı bağışlasınlar Kral bu şartı kabul eder Komutanlarıyla birlikte burca girer Girer girmez büyük bir patlama olur Yedi Kardeşler barut mahzenini ateşlemiştir Kale havaya uçar Kral, komutanlar ve yedi kardeş ölür Düşman ordusu dağılır Bu olaydan sonra bu burcun adı Yedi Kardeşler Burcu olur


Yedi Kardeşler Burcundaki Artuklu kitabesi
ve hayvan figürleri








Keçi Burcu (Kiçi Burcu): Mardin kapısının doğusunda yontulmuş olan kaya kitlesinin üstüne inşa edilen Keçi Burcu; surlar üzerinde bulunan burçların en büyüğü ve en eskisidir İnşa tarihi bilinmemekle birlikte 1223 yılında Mervan oğulları tarafından onarıldığı anlaşılmaktadır Bu görkemli burç içinde 11 kemer bulunmaktadır Eskiden tapınak olarak kullanıldığı sanılan burcu son bölümünde bir kuyu ve yeraltı geçidini andıran dehliz bulunmuşsa da üzeri beton bir blokla kapatılmıştır


Keçi Burcu



Resimler wowturkey sitesinden ve Panoramio Nejat Satıcı'dan alınmıştır