Smyrna (İzmir)

Smyrna





Smyrna-Samornia MÖ 3000 yıllarında Lelegler tarafından, bugünkü Bayraklı yakınında bulunan Tepekule mevkiinde kurulmuştur Smyrna sözcüğü daha ziyade bir Amazon Kraliçesine atfedilmektedir MÖ 2000-1200 yılları arasında yaşamış olan Hitit Krallığı’nın etkisi altında kalan Smyrna, Hitit Devleti’nin MÖ 1200 yılında Frig akınlarıyla yıkılması sonucu MÖ XI Yüzyılda Yunanistan’dan Batı Anadolu kıyılarına göç eden Aiollar, daha sonra da İonlar tarafından işgal edilmiştir MÖIyyda Smyrna’nın küçük bir bölümünün Pagos dağına,büyük bir bölümünün de liman çevresi ile dağ arasındaki alana yayıldığı görülür

VIIyüzyılda Smyrna, Lydia’lıların düşmanca davranışları ile karşılaşmıştır Özellikle Gyges, saldırıları Smyrna üzerine yöneltmişse de kenti bir türlü ele geçirememiştir Kral Alyattes’in kenti yakıp yıkmasından sonra yaklaşık 300 yıl basit bir yerleşim alanı olmaktan ileri gidememiştir Lydia baskısından bunalan İonialılar Smyrna’yı bırakarak çevre köylerine dağılmışlar, tehlikenin geçmesinden sonra da yeniden memleketlerine dönmüşlerdir MÖV-IVyüzyıllarda Smyrna ile ilgili bilgilerimiz oldukça karanlıktır Büyük olasılıkla, diğer İon kentlerinde olduğu gibi Pers egemenliğine girmiş ve tiranlar tarafından yönetilmiştir




Büyük İskender’in Çanakkale yöresinde Pers kralı Darius’u yenişinden sonra (MÖ333) Anadolu’nun büyük bölümü Makedonyalıların egemenliğine girmiştir Böylece İonia’da olduğu gibi Smyrna da Hellenistik dönemde gelişmiş, nüfusu artmış ve zenginleşmiştir Bu arada da kent Pegas dağı (Kadifekale) eteklerinden ovaya doğru yayılmaya başlamıştır Büyük İskender bir bakıma Smyrna’nın da kurucusu sayılmıştır




Mitolojik bir öyküye göre Pagos dağında avlanmaya giden Büyük İskender,bir ağacın altında uyuya kalmıştır Orada gördüğü rüyada kendisine Smyrna’nın buraya taşınması öğütlenmiştir Bunun üzerine Claros’daki Apollon kahinlerine danışmış ve şu cevabı almıştır:

“Kutsal Meles ötesinde Pagos’a yerleşmeye gidecek olan bu insanlar üç veya dört kez mutlu olacaklardır”

Nitekim MS244-249 yıllarında Philippus döneminde basılmış bir Roma sikkesinde Büyük İskender’in Pagos dağında ağaç altında uyurken iki tanrıçanın rüyasına girmesi görülmektedir

Pausanias’dan öğrenildiğine göre bu olaydan sonra Büyük İskender’in isteği üzerine kent Bayraklı’dan Kadifekale’ye taşınmış ve İmparatorun kumandanlarından Lysimakhos bununla görevlendirilmiştir Bundan ötürü de Smyrna’nın çevresinde Lysmakhos ismi ile tanınan surlar yapılmıştır




MÖIIIyüzyıl başlarında Ephesos’luların tavsiyesiyle onüçüncü üye olarak Panionion Birliğine kabul edilmiştir Hellenistik dönemde bağımsızlığını sürdürmüş, Seleukosların yanında yer almıştır Büyük İskender’in ölümünden sonra İmparatorluğu generalleri arasında bölüşülmüş Smyrna da Seleukosların payına düşmüştür Pergamon krallığının Seleukosları yenmesinden sonra da başta Smyrna olmak üzere İonia onların yönetimine girmiştir Pergamon kralı III Attalos’un ölümünün ardından vasiyet yoluyla Roma İmparatorluğuna bağlanmıştır

Tiberius, Hadrianus, Caracalla gibi Roma İmparatorları Smyrna’ya özel bir konum tanımış ve bazı yetkiler vermiştir MS178 depreminde kent büyük zarar görmüşse de Marcus Aurelius’un maddi yardımlarıyla yeniden eski görkemine ulaşmıştır Onarılan yapılara yenileri de eklenmiştir




Smyrna en parlak dönemini İonlar zamanında yaşamıştır MÖ 600 yılında Lidya Kralı Alyattase tarafından işgal edilen İzmir, MÖ 546 yılında Persler’in, MÖ 334 yılından sonra da Büyük İskender ve kumandanlarının idaresi altına girmiştir MÖ 302’de Trakya’dan gelerek Büyük İskender’in kumandalarından Antigones’i yenen Lizimaktos’un, daha sonra da Seleukoslar’ın hakimiyetine giren Smyrna, kısa bir müddet de Bergama Krallığı idaresinde kalmış, MÖ 133 yılında kesin olarak Romalılar’ın eline geçmiştir MÖ 88 yılında Pontus Kralı Mihridades ele geçirmiştir Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması ile Bizanslılar’’ın bir eyalet merkezi olan İzmir, MS 440 yıllarında Hun Hükümdarı Atilla’nın istilasına uğramıştır




MS 695 yılından itibaren iki defa Araplar’’ın akınına maruz kalmış, sonra yine Bizanslılar’ın eline geçmiştir Bizans döneminde önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur Aziz Yuhanna’nın Vahiy’inde geçen yedi cemaat arasında Smyrna’da sayılmaktadır [Diğerleri:Ephesos,Pergamon,Thyateria (Akhisar) , Sardes, Philadelphia (Alaşehir) ve Laodikeia’dır] Burada Aziz Policarp’ın da ismi geçmektedir İncil’in “Mektuplar” kısmında yazıldığı gibi Aziz Paulos burada oturan halka mektuplar yazmış ve onları Hıristiyanlığa davet etmiş, bir yandan da yeni dine inananlara karşı yöneltilen baskı ve zulümlere karşı onları uyarmıştır

Smyrna,MS V-VIyüzyıllarda daha da gelişmiştir Ancak MS VIIyüzyıldan sonra baskınları artan Arap akınlarından ötürü siyasi ve ekonomik yönden gerilemiştir 1264 de Latinler liman bölgesine yerleşmiş, 1310’da da Aydınoğulları buraya eğemen olmuştur







Smyrna Kalıntıları:

İonia bölgesi antik kentlerinden Smyrna, İzmir körfezi’nin kuzey-doğusunda yaklaşık 100 dönümlük bir alana yayılmıştır Buradaki ilk yerleşmenin başlangıcını bulabilmek amacıyla Bayraklı yakınında Tepekulede yapılan kazılar MÖ V-I yylara inen kalıntıları ortaya çıkarmıştır Buradaki ilk araştırmalara 1824-28 de Prokesch von Osten başlamıştır Avusturya Arkeoloji Enstitüsünün 1930’da başlattığı kazıları ise Fransız Miltner sürdürmüştür Böylece Yamanlar Dağı’nın eski bir yerleşim alanı olduğu anlaşılmıştır

İzmir Akropolündeki araştırmalarda da dikdörtgen yapı kalıntıları,kayalara oyulmuş temeller ortaya çıkmıştır OrdProfDrEkrem Akurgal’ın Prof James Cook ile beraber (1948-1951) de başladığı kazılarla Smyrna’nın tarihi gün ışığına çıkmıştır Daha sonra EAkurgal 1966’ya kadar kazıları yalnız yürütmüştür Yakın zamana kadar da eşi DoçDr Meral Akurgal çalışmaları sürdürmektedir EAkurgal, Athena Mabedi, su kemerleri (akvadük) ve antik evlerin yanı sıra çok sayıda MÖ3000-2500’e tarihlenen kalın çizgili, kaba hamurlu çanak çömlek çıkmıştır

Kalıntıların bazılarının Troia I ve Troia II yapı katları ile aynı dönemde yapılmış olmaları dikkat çekicidir İonia bölgesinde sıkça rastlanan, Hellenistik çağda yapılmış çok odalı evlerle burada da rastlanılmıştır




Smyrna sur kalıntıları, Basmane garından Tilkilik ve Altın park’a giden yolun başlarında görülmektedir Kadifekalede pek az örneği kalabilen surlar genellikle Orta Çağ’a ait olup bunların alt tabakalarında Hellenistik Çağ’a ait izler görülmektedir

Gezginlerin ve tarihçilerin değindiği tiyatro,stadion gibi yapıların yerlerini, ne şekilde olduklarını öğrenebilmek oldukça zordur Bunlardan tiyatro 1950’li yıllarda rahatça görülebildiği halde günümüzde gecekonduların arasında tamamen kaybolmuştur

Smyrna’nın antik yıllarına ait kalıntılar yeni caddelerin açılışında ve temel kazıları sırasında rastlanntı sonucu ortaya çıkmıştır Örneğin Eşrefpaşa Caddesi yeniden düzenlenerek açılırken antik tarihçilerin değindiği antik yol ile karşılaşılmıştır Günümüzde,Eşrefpaşa Parkı içerisinde kalıntıları görülen antik yol doğu-batı yönünde uzanan iki kutsal yolun daha bulunduğunu belirttiği gibi bunların denizden gelen esintilerin aracılığı ile kenti serinlenttiği de ileri sürülmüştür




Smyrna’da Roma döneminde yapılan yapılar da yeni inşaatlar arasında gözden kaybolmuştur Pagos Dağı’nın kuzey-batı eteklerinde olan tiyatro ile stadiumun yakın tarihlerde görülebilen Cavea’nın destek duvarları,oturma kademelerine uzanan tonozlu geçit gibi izleri de ortadan kalkmıştır Bugünkü Basmane istasyonundan yukarıya doğru çıkıldığında 1922 yangınından kurtulabilen eski evler arasında kalmış olan bu kalıntıların olduğu yer uzun süre büyük bir çukur olarak kalmıştır Ancak kentin plânsız gelişmesi burasının evlerle dolmasına neden olmuştur Bugünkü İzmir’de Namazgah (Tilkilik) Roma Agorasında peş peşe yapılan kazılar, o dönemle ilgili kalıntıları ortaya çıkarmıştır

Rudolf Naumann ve Selâhattin Kantar’ın ,Türk Tarih Kurumu ile Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü adına 1932-1941 yıllarında sürdürdüğü kazılarda agoranın 120 x 80 m ölçüsünde bir dikdörtgen avlusu olduğu, doğu ve batısında da ikişer katlı stoaların olduğu anlaşılmıştırStoalar iki sütun dizisi ile üç’e bölünmüştür Bunların arasındakii yapılar1750 m genişliğindedir Burada halen devam eden bu kazıdan çıkarılan Poseidon-Demeter heykel grubu İzmir Arkeoloji Müzesindedir MS178 depreminde kent ile birlikte Stoa’da yıkılmış,ancak Marcus Aurelleus Smyrna’yı yeniden yaptırırken Stoa’nın batı kolonları üzerine karısı IIFaustina’nın portresini koydurmuştur

Smyrna Tarihindeki Önemli Olaylar

MÖ 3000 Kentin tarih öncesi çağda kuruluşu
MÖ 18yy Tismurna adının Kültepe tabletlerin ortaya çıkışı
MÖ 1050/1000 Kentin Aioller tarafından kuruluşu
MÖ 1000-750 Attika etkisinin süreci
MÖ 950 İon yayılışının başlangıcı
MÖ 950-900 Panionion’un kuruluşu
MÖ 850 İlk kent surunun yapılışı
MÖ 750 Korinth etkisinin başlangıcı
MÖ 725 Athena Tapınağı’nın ilk evresi
MÖ 688 İzmir’li Onomastos’un 23 Olimpiyat’larda boks dalında şampiyonluğu
MÖ 650 Doğu eserlerinin Smyrna’da ilk defa görülmesi
MÖ 675-640 Athena Tapınağı’nın Subgeometrik Evresi
MÖ 640-545 İzmir kentinin en parlak dönemi
MÖ 640-600 Athena Tapınağı’nın Oryantalizan Dönemi
MÖ 640 Smyrna’da yazının kullanılmaya başlaması
MÖ 630-620 İonia’da sikkenin kullanılmaya başlaması
MÖ 630 Smyrna’da ithal ürünlerin artışı
MÖ 620 Athena Tapınağı’nda terasların ilk yapılışı
MÖ 600 Smyrna’da anıtsal heykel sanatının başlaması
MÖ 600 Athena Tapınağı’nın Alyattes tarafından tahribi
MÖ 620-590 Tantalos Mezarı’nın inşası
MÖ 590-580 Athena Tapınağı’nın onarılması
MÖ 600-550 İonia’da bilimsel çalışmanın doğuşu
MÖ 580 Korinth etkisinin azalması
MÖ 590 Attika siyah figürlü vazoların ithal edilmeye başlanması
MÖ 560 Doğu Yunan dünyasında siyah figürlü vazo türlerinin ortaya çıkışı
MÖ 550 Oryantalizan keramik türünün son bulması
MÖ 545 Smyrna’nın ve Athena Tapınağı’nın Persler tarafından tahribi
MÖ 500-400 Smyrna’nın kısmen terk edilişi
MÖ 400-330 Smyrna’nın yeniden canlanması
MÖ 330-300 Smyrna’nın Bayraklı’dan Kadifekale’ye taşınması