Bodrum Antik Tiyatro | Muğla

Bodrum Antik Tiyatro






Antik çağların Batı Anadolu'daki en önemli kentlerinden ve dünyanın Yedi Harika'sından birine sahip ve tarihin babası sayılan Herodotos'un doğum yeri olan bu kentten, Halikarnassos'tan üzülerek söylemek gerekirse pek az şey günümüze kalmıştır Var olanlar da seneler içinde sanki sistematik bir şekilde tahrip edilmişlerdir





Haikarnassos'tan kalanların içerisinde nispeten en iyi korunanı Göktepe'nin güney eteklerine sırtını dayamış olan amphitiyatrodur

Elimizde kesin bilgiler olmasa da antik tiyatronun Maussollos devrinde veya biraz daha geç devirde yapılmış olabileceği (ama MÖ 4 yüzyıldan ne sonra ne önce) kuvvetli bir ihtimaldir Ancak yapı Roma çağında onarım görmüş, belki de skene (sahne) ikinci katı ve üst cavea (oturma yerleri) bu çağda inşa edilmiştir





Doğu Roma imparatorluğu devrinde ise ufak tefek tamiratlarla kullanılmış ve daha sonraları MS 7 yüzyıldan sonra kullanılmaz olmuştur Belki de zelzeleler sonucu toprak altında kalmıştır Zira ProfDr Ümit Serdaroğlu (o zamanlar asistan idi) burada kazılara başlamadan önce (1970) alt cavea'nın varlığı pek bilinmiyordu

Tiyatro tipik MÖ 4 yüzyıl klasik Yunan tiyatrolarına bir örnektir Bir farkı orchestra denilen ortadaki alanın tam yuvarlak olmayışıdır Sahne (skene) binasının pozisyonu, yandaki seyirci giriş ve çıkışları (paradoi'lerin) üstünün açık oluşu ve mimari tarzı, oturma yerlerinin ( cavea) durumu, yani tiyatronun planı ile Epidauros'taki klasik Yunan tiyatrolarına örnek gösterilen geç 4 yüzyıl tiyatrosu ile büyük bir benzerlik göstermektedir





Antik çağ tiyatroları incelendiğinde bunların üç ana bölümden oluştuğu görülür Bu değişmez bir kuraldır

1 Seyircilerin oturdukları basamaklı kısım, yani Cavea yahut Theatron

2 Önceleri koronun sonraları oyuncuların da durduğu ortadaki yuvarlak ya da yarım yuvarlak alan Orchestra

3 Tiyatronun ön bölümündeki, önceleri dekoratif, sonraları oyunun oynandığı sahne binası Skene ve Proskene bütün bu üç ana öğe de kendi içerisinde devirler boyunca yazılı edebiyattaki gelişmelere ve günün modasına uygun ve paralel olarak çeşitli değişiklikler ve gelişmeler göstermiştir Antik çağlarda tiyatrolara ücretle girilirdi Bunun için alınan jeton şekilli biletlere Symbalon adı verilirdi (ki günümüzde kullanılan Sembol kelimesi buradan gelir) Mesela Atina'da MÖ 4 yüzyılda giriş ücreti 2 obol idi





Antik çağlarda tiyatroların eğlence yeri olmalarının yanı sıra sosyal görevleri de vardı Siyasal konuşmalar, propagandalar, sosyal ve edebi söyleşiler, şiir ve şarkı yarışmamaları da yapılırdı buralarda Bunun en büyük nedenlerinden birisi de bu tiyatrolarda akustik probleminin çözülmüş olmasıydı





Elbette o dönemde Halikarnassos tiyatrosunun önünden 4 şeritli yol geçmiyordu ve 24 saat boyunca kamyon, otobüs ve mobilet trafiği yoktu Ayrıca Bodrum da bu kadar gürültülü değildi Antik çağlarda tiyatro olmazsa olmaz yapılardan biridir Bunu her antik kentte bir tiyatro olmasından anlıyoruz Bugün Anadolu'da bilinen 100'e yakın tiyatro yapısı vardır bu yapılar MÖ 4 ç yüzyıl ile MS 2 yüzyıl arasına tarihlenir Tiyatro oyunları, edebiyatı ve mimarisi ile MÖ 6 yüzyıllara kadar gider İlk binalar ahşap basamaklardan oluşuyordu, bilahare oyunların karakter değiştirmesi ile ahşap bir sahne binası eklenmiştir Ancak Atina'daki ahşap Dionysos tiyatrosunun bir yangınla tahrip olmasından sonra tiyatrolar taştan yapılmaya başlanmıştır





Tiyatrolarda ilk oyunlar şarap tanrısı Dionysos'un şerefine yapılan şenliklerle ilgiliydi Bu şenliklerde teke postu giymiş insanlar şarkı söyler ve dans ederlerdi İlk tiyatro eserlerinde önceleri sadece bir koro vardı Koro 12 veya 15 kişiden oluşurdu Daha sonraları bir aktör eklendi oyunlara, MÖ534'de Thespis isimli bir yazar koro ile aktör arasına bir diyalog koydu Aktör anlatır, koro yorumlardı





Bu Yunan dramasının başlangıcı sayılır Daha sonraları yani MÖ 500'lere gelindiğinde aktör sayısı ikiye çıktı Bu iki aktörün konuşmalarını yorumlar oldu koro Üçüncü aktörün çıkışı trajediyi doğurdu ve nihayet MÖ486'da iki Pers savaşı arasında komedi yerleşti tiyatro dünyasına Zira maliyetlerin düşük olması savaşlar nedeniyle ekonomik sıkıntıya düşen halkın tiyatroya tekrar ilgi duymasını sağladı Tiyatroya müziği ve dansı sokan ise MÖ 468'de Sophokles'dir





Başlangıçta Yunan dünyasında kadınların tiyatroya gitmeleri yasaktı Ancak kesin olmamakla birlikte MÖ 5 yüzyıl ortalarında kadınlara izin verilmiştir

Tiyatrolarda şarap ve tatlı şeyler satılırdı Yani seyircilerin bunları yeme ve içmeleri serbestti Aristotales, "seyirci eğer oyunu beğenmezse çok yer" diyor





Bodrum antik tiyatrosu 2002 yılında özel bir şirket tarafından restore ettirildi Antik tiyatro bugün pek çok konsere ve tiyatro gösterilerine ev sahipliği yapmaktadır 2005 yılında Aischylos'un Lysistrata adlı oyunu Bodrum Ticaret Odasının olarak gelen Atina Üniversitesi Tiyatro öğrencileri tarafından Yunanca aslına uygun olarak sahneye kondu Nöylece yapımından 2500 sene sonra bir antik çağ oyunu yeniden sahnelenmiş oldu Bodrum'da, Hilakarnassos'da





Yaklaşık 12000 kişilik olan antik tiyatronun alt oturma kademeleri toprak altında kaldığından günümüze sağlam olarak gelmiştir Üst kademeler ise maalesef zamanla inşaatlar için alınıp götürüldüğünden mevcut değildir Hatta 1970 yılında yapılan kazıdan sonra adeta kaderine terk edilen ve tahribata açılan tiyatronun yol kenarına konan işlemeli blokları da zamanla alınarak inşaatlarda kullanılmıştır 2002 yılındaki restorasyondan sonra antik tiyatroya ait yapı blokları, yazıtlar, mimari parçalar sınıflandırılarak tiyatronun ön tarafında korunmaya alınmıştır





Son araştırmalardan sonra ortadaki yuvarlak orchestra kısmı ile oturma kademelerinin arasında kentin yöneticileri ve saygın kişileri için koltukların mevcudiyeti anlaşılmaktadır Ancak Roma çağında muhtemelen buraya duvar çekilmiş ve orta alan gladyatör ve hayvan dövüşleri için yeniden düzenlenmiştir Restorasyonla beraber yapılan temizleme çalışmaları sırasında bazı basamaklar üzerinde kazınmış isimlere rastlanmıştır Bunlar belki de o çağlarda tiyatronun yapımında çalışan taşçı ustalarının isimleri idi Yine yapılan çalışmalarda tiyatronun oturma kademelerinin tam ortasında tonozlu bir giriş bulunmuştur

Bu giriş ve arkası temizlenince ortaya, sağa ve sola giden tonozlu koridorlar, ana kayaya oyulmuş odalar bulunmuştur Bu odalar muhtemelen daha eski tarihlere ait mezar odalarıdır Her ne kadar bu koridorlarda çıkartılan dolgu toprağı içerisinden Hellenistik keramik parçaları çıkmışsa da bu mezar odaları tiyatronun inşaatından daha sonraya ait olamazlar





Roma çağı yaşam anlayışının değişmesi ve devletin izlediği politika ile doğru orantılı olarak tiyatroya olan ilgi değişti, azaldı Tiyatrolarda edebi oyunlar yerlerini şiddet ve kan içeren gösterilere bıraktı Hıristiyanlığın çıkışıyla artık pagan dinlerinin kalıntısı olan tiyatrolar eski işlevliklerini yavaş yavaş kaybetmeye başlamış ve yeni oyunların da yazılmamasıyla ve yeni dinin bağnaz tutuculuğu neticesi sonunda belki oyunlar yasaklanmış olsa gerek

Bunda da en etkin neden Genç Roma döneminde artık tiyatroların edebi eserlerin sahneye konduğu yer olmaktan çıkıp moda olan ve halkın rağbet ettiği şiddetin boy gösterdiği oyunların sahnelendiği yerler haline dönüştürülmüş olması etken olmuştur Hemen hemen tüm Anadolu tiyatrolarında bunu görmekteyiz Zira bu çağlarda (Geç Roma) Anadolu'da kanlı hayvan oyunları ve ölümcül gladyatör dövüşleri artık Aristophanes'in "Kuşlar" ından, Sophokles'in "Oidipus" undan, Aischylos'un "Lyssistrata" sından daha çok sevili, tutulur olmuştur




Sonunda halkın yeni dinin inancı ile yüz yıllardır çekilen zulüm ve acının simgesi haline dönüşen bu yapılara olan sevgisi sona erdi ve böylece tiyatroların yüzlerce yıllık uykusu başladı