Hasan Rıza (1858 - 1913)

Çağdaş Türk sanatı; kendi özgün tarihi içerisinde yeterli sayıda başyapıt, çok yönlü sanatçı kişilik, kurum, etkinlik ve olayı bünyesinde barındırmaktadır Çağdaş Türk sanatına anlam katan sanatçı kişiliklerden birisi, sanat dolu yaşamı trajik bir şekilde şehit edilmesiyle sona eren ve ‘Şehit’ lakabıyla da anılan Hasan Rıza’dır

Miralay Şakir Bey’in oğlu olarak ressamlar diyarı Üsküdar’da dünyaya gelmiştir Hasan Rıza, resme küçük yaşlarda ilgi duymuş, evinin duvarlarına kömürden kalyon ve gemi çizimleri yaparak bu ilgisini dışa vurmuştur Rüşdiye’deki eğitimi sırasında, öğretmeninin tavsiye ve yönlendirmesiyle, bu ilgi belli bir disiplin altına alınmıştır Onun erken filizlenen resim sevgisi, askeri okuldaki öğrenciliği döneminde ‘genç bir ressam’ kimliği kazanmasına olanak sağlamış gözükmektedir







Fotoğraf makinesin'in kullanımı yaygın olmadığı yıllarda ,savaş ressamları gezinirdi cephelerdebu insanların görevi savaş sırasında gördüklerini resmekmek ve muhabir olarak görevlendirildiği gazeteye ulaştırmaktı27 nisan 1877 de rusya osmanlı ya savaş ilan etmesi ile "93 harbi" denilen tarihimizdeki en büyük seferberlik süreçlerinden biri başlarişte bu savaşı izlemek üzere italya dan gelen bir gazete ressamını koruma görevi hasan rıza ya verilir19 yaşındaki hasan rıza askeri okul öğrencisidiro sa ,bir çok arkadaşı gibiokuldan ayrılıp, gönüllü olarakgelmiştir cepheyeressam ,etrafında patlayan bombalara ,dikenli teller ve çamur tarlalarına aldırmadan resimler çizerken ,Hasan Rıza da yanından ayrılmamaktadır






İtalyan ressam bir gün küçük dilini yutar şaşkınlıktankoruması olarak verilen genç adamın uzattığı kağıtta kurşun kalemle çizilmiş bir portresi vardırböylelikle bir dostluk başlar , okul yıllarındada resme karşı ilgisi olan hasan rıza ve italyan arasındabir ressamla savaş alanında tanışan Hasan Rıza onun gösterdiği yoldan yürümek için italya ya giderroma ,floransa,napoli gibi bir çok kentlerde ve müzede çalışırbir süre mısırda kaldıktan sonra geri dönerülkeden ayrılışı üzerinden tam 12 yıl geçmiştir






Edirne ye yerleşirKaraağaçt taki atölyesinde çalışmaya başlaraynı zamanda edirne sanat okulunda ve edirne hastanesinde müdürlük yaparbulgar ordusu 26 mart 1913 günü,edirne ye saldırdığında ,hasan rıza resimlerini savaştan kurtarmanın derdine düşero sırada hastanede tedavi görmekte olan asker ressamlardarımızdan sami yetik şöyle anlatır; sükutun ilk gecesi müdürü bulunduğu hastaneden ayrılmamasını dostları ısrarla söyledikleri halde Hasan Rıza bu teklifi bir türlü kabul etmemiş,karaağaç taki atölyesine gitmiştibelki gayri şuuri kabul edilen bu hareket bence eserlerini kurtarma kaygısından ileri gelen bir ruh isyanından başka bir şey değildisenelerden beri göz nuru dökerek plüm taramasiiyle yaptığı tarihi resimlerin düşman çizmeleri altında ezildiğini ,çiğnendiğini düşünmek onu feravan ettirmiş,kimseyi dinlememiş,ölümü düşünmemiştir"

Meriç Nehrinin batı kıyısındabulunan karaağaç adoğru koşan ,savaş alanında tanıdığı bir ressam sayesinde resim snatına yönelen hasan rıza nin bir tek amacı vardır; savaştan resimlerini kurtarmakatölyesinin yağmalanmasına engel olmayan ressam, tren istasyonu yakınlarında bulunan bir değirmenin arkasındaki tarlaya götürülürbir Ermeni kadınının tanıklığına göre tüfeklerine süngü takmış beş askerin arasında yere yıkılır





Edirne ye yolunuz düşerse bir gün,karaağaç a gidin mutlaka bilinki yunanistan dan savaş tazminatı olarak alınan bu topraklar ,meriç nehrinin batı kıyısından türkiye ye pasaportsuz olarak bakacağınız tek yerdirnehrin karşı kıyısına geçtiğiniz köprünün yakınında bulunan şehirlik te ,üstünde bir ressam paletinin resmi bulunan mezar taşında şunlar yazılıdır; Hasan Rıza bey 28-03-1913 cuma evini yağmaya giren bulgar askerleri tarafından öldürüldü

Bu mezar taşı ressamı hiçanlamadığımızın bir kanıtıdıro taşı oraya koyanlar için amaç yağmaya giren bulgar askerlerini unutturmaktırsanata değer vermeyen bir ilkel bakış sayesinde ressamı anımsayan kimse kalmamışunutulan hasan rıza olmuşturoysa Hasan Rıza nın mezar taşına "resimlerini savaştan kurtarmak isterken öldürüldü" diye yazılmalıdır

Kimi güçlerin bizi barbar ,soykırımcı,sanata değer vermeyen bir toplum olarak göstermeye çalıştığı avrupa sınırımızda resimlerini savaştan kurtarmak isterken can veren bir reeamın mezarı vardırbu konum barış adına değerlendirilirsınırında resimlerini kurtarırken ölen bir ressamın mezarı kaç ülkede var

Hasan Rıza resimler en çok tanınan ressamdırresim tarihimizde önemli bir yer tutan asker kökenli ressamlarımız gibi tuvaline savaş sahnelerini taşımıştır geneldeaskeri müzede sergilenen "yanıkkale muharebesi",,resimlerinin yanında en çok tanınan resmi "fatih in topkapı dan istanbula girişi" dirders kitaplarına giren bu resimde Fatih Sultan Mehmet beyaz bir at üstünde görülüratın ayağa kalkan sol ayağının hemen yanında eli tüfekli yeniçeri ise Hasan Rıza dan başkası değildir

Cephede portresini yaptığı ressamın ilgisiyle resim sanatına yönelen hasan rıza kendisini fetih sonrasında Fatih in mutlu askerleri arasında çizerken savaş alanında öldürüleceğini bilemezdi elbette "Belgrad meydan muharebesi"