Ahmed Bin Yahyâ El-Celâ

AHMED BİN YAHYÂ EL-CELÂ

Evliyânın büyüklerinden İsmi Ahmed bin Yahyâ el-Celâ, künyesi Ebû Abdullah'tır İbn-i Celâ diye de bilinir Aslen Bağdatlıdır Doğum târihi bilinmemektedir Şam'da yaşadı Babası Yahyâ el-Celâ da evliyânın büyüklerindendi Ahmed bin Yahyâ, 918 (H 306) senesi Receb ayında Şam'da vefât etti

Ahmed bin Yahyâ önce babasından ilim ve edeb öğrendi Zamânın büyük velîlerinden Zünnûn-i Mısrî ile Ebû Türâb Nahşebî hazretlerinin sohbetlerinde yetişip olgunlaştı Cüneyd-i Bağdâdî, Ebü'l-Hasan-ı Nûrî hazretleri ile görüşüp istifâde etti Evliyâdan Ebû Abdullah Busrî'nin sohbet arkadaşı oldu

Ahmed bin Yahyâ, Şam evliyâsının en meşhurlarından olup derin ilmi ve hikmetli sözleri vardı Bir taraftan insanların kalblerini mânevî kirlerden temizlerken, diğer yandan ilim öğretip talebe yetiştirirdi Ebû Ali Rodbârî, Ebû Bekr Muhammed Dukkî ve Hakim Tirmizî talebelerinin meşhurlarındandır

Ahmed bin Yahyâ, tasavvuf yoluna girişi ile ilgili hâtırasını şöyle anlatır:

Anne ve babama; "Beni Allahü teâlâya hibe, hediye ederseniz, hep O'nun yoluna çalışırım" dedim Onlar da; "Verdik" dediler Ben de memleketimi terkettim Bir zaman sonra, gece vakti gelip kapıyı çaldım Babam; "Kimsin?" diye sordu Ben de; "Oğlunum" deyince; "Ben oğlumu, Allahü teâlânın yoluna verdim; verdiğimi geri almam" deyip kapıyı yüzüme kapadı Ben de geri döndüm çalışmalarıma devâm ettim Çok şeyler kazandım

Hak yolda ilerlerken başından geçen ibretli bir hâdiseyi şöyle anlatır:

Birgün güzel yüzlü bir hıristiyan çocuğunu görüp, güzelliğine hayret ettim Cüneyd hazretleri bu hâlimi görünce; "Cenâb-ı Hakk'ın yarattığı her şeyde, hayret nazarıyla bakacak çok şey vardır Sen bunun cezâsını yakında görürsün!" buyurdu Nitekim oradan ayrılır ayrılmaz, ezberimdeki bütün Kur'ân-ı kerîmi unuttum Tekrar ezberlemek için senelerce uğraştım Tövbe ettim, Allah'a yalvardım Şimdi, bir şeye ilgi duymaya cüret edemiyorum Allah'tan başka bir şeyle Alâkadâr olmayı kendime yakıştıramıyorum

Ahmed bin Yahyâ hocası Zünnûn-i Mısrî hazretleriyle geçen bir hâtırasını da şöyle anlatır:

Talebelik günlerinde, rehberim Zünnûn-i Mısrî hazretleri ile Mekke'de berâberdik Günlerce aç kalıp bir şey yemedik Birgün Zünnûn, Hira dağına çıkmak için, öğle namazından önce kalkıp abdest aldı yola çıktı Ben de peşindeydim Giderken yol kenarına atılmış tâze muzlar gördüm Birkaç tâne alıp, Zünnûn hazretlerine göstermeden kolumun yenine koydum Zünnûn hazretleri yanımdan uzaklaşınca da, çıkarıp yemeye başladım Gözlerimle onu tâkip ediyordum Tepeye varıp insanlardan uzaklaşınca bana dönüp; "Yenine koyduğun şeyi çıkar" dedi Ben çok mahcûb oldum Abdest alıp mescide gittik Öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kıldık Yatsıdan bir saat sonra, bir adam elinde bir tepsi yemekle çıkageldi Getirip Zünnûn hazretlerinin önüne koydu Yemesini işaret edip gitti O, hiç hareketsiz duruyordu Bana baktı ve; "Buyur ye!" dedi Ben de; "Yalnız mı yiyeceğim?" dedim "Yemeği sen istedin Biz talepte bulunmadık Yemeği isteyen yer" buyurdu Bunun üzerine, mahcûb bir şekilde bu yemeği yedim

Ahmed bin Yahyâ, kazandığının hepsini fakirlere sadaka verirdi Kuldan bir şey beklemez, arzusunu yaratana bildirirdi Birgün kendisine fakirliğin ne demek olduğunu sordular Hiç seslenmedi Bir kenara çekildi, sonra da çekip gitti Çok geçmeden geri geldi "Üzerimde bir mikdâr para vardı Bu para üzerimde dururken fakirlikten bahsetmeye utandım Gittim, parayı mahallemin fakirlerine dağıtıp geldim Şimdi cevap verebilirim" buyurdu

Talebelerinden âlim ve velî bir zât olan Muhammed bin Dâvûd Dukkî buyurdu ki: "Gözler; Irak, Hicaz, Şam ve daha birçok memlekette, Ebû Abdullah bin Celâ'nın benzerini görmedi"

İsmâil bin Nüceyd buyurdu ki: "Dünyâda, zamânında dördüncüsü olmayan üç kişi vardır: Onlar; Nişâbûr'da Ebû Osman Hîrî, Bağdat'ta Cüneyd, Şam'da Ebû Abdullah bin Celâ'dır"

Derin ilmi, engin mânâlı sözleri vardı Tasavvufî hâllerden olan hakîkat ve mârifette eşi yoktu Zamânında Şam evliyâsının en büyüğü diye bilinirdi

Ebû Abdullah bin Celâ hazretlerine; "Zâhid kime denir?" diye sorduklarında; "Zâhid, kendisinin övülmesiyle yerilmesi arasında fark görmeyen kişidir" buyurdu

Hüsn-i zan hakkında; "Bir kimse gözümün önünde bir hatâ işledikten sonra kaybolup gitse, onun tövbe ettiğine inanır, hakkında kötü zanda bulunmam" buyurdu

Bir kimse gelip; "İnsanlarla sohbetin şartı nedir?" diye sordu "Onlara iyilik etmeden kötülük etme, Onları sevindirmeden üzme!" buyurdu

"Bir insan mânevî mânâda nasıl fakîr olur?" suâline; "Ondan geriye hiçbir şey kalmadığı zaman" diye cevap verdi "Böyle olduğu nasıl ve ne zaman anlaşılır?" denilince de; "Sol taraftaki günahları yazan melek, yirmi sene boyunca aleyhinde yazacak bir şey bulamadığı zaman anlaşılır" buyurdu

Ahmed bin Celâ buyurdu ki:

"Üstâdım Zünnûn-i Mısrî'yi gördüm, onun sözlerinden hikmet yâni insanların din ve dünyâsı için faydalı olan şeyler damlıyordu Sehl'i gördüm, o hikmetten başka bir şey söylemiyordu Bişr-i Hafî'yi gördüm, onun da verâsı, haram ve helal olduğu bilinmiyen şüpheli şeylerden sakınması vardı" "Siz bunlardan hangisine meylediyorsunuz?" diye sordular; "Üstâdımız Bişr-i Hafî'ye" diye cevap verdi

Birisi kendisinden müslüman kardeşinin hakkından sordu: "Müslüman kardeşinin hakkını, aranızdaki dostluk ve muhabbete güvenerek zâyi etmeyin Zîrâ Allahü teâlâ, her mümine haklar verdi Bu hakları ancak Allahü teâlânın hukûkunu yerine getirmeyenler zâyi ederler" buyurdu

Yine birgün ona; "Zâhid kime denir?" dediler "Zâhid; kötülemekten ve övülmekten alınmayan kimsedir Zühd ise dünyâyı gözden ve gönülden çıkarıp yok saymaktır" buyurdu "Peki âbid kimdir?" dediler "Farzları vakti girer girmez edâ edip yerine getirendir" buyurdu "Muvahhid kimdir?" suâline ise; "İşlerinin hepsini Allah için yapandır" buyurdu

Rızık hakkında sık sık şöyle derdi: "Rızkını Allah'tan bilmeyip de onun mahlûkundan beklemek, insanı cenâb-ı Hak'tan uzaklaştırıp, halka muhtâc eder" Sonra da; "Kim gönlünü mahlûkâta bağlayıp Hakk'a ulaşmak isterse, O'na kavuşamaz Kim gönlünü Hakk'a bağlar, O'na ulaşmayı dilerse, arzusuna kavuşur" buyurdu

Ahmed bin Yahyâ el-Celâ hazretleri hikmetli sözleri ve güzel ahlâkıyla insanlara rehber oldu Oğlu anlatır:

"Babam vefât ettiğinde, cenâzesini yıkaması için birisini çağırdık Yıkamak için yanına vardı, fakat hemen dışarı çıkıp; "Bu vefât etmemiş!" dedi Biz yanına vardığımızda bir hareket göremedik O kimse korkup gitti Başka birisini çağırdık O da korkmuş hâlde çıkıp; "Ben yanına varınca eliyle beni itti" dedi Sonra yakın akrabâmızdan sâlih ve hal sâhibi birini çağırdık O gelince ona hiçbir şey yapmadı ve rahatça yıkayıp, kefenledi"

KABÛL EDERSEN

Evliyâlık makâmında yüksek derecelere ulaşan Ahmed bin Yahyâ el-Celâ hazretleri bir zaman Medîne-i münevvereye gitti Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret edip selâm verdi O zaman selâmına cevap sesi işitildi Sonra; "Yâ Resûlallah! Kabûl edersen bu gece yanında misâfir kalmak istiyorum" dedi "Kabûl ettim" diye cevap verildi Orada kaldıRüyâsında Peygamber efendimizi gördü Kendisine bir ekmek ikrâm edildi Bir kısmını yedikten sonra uyandı Uyandığında ekmeğin kalanının elinde olduğunu gördü

1) Risâle-i Kuşeyrî; s26
2) Hilyet-ül-Evliyâ; c10, s314
3) Tabakât-üs-Sûfiyye; s176
4) Tabakât-ül-Kübrâ; c1, s152
5) Târih-i Bağdâd; c5, s213
6) Hazînet-ül-Asfiyâ; c2, s178
7) Tabakât-ül Evliyâ; s81-88
8) Şezerât-üz-Zeheb; c2, s248
9) Sefînet-ül-Evliyâ; s141
10) Nefâhât-ül-Üns (Fârisî); s112
11) Tabakât-ı Ensârî; s242
12) Keşf-ül-Mahcûb; c236
13) Tezkiret-ül-Evliyâ; c2, 51
14) Sıfat-us-Safve; c2, s286
15) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c3, s373