Ebû Amr Ez-Zücâcî

EBÛ AMR EZ-ZÜCÂCÎ

Evliyânın büyüklerinden İsmi Muhammed bin İbrâhim bin Yûsuf bin Muhammed, künyesi Ebû Amr ez-Zücâcî'dir AslenNişaburlu olup, doğum târihi bilinmemektedir Mekke-i mükerremede ikâmet etti Kırk sene Mescid-i Harâmdan ayrılmadı 959 (H348) senesi Mekke-i mükerremede vefât etti

Evliyânın büyüklerinden Cüneyd-i Bağdâdî, Ebû Osman en-Nûrî, Ruveymâ, İbrâhim Havvâs hazretlerinin sohbetlerinde yetişip kemâle geldi, olgunlaştı Mekke-i mükerremeye yerleşip orada hak yolun bilgilerini öğretmekle meşgul oldu Mekke-i mükerreme evliyâsının büyüğü adıyla meşhur oldu Altmış defâ hac yaptı

Kendisi anlatır: "Babamın vefâtından sonra, bana elli dinâr mîras kaldı Hacca gitmek maksadıyla yola çıktım Yolda bir şahıs yanıma yaklaşarak kaç paran var diye sordu Kalbimden; "Doğru söylemekten daha güzel bir şey yoktur" diye geçirdim ve o şahsa; "Elli dinârım var' dedim Parayı benden isteyip kesedekileri saydı Dediğim kadar çıkınca; "Al sende kalsın, doğru sözlülüğün beni sevindirdi" dedi Sonra merkebinden inerek beni bindirdi ve bana; "Arkandan yetişirim" dedi Ertesi yıl bana Mekke'de yetişti Vefât edinceye kadar hep benim yanımda kaldı"

Ebû Amr ez-Zücâcî'nin sohbetini Harem-i şerîfte herkes dinler, konuşmaya başladığında herkes büyük bir huşû içerisinde kendinden geçerdi Dinleyenler arasında el-Kettânî, en-Nehrecûrî, el-Mürteiş ve başka velîler de vardı Mekke-i mükerremede kaldığı kırk yıl içerisinde büyük ve küçük abdest için Harem hudûdlarının, Mekke'nin çok uzaklarına giderdi Mekke'de ihtiyâc için abdesthâneye gittiği görülmedi Fazîletleri üstünlükleri pek çoktu Mekke-i mükerremede mücâvir yâni komşu olup geçici kalanlar için; "Kim ki Harem-i şerîfte mücâvir kalırken, kalbini Allahü teâlâdan başkasına bağlarsa, ziyân içinde olduğunu kendi hâli ile açığa çıkarmış olur" buyurur, gelenleri îkâz ederdi Hırsızlık yapanlar için de; "Hacılardan kim bir hırsızlık yaparsa ve bununla ihtiyâcını temin etmek isterse, Allahü teâlâ böylesini zâtından uzaklaştırır; kalbine hırs, cimrilik, başkalarının yapacağı iyiliğe engel olma hâlini koyar Dili dâimâ şikâyetçi olur İnsanlar arasında Allahü teâlânın gadabına uğramış kişi olarak dolaşır" buyurdu

Namazlarını, gönlünü Hakk'a vererek kılardı Bu sebeple kendisine; "Farz namazlarında tekbîr alırken renginiz niçin değişiyor?" diye sorduklarında; "Çünkü farz namazlara sıdk ve doğrulukla başlamamaktan korkuyorum Kim namaza durup, Allahü ekber diye tekbir getirir, fakat o sırada kalbinde Allahü teâlâdan başka bir ilâh düşüncesi bulunursa veya hayâtı boyunca O'ndan başka birinin büyüklüğünü ve yüceliğini kabul ederse, kendi aklı ile kendini yalanlamış olur" buyurdu

Birgün bir grup insan; "Bir saat tefekkür, bir sene ibâdetten hayırlıdır" hadîs-i şerîfinin şerhi, açıklaması nedir?" dedi Onlara; "Buradaki tefekkürün mânâsı, nefsi unutmak, yok bilmektir" buyurdu

Ona kaybolan eşyânın bulunmasından sordular Şöyle anlattı: "Bir duâ şekli daha vardır ki, tecrübe edilmiş, kaybolan şeyin bulunduğu görülmüştür Şöyle ki, önce üç defâ Duhâ sûresi okunur, sonra da üç defâ; ey Allah'ım! Geleceğinden şüphe olmayan günde insanları toplayan Rabbim! Bana kaybettiğim şeyimi bulmamı nasîb et, denir"

"Bir kimse, kendinde olmadığı bir halden konuşursa, dinleyenleri fitneye sürükler Kendisi de Allahü teâlâyı tanımaktan mahrûm kalır"

HAC YOLCULUĞUN NASIL GEÇTİ

Kendisi anlatır: "Bir gün hocam Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerinin huzûruna çıkarak hacca gitmek arzumu bildirmiştim Uygun görüp bana bir dirhem verdiler Ben de onu alıp koynumda bir yere diktim Daha sonra yola çıktım Yolda nereye uğrasam bir yardımcı ve bir arkadaşla karşılaştım İhtiyâcım görüldü Koynumdaki paraya hiç hâcet kalmadı Haccımı yapıp geri dönünce mübârek hocamın huzurlarına çıktım Ellerini bana doğru uzatıp; "Dirhemi verebilirsin" buyurdular Koynumdaki dirhemi çıkarıp verdim Sonra da; "Haccın, yolculuğun nasıl geçti" buyurdular Ben de; "Efendim! Bereketinizle hiç zahmet çekmedim, sâlimen edâ edip geldim" dedim Sonra bana tebessüm ettiler

BERÂTIMI VER

Hac zamânında yabancı birisi onun yanına gelerek; "Haccımı yaptım Berâtımı ver Senin arkadaşların, berâtımı almam için sana gönderdiler Ebû Amr, o kimsenin gönlünün temiz ve saf olduğunu gördü Ona şaka yaptıklarını anladı Kâbe'nin kapısı ile Hacer-ül-esved arasındaki Mültezim'e işâret ederek; "Git oraya ve yâ Rabbî! Bana berâtımı ver, de!" dedi Bir süre sonra o yabancı, elinde bir kâğıt ile geri döndü Kâğıdın üzerinde yeşil hat, yazı ile; "Bismillâhirrahmânirrahîm Bu falan oğlu falanın Cehennem'den berât kâğıdıdır" yazılı idi

1) Tabakât-üs-Sûfiyye; s431
2) Hilyet-ül-Evliyâ; c10, s376
3) Risâle-i Kuşeyrî; s166
4) Nefehât-ül-Üns; s267 (Fârisî 211)
5) Ravd-ur-Reyyâhîn; s180
6) Meşre-ul-Ervâh; s129
7) Sefînet-ül-Evliyâ; s151
8) Hazînet-ül-Asfiyâ; c2, s199
9) Tabakât-ül-Kübrâ; c1, s138
10) Tabakât-ül-Evliyâ; s156
11) Tezkiret-ül-Evliyâ; c2, s308
12) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c4, s23