Ebüssuud Efendi

Ebüssuud Efendi

On altıncı asrın meşhûr Osmanlı âlimlerinden On üçüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır Tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde büyük âlimdi İsmi, Ahmed bin Muhammeddir Ebüssüûd el-İmâdî ismiyle meşhur olup, Hoca Çelebi adıyla da tanınmıştır 1490 (H896) senesinde İskilipte doğdu 1574 (H982)te İstanbulda vefât etti Bazı kaynaklarda İstanbul yakınlarındaki Müderris köyünde doğduğu da bildirilmektedir Âlimler yetiştiren bir âileye mensuptur Dedesi, Ali Kuşçunun kardeşi Mustafa İmâdîdir Semerkanddan Anadoluya gelip yerleşmiştir Babası âlim ve kâmil bir zât olup, Hünkâr şeyhi olarak bilinirdi


Ebüssüûd Efendi, önce babasından ilim öğrendiGençlik çağında da babasının derslerine devâm ile icâzet(diploma) aldı Babasından sonra Müeyyedzâde Abdurrahmân Efendi, Mevlânâ Seyyid-i Karamânî ve İbn-i Kemâl Paşadan ilim öğrendiTahsilini tamamladıktan sonra, yirmi altı yaşında müderris oldu Çeşitli medreselerde müderrislik yaptı 1532de Bursa kâdılığına bir sene sonra da İstanbul kâdılığına tâyin edildiÜç sene İstanbul kâdılığı yaptı 1537de Rumeli kazaskerliğine tâyin edildi Sekiz sene bu vazifede bulundu


Ebüssüûd Efendi, Kânûnî SultanSüleymân Hanın sevip değer verdiği, pek kıymetli bir âlimdi Kânûnî, onu bütün seferlerinde yanında bulundurdu 1541de Pâdişâhın emri üzerine,Budinin ve Orta Macaristanın tapu ve tahrir işlerini yaptı 1545 senesinde elli beş yaşındayken, Fenârîzâde Muhyiddîn Efendiden sonra şeyhülislâm oldu


Kânûnî Sultan Süleymân ile İkinci Sultan Selîm Hanın saltanatları zamânında 30 sene şeyhülislâmlık yaparak din ve devlete üstün hizmetlerde bulundu Osmanlı şeyhülislâmları arasında en çok bu makamda kalıp hizmeti geçen Ebüssüûd Efendidir


Süleymâniye Câmiinin temel atma merâsiminde, mihrâbın temel taşını Ebüssüûd Efendiye koydurtan Kânûnî Sultan Süleymân Hân, onu çok sever ve her önemli işinde onun fetvâsına mürâcaat ederdi Devrinde âlimler arasında bir mesele hakkında farklı hüküm ortaya çıksa, Ebüssüûd Efendinin tarafını tercih ederdi Ebüssüûd Efendi, o devirde, devlet kânunlarını dînin hükümlerine uygun şekilde telif etmiştir Tımar ve zeâmetlere dâir mevzûlarda verilen kararlar, genellikle Ebüssüûd Efendinin fetvâlarına dayanmıştır Mülâzemet usûlü de onun zamânında tesis edilmişti Kânûnî, Arâzî Kânunnâmesini de Ebüssüûd Efendiye hazırlatmıştır


Kânûnî Sultan Süleymân Hanın cenâze namazını Ebüssüûd Efendi kıldırdı Pâdişâhın vefâtı üzerine bir mersiye yazdı Bu mersiyesi de, edebiyattaki yüksek derecesini göstermiştir


Ebüssüûd Efendi, sekiz sene de İkinci Selim Han zamânında şeyhülislâmlık yaptı


Ebüssüûd Efendi, 25 Ağustos 1574 târihinde 84 yaşında vefât ettiİslâm âleminde çok tanınmış olduğundan vefâtı büyük bir üzüntüyle karşılandıCenâze namazını Kazasker Muhşi Sinân Efendi, Fâtih Câmiinde kıldırdı Cenâze namazı için o devrin âlimleri, vezirler, dîvân erkânı ve halk, büyük bir kalabalık hâlinde toplandı İkinci Selim Han, Ebüssüûd Efendinin vefâtından dolayı pek ziyâde üzülmüştür


Ebüssüûd Efendi dînî hükümleri çok iyi bilen, sağlam karakterli, kimseye haksızlık etmeyen, hatır için aslâ söz söylemeyen, gâyet tedbirli bir âlimdi Devrin durumunu, şartlarını, halkın örf ve âdetlerini dikkate alır, işlerinde dînin emirlerinden aslâ dışarı çıkmazdı


İstanbul ve İskilipte hayrât yaptırdıİskilipte, babası Muhyiddîn Mehmed İskilibînin ve annesinin medfûn bulunduğu türbenin yanında bir câmi ve bir medrese, o civarda bir de köprü yaptırmıştır İstanbulda, Eyüpte bir medrese yaptırdı Kabri, bu medresenin yanındadırYine İstanbulda Şehremini ve Mâcuncu semtlerinde birer çeşme ve hamam yaptırmıştır Mâcuncuda bir konağı ve Sütlücede bahçeli bir yalısı vardıTefsirini bu yalıda yazmıştır


Osmanlı sultanlarından İkinci Selim, Üçüncü Murad ve Üçüncü Mehmedin zamanlarında hizmet veren; Malûlzâde Seyyid Mehmed,Abdülkâdir Şeyhî, Hoca Sadeddîn, Bostanzâde Mehmed Sunullah Efendi, Bostanzâde Mustafa, meşhur şâir Bâki Efendi, Hâce-i Sultanî Atâullah Efendi, Kınalızâde Hasan ve Ali Cemâlî Efendinin oğlu Fudayl Efendi gibi pekçok âlimin hocasıdır


Eserleri: Ebüssüûd Efendi, tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde pekçok eser yazmıştır Bâzıları şunlardır:


İrşâdül-Aklisselîm: Meşhûr tefsiridir Maruzât, Hasm-ül-Hilâf, Gamzetül-Melîh, Kevâkib-ül-Enzâr, Fetvâlar, Kânûnnâmeler, Münşeât, mektupları, şiirleri ve diğer eserler