Mehmed B. Mehmed Edirnevi

MEHMED B MEHMED EDİRNEVİ


(ö 1050/1640'tan sonra) Osmanlı tarihçisi

Eserlerinde adını Mehmed b Mehmed b Mahmûd olarak verir Ayrıca kendisi için Rûmî nisbesini kullanır Osmanlı tarih literatüründe daha çok Edirnevî (Edirneli) olarak tanınır Hayatına dair bilgiler çok azdır: eserlerinde de hayatı hakkında doğrudan bilgilere rastlanmaz Yazdığı ilk eseriNuhbetü'l-levârih ve'I-ahbâr'm girişinde adını verirken mesleğini Dîvân-ı Hümâyun'da ahkâm kâtibi olarak kaydeder Hayatının sonlarına doğru yazdığı ikinci eseri olan Târîh-i Âi-i Osman'da ise mesleğini müderris diye belirtir Bu iki ayrı tanıtım her iki eserin yazarlarının farklı kişiler olduğu kanaatini uyandırmıştır Muhâsib Mehmed Efendi olarak da bilinen tarihçinin şiirlerinde "Kesbî" mahlasını kullandığı anlaşılmaktadır Ayrıca kendisinin Edirneli şair Şâhidfnin torunu olduğu bilinmektedir Hafız Ahmed Pa-şa'nın yakın adamlarından olup yirmi yıl süreyle onun hizmetinde bulunmuştur Ardından Dîvân-ı Hümâyun'da ahkâm kâtipliği görevine geçmiş, buradan da Şeyhülislâm Yahya Efendi'den mülâzemet alarak müderris olmuştur Vefatı hakkında çağdaşı olan kaynaklar ay ve gün farklılıklarına rağmen genellikle 1050 (1640) yılında birleşir Kendisinin Târîh-i Âli Osman'da son kaydettiği tarih Rebîülâ-hir 1050'dir (Ağustos 1640) Ancak bu tarihten sonra vefat ettiğine dair bazı ipuçları da vardır

Edirnevî kaleme aldığı eserlerde tarihçilik görüşünü açıklar Ona göre tarih din ilimlerinden sonra öğrenilmesi gereken bir ilim dalıdır Peygamberler tarihinin ve menkıbelerinin araştırılıp incelenmesi, meliklerin, hanedanların ve sultanların zamanlarında gelişen olayların ortaya konması kişinin bilgi ve görgüsünün artmasına, hatır ve gönlünün neşelenmesine, içinin aydınlanmasına yol açar Müellif tarih yazma hususunda iki noktaya dikkat çeker Birincisi çeşitli devirlerin tarihlerini ele alanların bazısının Arapça, bazısının Farsça yazdığını, her birinin farklı bir metot ve üslûp seçtiğini, kendisinin ise Osmanlı ülkesinde geçerli dil olan Önemli gördüğü ikinci husus, kaynaklardan nakledilecek bilgilerin değerlendirilmesinde dikkat ve İhtimam gösterilmesidir Kaynaklarda yer alan, yazılmaya değer önemli olayların faydalı kısımlarını terketme-mek, fakat faydasız bilgileri yazmaktan da mümkün mertebe kaçınmak gerekir Edirnevî bu konulara kendi teliflerinde uymuş, eserlerini sade bir Türkçe ile kaleme almaya çalışmıştır



Eserleri


1 Nuhbetü't-tevârih ve'l-ahbâr İlk telif tarihi olarak zikrettiği 1026 (1617) yılından itibaren vefatına kadar üzerinde çalıştığı ve adına uygun biçimde çeşitli kaynaklardan seçip düzenlediği bu eser iki cilt halinde yazılmıştır I ciltte İslâmiyet'in ortaya çıkışından başlayarak kendi zamanına kadar gelen İslâm tarihini, II ciltte başlangıcından 1 Ahmed'in vefatına kadar (1026/1617) Osmanlı tarihini kaleme almıştır Eser eksik ve hatalı bir şekilde basılmıştır (istanbul 1276) Nuhbetü't-tevârîh'ın 11 cildinin ilmî neşri Abdurrahman Sağırlı'nın doktora tezinin birinci kısmı olarak hazırlanmıştır [520]

2 Târîh-i Âi-i Osman Müellifin 1000 (1592) yılından 1050 (1640) yılına kadar gelen padişah, sadrazam, sadâret kaymakamı, kubbe veziri, vezâret rütbesine ulaşmış defterdar, şeyhülislâm, Anadolu ve Rumeli kazaskerleri, İstanbul Edirne ve Mısır kadılarını ayrı gruplar halinde tasnif ederek hal tercümelerini topladığı eseridir Daha sonra yazılan Osmanzâde Ahmed Tâib'İn Hadîkatül-vüzerâ'sı gibi bir zeyil geleneği oluşturmamış olsa da devlet adamlarına ayrılmış müstakil hal tercümesi geleneğinin ilk örneği sayılır Eserin metni Abdurrahman Sağırlı'nın doktora tezinin ikinci kısmında incelenmiştir [521]

3 Divan Kendisi hiç zikretmese de çağdaşı kaynaklar Edirnevî'nin tarih düşürmede mahir, Kesbî mahlasını kullanan divan sahibi bir şair olduğunda müttefiktir Sevim Üngün, kütüphanelerde nüshasına rastlanmayan Kesbî Divanı'mn 1254'te (1838) istinsah edilmiş bir nüshasının İstanbul Üniversitesi Kütüpha-nesi'nde [522] bulunduğunu belirtir

Kesbî Çelebi adına kayıtlı diğer bir manzum risale yine İstanbul Üniversitesi Kü-tüphanesi'nde mevcut [523] bir mecmuanın içinde yer almaktadır[524] "Pâdişâh-ı Âlem - penâh Hazretleri Edirne'ye Seyrü Şikâr Tarikiyle Geldiği ve Han Ferman Ettiğidir" başlıklı bu manzume, Sultan I Ahmed'in Edirne'yi ilk ziyareti sırasında şehirde bir han yapılmasını emretmesi üzerine kaleme alınmıştır Manzumede bir na'tın arkasından padişahın Edirne'ye gelişi anlatılmış, ardından Edirne tarihini ve Fâtih Sultan Mehmed'in Edirne'de yaptırdığı sarayın inşasını konu alan anonim "Hikâyet-i Be-şîr Çelebi [525] adlı mensur hikâye nazmedilmiştir


Bibliyografya


Mehmed b Mehmed er-RCımî (Edirneli)'nin Nuhbetü't-teüârîh ue'I-ahbâr't ve Târîh-i Âl-İ Osman'ı (haz Abdurrahman Sağırlı, doktora tezi, 2000], İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Keşfü'z-zunûn, II, 1936; Abdurrahman Hibrî, Defier-i Ahbâr, Süleymaniye Ktp, Veliyyüddin Efendi, nr 2418, vr 56a; amlf, Enîsü'l-müsâ-mirin: Tahlili ve Tenkitli Neşri [haz Sevim Üngün, doktora tezi, 1972), İÜ Ktp, nr 9418, s 30,45, 253; Rızâ, 7e?A:fre(nşr Ahmed Cevdet), İstanbul 1316, s 85; Şeyhî, Vekâyiu'l-fuzatâ, 1, 176; Mücîb Tezkire, İÜ Ktp, TY, nr 3913, vr 36; Sicİlt-i Osman'ı, IV, 76; Osmanlı Müellifleri, III, 11; Rıdvan Canım, Edirne Şairleri, Ankara 1995, s 60-61 Abdurrahman Sağırlı