Minhacî

MİNHACÎ


Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b Ahmed b Alî el-Asyûtî (es-Süyûtî) el-Minhâcî (ö 889/1484'ten sonra}

Şafiî fakihi, tarihçi ve tevki' kâtibi

Kahire ve Mekke'de kendisiyle görüşen Şemseddin es~Sehâvrnin naklettiğine göre Cemâziyelâhir 813'te [102] Asyût'ta doğdu Hayatı hakkında bilinenler, İthâfü'l-ahişşâ adlı eserinin başında verdiği bilgiler ve Sehâvînin kaydettikleriyle sınırlıdır Minhâcî nisbesini niçin aldığı da belli değildir İlk eğitimini Asyût'ta aldı; Kur'ân-ı Kerim yanında el-cUmde, el-Erba'ûn en-Neveviyye, eş-Şâtıbiyye, Minhâcü't-tâlibîn, Minhâcü'l-vüşûl gibi metinleri ezberledi Kahire'de İbn Ha-cer el-Askalânî, Bisâtî, Necmeddin İbn Abdülvâris, Zekiyyüddin el-Meydûmî, Şe-hâbeddin es-Sehâvî, Şemseddin el-Bûsî-rî, Bedreddin İbnü'l-Hallâl'in ders halkasında bulunarak dinî ve edebî ilimleri tahsil etti Kendisi henüz on - on beş yaşlarında iken vefat ettikleri bilinen Abdur-rahman b Ömer el-Bulkinî, İbnü'l-Irâki, Şerefeddin el-Akfehsî ve Kâriülhidâye gibi âlimlerin derslerini dinlediği kaydedilir 842 (1439) yılında hacca giden Minhâcî, Mekke'de Takıyyüddin İbn Fehd'den bazı kitaplarını okudu, diğer bazı âlimlerden de faydalandı 849'da {1445) Medine'yi ziyaret edip Mekke'ye döndü ve 857 (1453) yılına kadar burada mücavir olarak kaldı Daha sonra Kahire'ye gitti Memlûk Sultanı el-Melikü'1-Eşref Bars-bay"ın yakın adamlarından Emîr Canım el-Eşrefî İle dostluk kurdu; Halep ve Şam nâibliği sırasında onunla birlikte bulundu ve Mezâhirü'l-esrâr adlı eserinin başında belirttiği üzere kendisine tevki' kâtipliği yaptı Bu sırada defalarca Kahire'ye gidip geldi 874 Ramazanında [103] Kudüs'ü ziyaret etti ve bu esnada Mescid-i Aksa ve Kudüs'le ilgili İt-hâîü'l-ahişşâ adlı kitabını yazdı Özellikle edebiyat alanında tanınan Minhâcf nin İbn Hacer hakkındaki kasidesini onun biyografisine dair eserine alan Sehâvî [104] Mekke'de mücavir olduğu sırada Takıyyüddin İbn Fehd'in Nihâyetü't-Tokrîb ve îekmîlü't-Tehzîb adlı eserine bir takriz yazdığını, bu âlimin torunu İzzeddin İbn Fehd'in sonraları Halep'te Minhâcî ile görüştüğünü ve bazı kasidelerini istinsah ettiğini, başka kimselerin de onun nazım ve nesirlerini kaydettiklerini belirtir

Vefat tarihi kaynaklarda zikredilmemekle birlikte Cari Brockelmann yazımını 23 Safer 875 tarihinde [105] tamamladığı İthâfü'l-ahişşâ'yı 880'de 1475 ikinci defa gözden geçirip düzenlediğini belirterek bu tarihten sonra öldüğünü söylemekte, diğer bazı çağdaş müellifler de bunu tekrarlamaktadır Eserin İskenderiye Belediye Kütüphanesindeki bir nüshasında [106] 880'-de tamamlandığı kaydedilmekte [107] Mekke Harem-i şerif Kütüphanesi'ndeki yazma nüshanın [108] üstünde de müellifin 880 (1475) yılında öldüğüne dair bir kayıt düşüldüğü belirtilmektedir[109] Ancak MinhâcHnİn Cevâ-hirü'î-c'uküd'unuyayımlayan Muhammed Hâmid el-Fıki, müstensihin müellif için kullandığı "Allah ömrünü uzun etsin" ifadesinden hareketle neşre esas aldığı Receb 889 [110] tarihli nüshanın müellif hayattayken istinsah edildiğini belirtmektedir Buna göre Minhâcî anılan tarihten sonra vefat etmiş olmalıdır



Eserleri


1 Cevûhirü'l-'uküd ve mu% nü'1-kudât ve'î-muvakkfm ve'ş-şühûd, Müellif 30 Cemâziyelevvel 865'te [111] tamamladığı kitabın önsözünde daha önce yazılan vesaik ve şürût kitaplarını incelediğini, bunları kolay anlaşılır bir şekilde özetlemek amacıyla bu eseri yazdığını belirtir Fıkıh babiarına göre düzenlenen kitapta konuya dair fıkhı bilgiler mezhepler arası mukayeseli olarak verildikten sonra ele alınan konuya ilişkin belgelerin mahiyeti, biçimi ve ilgili terimler hakkında açıklamalar yapılmaktadır Eserin sonunda halife ve sultanlardan şeyhülislâm ve kadılara kadar bütün ileri gelen yöneticilere gönderilen yazılarda kendilerine hangi lakaplarla hitap edileceği belirtilmektedir Eser Muhammed Hâmid el-Fıki tarafından yayımlanmış olup [112] Müs'ad Abdülha-mîd Muhammed es-Sa'dünfnin neşri [113] buna önemsiz birkaç not ilâvesinden ibarettir

2 İthâfü'J-ahiş-şâ bi-feza'iü'1-Mescidi'l-Akşâ Mescid~i Aksa ve Kudüs'ün tarihi ve faziletine dair on yedi babdan oluşan eser bazı yazma nüshalarında Celâleddin es-Süyûtrye, bazılarında Kemâleddin İbn Ebû Şerife [114] nisbet edilmişse de önsözünde verilen bilgilerden Minhâcî'ye ait olduğu anlaşılmaktadır Müellifin İbn Hilâl el-Makdisî'ninMüsî-rü'1-ğarâm ilâ ziyâreti'1-Kuds ve'ş-Şâm, Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî"nin Fezâ'i-Iü'1-Kııds ile Müşîrü'l-ğarâmi's-sâkin ilâ eşrefi'l-emâkin, Ebû Muhammed İbn Asâkir'in el-Câmfu'1-müstakşâ tffeztfi-li'1-Mescidi'l-Akşâ, Abdülvehhâb b Muhammed el-Hüseynî'nin er-Ravzü'1-mu-ğarras fî fezâ^ili'l-Beyti'J-mukaddes, İbrahim b Abdurrahman el-Fezârî'nin Bâcişü'n-nüîûs ilâ ziyareti''1-Kudsi'l-mahrûs adlı eserleriyle diğer kaynaklardan faydalan arak ve kendi müşahedelerini de ekleyerek kaleme aldığı eseri Ahmed Ramazan Ahmed eklerle birlikte neşret-mistir[115] Kitabın bilhassa Mescid-i Aksa ile ilgili bölümü açıklamalarla birlikte Paulus Lemming tarafından Latince'ye [116] James Reynolds tarafından İngilizce'ye [117] çevrilip Celâleddin es-Süyûtî'ye nisbet edilerek yayımlanmıştır Guy le Strange eserden seçmeleri İngilizce'ye tercüme etmiş ve alıntıların yapıldığı İbn Hilâl el-Makdisî'nin Müşîrü'1-ğ aram'mdan bazı bölümlerin Arapça metnini de sonuna eklemiştir [118]

3 Mezûhirü'l-esrâr ve nevâdirü'l-ahbar Güvenilir tarih, siyer, tefsir ve hadis kaynaklarına dayanılarak kaleme alınan muhtasar bir tarihtir Birinci bölümde peygamberler, ikincisinde Hulefâ-yi Râşidîn, Emevî ve Abbasî halifeleri, üçüncüsünde başlangıçtan 870 (1466) yılına kadar sultanlar hakkında bilgi verilen eserin yalnız ilk bölümünün bugüne ulaştığı bilinmektedir Bu kısmın 27 Cemâziyelevve! 869 [119] tarihinde tamamlanan müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesî'nde kayıtlıdır[120]

4 Hidâyetü's-sâlik ilâ evdaîıi'l-mesâlik Resmî yazışma kuralları, terimleri ve örneklerini ihtiva eden bir inşâ kitabı olup üç bölümden (mertebe) meydana gelmektedir Birinci bölümde sultanlar tarafından yazdırılıp gönderilen yazı, tayin, ferman gibi belgeler, ikincisinde Şam naibinin ve üçüncüsünde Halep naibinin makamından çıkan resmî yazışmalar ele alınmaktadır Dönemine ait yazışma örnekleri yanında bizzat kendisinin yazdıklarını ihtiva etmesi bakımından önem taşıyan eser müellifin Mekke'deki ikameti sırasında kaleme alınmıştır Beş küçük ciltten oluşan müellif hattı nüshasının II cildi Topkapı Sarayı Müzesi [121] diğer ciltleri Süleymaniye [122] kütüphanelerinde bulunmaktadır

Ziriklî, muhtevası hakkında bilgi vermediği et-Tezkiretü'1-Minhâciyye adlı eserin müellif hattı nüshasına ait VIII cildi Escurial Kütüphanesi'nde [123] gördüğünü kaydeder Ziriklî ve Kehhâle müellife ayrıca Tuhfetü'z-zurefâ adlı bir kitap nisbet ederlerse de bu çalışma Celâleddin es-Süyûtî'nin aynı adlı eseri olmalıdır


Bibliyografya :


Minhâcî, Ceuâhirü'i-'ukûd ue mucînü'l-ku-dât ve'1-muuakkt'ın oe'ş-şühûd (nçr M Hâ-mid el-Fikî], Kahire 1374/1955, neşredenîn girişi, I, m-qa; amlf, khâfü'1-ahişşâ bl-fezâ'ili'l-Mescidi'!-Akşâ(nşr Ahmed Ramazan Ahmed], Kahire 1982, neşredemn girişi, I, 15-73; Sehâ-vî, ed-Daüıü'l-iâmic,Vi, 13; amlf, el-Ceuâhir ue'd-dürer fi tercemeti şeyhilistâm Ibn Hacer el-'Askalânî (nşr Hâmid Abdülmecîd-Tâhâez-Zeynî), Kahire 1406/1986, I, 418-419; İbnü'ş-Şemmâ' el-Halebî el-Kabesü'l-lıâuî li-ğurerî Dau'i's-Sehâut (nşr Hasan İsmâi] Merve - Haldun Hasan Merve), Beyrut 1998, 11, 104-105; Keşfü'z-zunûn, I, 5-6, 614; SerMs Mu'cem, I, 1085-1086; Brockelmann, GAL, II, 164-165; Suppl, II, 163-164; Karatay, Arapça Yazmalar, IV, 214; Kehhâle,Muccemü'l'mü'clti(în, Beyrut 1414/1993, III, 85; İbrahim Hûrî, Fihrisü mah-tCıiâti Dâri'I-küt-übi'z-Zâhiriyye: İlmü'l-coğrâ-fîyye ue mülhakalüh, Dimaşk 1389/1969, s 78; Ziriklî, e/-/c/âm (FethuIIahI, V, 334-335; Yûsuf Zeydân Fihrisü maijtûlâti BeledİyyeÜ'l-!s-kenderiyye, iskenderiye 1420/1999, III, 43-44; G le Strange, "Description of che Noble Sanctuary at Jerusalem in 1470 A,D, by Kamâl lor Shams) ad Din as Suyati", JRAS, XIX (1887), s 247-305