Şapka İdamlarında Bir Kadın

Şapka İdamlarında Bir Kadın



Şapka İdamlarında Bir Kadın: Şalcı Bacı [Aktaş]


Tanzimat'tan 12 Mart'a Kılık-Kıyafet ve İktidar, Cihan Aktaş:

Şapka Kanunu'na muhalefet ettiği gerekçesiyle idama mahkum olanlar arasında bir kadından da söz edilir Bu, bohçacılık yaparak hayatını kazanan ve "Şalcı Bacı" diye tanınan bir kadındır Gazeteci Nimet Arzık, bu olayı duyduğunda bir hikaye yazdığını ve adını "Şalcı Bacı Asılmağa Gidiyordu" koyduğunu anlatır Nimet Arzık, Şalcı Bacı'nın "Şapka Kanunu'na Muhalefet suçundan asılacağı" kararına şaşırdığını, "candarmalar" onu iterek götürürlerken "Kadın şapka giye ki asıla?" diye sorarak geçtiği yollardaki "donuklaşmış" insanların içlerini kabarttığını da ifade eder Şalcı Bacı'nın "Kadın şapka giye ki asıla?" şeklindeki safça şaşkınlığı yansıtan sorusunu Nimet Arzık şöyle cevaplandırır:

Giyer, giymez, ama "icaplar" vardı Görev icapları, ödev icapları, ibret icapları, gösteri icapları Şalcı Bacı'yı iki metre boyuyla, "isli" yüzüyle, yılan yılan incelmiş örgüleriyle, siyah puşusuyla ve bütün sabır felsefesiyle darağacına vardırıyordu bu icaplar Bildik evler arkasında kalıyordu, hükümet meydanına dek Erkek adımlarla, bilmedik bir dünyaya doğru yürüyordu Donuklaşmış halkın arasından, koşuşanlar vardı ağlayarak, onu o bilmedik dünyanın eşiğine kadar uğurlayan


"Şapka Kanunu'na Muhalefet" suçundan Şalcı Bacı'yı idama gönderenlerden biri, gazeteci-yazar Çetin Altan'ın dedesi Kumandan Tatar Hasan Paşa'ydı Altan bir kitabında bu olayın kendisini nasıl etkilediğini şöyle anlatmıştı:

Dedem Hasan Paşa çok sert bir askerdi İsmet Paşa topçu okulunda öğrenci iken, Hasan Paşa okul müdürüydü Sonrası ünlü komutanlar olan o dönemin öğrencileri, anlatıp dururlar Hasan Paşa'nın sertliğini Bir şapka isyanını bastırmakla görevlendirildiği bir kentte, hızını alamayıp bir de kadın asmıştı Sanırsam siyasal duçtan ilk asılan kadın odur tarihimizde Kadın sehpaya çıkmadan önce "Ben bir hatun kişiyim Şapka ile ne derdim ola ki" demiş galiba Ben o tarihte henüz doğmamıştım Çok ama çok sonradan öğrendim bunları Ve inanın ince sızı gibi tatsız bir burukluk kaldı içimde


Erzurum'da halk içinde Şapka Kanunu'na gösterilen muhalefet üzerine Vai Paşa'yla Kumandan Tatar Hasan Paşa kafa kafaya ererek bu muhalefeti kırmak için "daha kestirmeden" bir çözüm arayışına düşmüşlerdi İşte Şalcı Bacı'yı idama götüren gelişmeler böyle başlamıştı Nimet Arzık'ın anlattığına göre Vali ve Kumandan Paşa şöyle demişlerdi:

Ne yapalım, muhayyelelere dehşet salmak için kimse hükümetin emrinden dışarı çıkmaın diye N'apalım? Bir kadın asalım, inkılaplara karşı geldi diye


Sonrası da şöyle:

inkılaba karşı, gösterişli boyundan ötürü Şalcı Bacı'yı bulmuşlardı Bohçacıydı yazık Evden eve gezer, çarşaflar, yatak örtüleri, puşu'lar satardı, dolaştıkça yassılaşan bohçasına sarılı Ve evlerinde rahat oturan kadınların şikayetlerini dinlerdi, "izli" yüzünün huzuru bozulmadan bazan bir "kitaplık" laf ederdi, yerini bulan Şalcı Bacı'nın ne şapka'dan, ne de inkılaptan haberi vardı Ama "ihbar" diye bir müessese ardır, hala acı acı işler Türkiye'de İşte o müessese işlemişti


Böylece Şalcı Bacı'nın yüzü inanamazlık ve şaşkınlıkla karışmıştı İkide bir de duralarken "Kadın şapka giye ki asıla?" diye sorarak direnmişti Arzık hikayesinde diyor ki:

Ve asıldı Sarkmış bücudu ne kadar, ne kadar uzandı, Türkiye'nin her tarafına gölgeler salacak kadar uzun


İşte Tatar Hasan Paşa'ların ve Vali Paşa'ların işine öyle geliyor diye, kendi halinde zavallı bir bohçacı kadın, şapka giymesi mümkün olmayan savunmasız Şalcı Bacı bir çırpıda Şapka Kanunu'na muhalefetten idam edilenler kervanına katılmıştı


Aktaş, Cihan [1991] 2005 İstanbul: Kapı Yayınları180-182