Eger Mahkemeler Hata Yaparsa O Zaman Ne Olacak ?

Hukuk tarihimizi Sultan'ın soytarısı değiştirmişti
ger Mahkemeler hata yaparsa o zaman ne olacak ?[/url]

Bâyezid'ın kanun dışı iş yapan hakimlere verdiği ceza





Osmanlı döneminde hakimlerin çok tartışıldığı dönemler olmuştu Sultan Yıldırım Bâyezid, Osmanlı hakimlerinin gayrimeşru işler yapmalarına sinirlenmiş ve hepsinin öldürülmesini emretmişti Sultanın bu yanlış ve haksız emri ancak hükümdarın soytarısı devreye sokularak önlenebilmiştiOsmanlı İmparatorluğu adaleti ile dünyaya nam salmıştı

Osmanlı'da en önemli kurum yargıydı Geniş yetkilere sahip yargı, idarecilerin etkisinden bağımsız olarak mevcut hukuk kurallarına göre karar verirdi Osmanlı İmparatorluğu'nda mahkemeler, İslâmiyet'e girişimizden sonra oluşan Türk-İslâm adlî yapı geleneğinin oldukça gelişmiş bir örneğiydi 19 yüzyılda hukuk sistemimizin Batılılaşmasına kadar Osmanlı mahkemelerinin aynı yapıyı devam ettirmişti

HAKİMİN YETKİ ALANLARI GENİŞTİ

Osmanlı Beyliği'nin kurucusu Osman Bey, 1288'de Karacahisar'ı fethettikten sonra burayı kendisine merkez edindi ve Dursun Fakih'i buraya kadı olarak tayin etti Böylece Dursun Fakih Osmanlı tarihinin ilk kadısı, yani hakimi olmuştu Prof Dr İlber Ortaylı hocamızın deyimiyle "Kadılar, şer'i hukuku uygulamakla vazifeli olması yüzünden merkezî hükümet memuru olduğu kadar halkın da devlet karşısındaki temsilcisi ve sözcüsü durumundaydı"

Osmanlı İmparatorluğu'nda kadının, yani hakimin sadece adli değil, mülki, beledi, askeri ve mali görevleri de vardı Kadı yalnızca mahkemelere başkanlık etmez, belediye işlerini ve noter görevini de yerine getirirdi Osmanlı İmparatorluğu'nda kadılar kadar geniş bir görev alanı bulunan bir başka memur sınıfı yoktu Ancak kadılar bu çok geniş görev alanlarına karşılık devletten bir maaş almıyorlardı Ayrıca görevde de uzun süre kalamadıkları için geçim sıkıntısına düşüyorlardı Buna karşılık müderrisler, yani medrese hocaları medreselerin vakfından belirli bir maaş alıyorlardı ve ağır bir suç işlemedikleri sürece de görevde kalıyorlardı Toplum nezdinde itibarları da kadılardan yüksekti Durum böyle olunca medrese talebeleri 15 yüzyıla kadar kadı olmayı pek istemiyorlardı Hatta aralarında "Kadılık cehennemden bir hasır yeridir" sözü yaygındı

SULTAN HAKİMLERE ÇOK KIZDI

Kadılar ekonomik şartlarının kötü olması yüzünden, gayri meşru yollara başvurarak halkın sırtından haksız kazanç elde ediyorlardı Halk hakimlerin gayrimeşru işlere girmesini birçok kadı fıkrası uydurarak, tenkit etmeye başladı Şikâyetler Sultan Yıldırım Bâyezid'in 1389 ile 1402 yılları arasındaki hükümdarlığı döneminde hat safhaya ulaştı

Yaptığı fetihlerle "Yıldırım" unvanını alan Sultan Bâyezid şikâyetler üzerine, sayıları 80'e çıkmış olan kadıların Yenişehir'de bir evde toplanarak evle beraber hepsinin yakılmasını emretti Sultan kadıların gayrimeşru işleri bırakmamaları üzerine çileden çıkarak haksız ve acımasız emir vermişti Ancak oldukça sert tabiatlı ve verdiği kararları tartıştırmayan Sultan Yıldırım Bâyezid'in karşısında devlet ileri gelenleri seslerini çıkaramadılar Fakat bu haksız emrin uygulanması Osmanlı adalet sisteminin çökmesi demekti Devlet adamları günlerce düşünüp, tartıştıktan sonra sultana verdiği emrin ne kadar yanlış olduğunu anlatacak tek çarenin hükümdarın kendisine kızmadığı soytarısını kullanmak olduğuna karar verdiler

HAKİMLERİ SULTANIN SOYTARISI KURTARDI

Veziriazam Çandarlı Ali Paşa ve devlet adamları, Yıldırımın soytarısı Habeşi Arab'a giderek durumu anlatıp, kadıları kurtarırsa büyük bir servet vermeyi de vaat ettiler Devlet adamlarının bu isteği üzerine soytarı hemen bir elbiseyle, bir ayakkabı giyerek Yıldırım Bâyezid'in huzuruna çıktı Yıldırım Bâyezid soytarısını gördüğünde "Bre bugün gayet acele etmişsin, maksadın nedir?" diye sorunca, soytarı da "Bugün sultanımdan bir nesne dilerim, ama korkarım" diye gönül okşayıcı bir cevap verdi Bunun üzerine Sultan Bâyezid da "korkma söyle benden ne dilersen dile" diye cevap verdi Beklediği cevabın geldiğini anlayan soytarı sultandan kendini Bizans'a elçi olarak göndermesini istedi

Bu istek karşısında şaşıran sultan Bizans'ta ne yapacağını sordu Soytarı da "Gideyim Tekfur'dan papazlar isteyeyim" dedi "Papazları ne yapacaksın?" diye soran Yıldırım Bâyezid'a, soytarısı "Kadıları yok edelim, papazlar kadı olsun" diye cevap verince sultan "Bre it Arap! Kadılığı papazları vereceğime, kendi kullarıma veremem mi?" diye azarladı Soytarı da "Kulların okumuş değildir Papazlar ise nice yıllar zahmet çekmişler okumuşlardır" şeklinde iğneleyici bir cevap verdi

Daha da sinirlenen sultan "Bre Arap! öyleyse bu kadılar bile okumuşlar mıdır?" diye serzenişte bulundu Soytarı kendi üzerine düşeni yaptığını görerek bu sorunun cevabını ancak Veziriazam Ali Paşa'nın verebileceğini söyledi Bunun üzerine huzuruna çağırttığı Ali Paşa'ya, Yıldırım Bâyezid "Ey Ali! bu kadılar okumuşlar mıdır?" diye sorunca "Sultanım okumadık kişi kadılık edebilir mi?" cevabını aldı Bunun üzerine Sultan Bâyezid da "Okumuşlardır da niçin okuduklarını tutmazlar, kötülük ederler?" diye sorunca veziriazam "Sultanım! Bunların parası azdır ve başka gelirleri de yoktur" diye cevap verdi

Bu cevap üzerine Sultan Bâyezid meselenin sebebini anlayarak, kadıların gelirlerinin artırılması için emir verdi Veziriazam Çandarlızâde Ali Paşa'nın teklifi üzerine mahkemede görülen davalar, yapılan miras taksimleri ve hazırlanan hüccetler için belli oranda harç alınmaya başlandı Böylece kadı ve yardımcıları için sürekli bir gelir sağlanmıştıSoytarının yaratıcı zekâsı Sultan Yıldırım Bâyezid'i kararından vazgeçirmiş ve kadıların canını kurtarmanın yanında gelirlerini de artırmıştı Soytarının marifeti Türk hukuk tarihinin gidişatını değiştirmişti

OSMANLI MAHKEMELERi

Osmanlı mahkemeleri Anadolu ve Rumeli olmak üzere iki bölgeye ayrılırdı Anadolu'daki kadılar Anadolu kazaskerliği, Rumeli, Kırım ve Kuzey Afrika'daki kadılar da Rumeli kazaskerliği bünyesinde teşkilatlanmıştı Osmanlı İmparatorluğu'nda beylik döneminden itibaren fethedilen yerlere hukuku ve idari örgütlenmeyi temsilen bir kadı tayin edilirdi Osmanlı yargı siteminin nasıl çalıştığını öğrenmek isteyenler ülkemizin en önemli hukuk tarihçisi Prof Dr Mehmet Akif Aydın'ın çalışmalarını okuyabilirler

Osmanlı mahkemeleri tek hakimli ve esas itibariyle tek dereceliydi Osmanlı mahkemesinin görev ve yetki alanı diğer İslâm devletlerine göre daha genişti Hem şer'i hem örfi davalarda yetkiliydi Osmanlı yönetimi şer'i ve örfi kuralları ahenkli bir biçimde uygulamıştı

ÖZEL BİNALAR YOKTU

Bir hukuk uygulamasının kadının izni olmadan yapılması yasaktı Kadının hükmü olmadan kimse cezalandırılamadığı gibi, vergi toplanması, tahrir yapılması gibi idari tasarruflar da kadı marifeti, yani hakimin bilgisi olmadan gerçekleştirilemezdi Mahkemeler için özel binalar yoktu Mahkemeler kadıların kendi konaklarında toplanır, mahkeme kayıtlarını ihtiva eden şer'iye sicil defterleri burada muhafaza edilirdi Mahkeme sicilleri aynı zamanda şehrin ticarî kayıtlan, noterlik arşivi özelliğindeydi Kadılar yargı görevini yerine getirmelerinde en büyük yardımcıları kendileri tarafından tayin edilen naiblerdi Naibler kadı adına yargılama yaparak, mahkemeni yükünü azaltırlardı


Erhan Afyoncu