Osmanli'da Ev Kültürü

SMANLI'DA EV KÜLTÜRÜ[/url]
Osmanli'da Ev Kulturu

Toplumun temel birimi olan ailenin yasadigi ev icin dilimizde; hane beyt dâr dam ve mesken gibi kelimeler de kullanilmaktadir Bu kelimeler icinde en fazla kullanilani "mesken"dir Arapcada "yerlesilen yer" anlamindaki bu kelime "mesken" kelimesinin anlaminin bu sekilde zenginlestirilerek kullanilmasinin altinda tarihî bir gecmis ve gelenekle olusmus hakli bir gerekce bulundugunu goruyoruz

Osmanli toplumunun yasadigi meskenlere uzaktan bakildiginda bunlarin hemen hepsinin bir avlu ve bunun bir kenarina yapilmis evden meydana geldigi gorulur Icinde yasayanlarin hususî dunyasini olusturan bu meskenlerin cephesi yola bakar Ev-sehir baglantisini saglayan bu yollar ya bir caddedir veya birkac evle son bulan cikmaz sokaklardir Cadde veya sokaga cepheli olan bu evlerde ilk goze carpan unsur etrafinin yuksek ve penceresiz duvarlarla cevrili olmasidir Ayni zamanda ev sahiplerinin mahremiyetini ve emniyetini saglayan bir insan boyundan daha yuksek bu duvarlar bu dunyanin gecit vermez sinirlari gibidir Bu duvarlarin caddeye bakan tarafina acilmis olan kapi tek giris yeridir Osmanli evlerinin dis kapilarina dikkatlice bakildiginda onlarda; bu milletin ahlâk komsuluk ve orf-âdet anlayislarini sekillendiren bir kulturu gormek mumkundur Uc-uc bucuk metre genisliginde ve bir o kadar da yukseklikteki kapi onunde duranlari yagmurdan ve gunesten korumaya yarayan kucuk bir cati ile ortuludur Iki buyuk kanattan olusan bu ahsap kapilar uc unsurdan meydana gelmektedir Iki buyuk kanat sadece evin avlusuna araba giris-cikisinda acilir diger zamanlarda arkadan acilabilen bir mekanizmayla kapali durur Kanatlardan birisi surekli sabit iken diger kanat eve hayvan giris-cikislarinda kullanilir Iste bu hareketli kanat icerisinden acilan daha kucuk bir kapi ise insanlar icindir Yerden 25-30 santimetre kadar yuksek ve insanin sigabilecegi buyuklukteki bu kapi ancak adim atilarak gecilebilecegi icin avludaki kucuk cocuklarin kontrolsuzce disari cikmalarina mâni olur Yabancilar Osmanli toplumunun ahlâk ve mahremiyet anlayisi cercevesinde ev sahibinden izinsiz bu kapidan giremezlerdi Kapidaki tokmaklar da ayri bir kultur ve medeniyet ornegidir Kapidaki ic ice iki demir halkadan buyugu daha tok ses cikarir eve gelen kisi erkek ise bu halkayi calar; icte olan halka ise daha ince bir ses cikarir bu eve gelen kadin ziyaretciler icindir Calan tokmagin sesine gore ev sahibi gelenin cinsiyetini anlar kapiyi acmaya ona gore birisi gider evdekiler gelene gore kendilerine ceki-duzen verirler

Kapidan evin avlusuna girilir Osmanli ailesinin devamli kullandigi avlu samanlik veya pekmez yapilan bolum kilim bez dokuma atolyeleri de bulunur Ayrica geriye kalan genis boslukta ocak camasir tasi dibek tasi agaclar cicekler cesme veya kuyu ark firin vs vardir Arsasi genis olan evlerin avlusunun bir kenarinda sebze de yetistirilir Avlu cogunlukla evde bulunan kadinin nefes almasi dinlenmesi komsulariyla sohbet edebilmesi icin uygun bir mekândir 1835'te Istanbul'a gelen Miss Julia Pardoe bu avlular icin; "Keske Shakespeare Romeo ve Juliet'in bahce sahnesini yazmadan once buralari gormus olsaydi" demistir Avlu komsularin baskalarinin avlularini gorecek sekilde ev yapmalari yasaklanmistir

Avlunun uygun bir kosesine insa edilmis ev; tek veya cift katli olup komsuluk kible olmustur Cunku Musluman Osmanli ailesi icin bu o kadar onemlidir ki yalniz ibadet ederken degil; yatarken otururken sokaga cikarken vs her hususta kibleyi hesaba katmak hayatin olmazsa olmazlarindandir

Tek veya cift katli olan Osmanli evinin bir tarafi genellikle sokak veya caddeye bakar Alt katta kisin oturulan bir oda mutfak kiler ambar firin dami bulunur Bu katin emniyet geregi disariya bakan penceresi olmaz veya cok kucuk olurdu Alt kattan ust kata gecis merdivenle saglanirdi Bu katta da divanhane (basoda) selâmlik ve bazi evlerde de bir yaz odasi bulunurdu Merdivenle cikilan ve odalara gecisi saglayan genis mekânin adi ise sofadir Bu odalardan birisinin sokaga bakan ve kosk adi verilen bir cikmasi vardir Sokaga ayri bir goruntu kazandiran Osmanli evlerindeki bu cikmalar hâne halkinin disariyi gorebilmesi icindir Ust katlardaki pencereler; cumbali olup disaridan icerisi gorunmeyecek sekilde kafeslidir Ev sahibi buradan kapiya gelenin kim oldugunu kendisi gorulmeden gorebilmektedir

Odalarin hemen hepsinde isinmak yemek pisirmek ve hattâ aydinlanmak icin de kullanilan birer ocak vardir Odalarin en onemli ozelligi yatak ve yorganlarin muhafaza edildigi ve bir kosesinin de banyo olarak kullanildigi yukluk bulunmasidir Bu yuklukler evdeki butun esyalarin saklanmasini saglar Bir kosedeki banyo ise sihhî oldugu da kabul edilen sehir hamamlaridir Odalarin; oturma misafir cocuk odalari gibi belli isler icin tahsis edilmemesi Turklerin gocebe anlayisiyla ve gelenekleriyle dogrudan ilgilidir Cunku Osmanli ailesi ayni odada yemek vakti yemek yer sair zamanlarda oturur gece olunca yataklari serip uyur sabah olunca da sergileri kaldirip hayatina devam ederdi Evlerdeki dosemeler oldukca sade olup mobilya yerine pencere kenarinda divan ve sekiler yerlerde cogu zaman kilim bazen hali ve yer minderleri bulunurdu

Evlerin mimarî tarzlari kadar malzemelerinde de gocebeligin tesirini gormek mumkundur Agac kirec kerpic gibi dayaniksiz malzemelerden yapilmis evler camilerini vakif eserlerini ve yikilmamasini temenni ettikleri devletlerine ait kurumlari saglamligin sembolu olan tas malzemeyle yaparken; evlerde dayaniksiz malzeme kullanarak bâkî olanin Allah oldugunu zenginlerin evlerini fakirlerinkinden ayirt etmek pek mumkun degildir Bu durum ortak degerlerin siniflar arasi farki olabildigince azalttigi bir sosyal yapiyi yansitir

Osmanli evlerinde sadece yesillikle degil hayvanlarla da ic ice yasanirdi Ev sahiplerinin; etinden sutunden ve gucunden yararlanmak uzere besledikleri evcil hayvanlarin yani sira cati aralarinda kirlangiclar bacalarda leylekler yasardi Kus yuvalarini bozmak gunah sayilirdi Kumru ve guvercinler de kendilerine yem verilen fakat kafese hapsedilmeyen diger ev ortaklariydi

Meskenlerin ice donuk disa kapali mekânlar olarak sekillenmesi Islâmî aile yapisinin hassasiyetiyle alâkalidir Bu mekânlar; dis dunyaya kapali fakat o donem ailesinin ihtiyaclarini karsilayabilecek fonksiyonlara sahiptir

Insaat teknolojisi ve malzemelerinde buyuk bir gelisme kaydedildi Fakat gerek hizli nufus artisiyla ve sehirlesmeyle gelen problemler gerek alt yapi yatirimlarinin yetersizligi gerek maddî endiseler gerekse de kultur degerlerinden uzaklasma sebebiyle insanî unsurlari on plâna cikarmayan bir mimarî yayginlasti Bu sebeple eski mimarimizin birer ornegi olan evler bizler icin hâlâ bir nostalji unsurudur

ALINTI

__________________