Hayvan Hakları

HAYVAN HAKLARI

Ahmet İkbal

Her millet, geçmiş ile gelecek arasında köprü oluşturan tarihi bir mirasa sahiptir Ve her bir devlet ve milletin siyasi, sosyal ve iktisadi tarihi, devlet ve millet hayatının kaynakları olan arşivlerinde gizlidir
Günümüz devletlerinden birçoğunun Osmanlı Devleti sınırları içinde bulunduğu göz önüne alındığında, Osmanlı arşivlerinin önemi daha da iyi anlaşılmaktadır
Sözkonusu bu arşivler, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi, Şer‘iye Sicilleri Arşivleri, Tapu Kadastro Arşivi, Vakıflar Arşivi ve çeşitli kuruluşların benzer arşivlerinden oluşmaktadır
Semarkand Dergisi’nin bundan sonraki sayılarında, Osmanlı dönemine ait, değişik konularda bir belgeyi yayınlayarak tarihimize ait siyasi, sosyal ve iktisadi hayattan kesitler sunmaya çalışacağız
Bu sayıda yayınlayacağımız belge, İstanbul Şer‘î Siciller Arşivi’ndeki 213 no’lu ferman defterinden alınmıştır Şer‘î Mahkeme Sicillerinde, mahkeme tarafından verilen kararlarla birlikte, devlet merkezinden gelen fermanlar, emirler ve tebliğlerin kayıtları bulunmaktadır
Çalışma konumuzu teşkil eden bu belge, hicrî 10 Şaban 1254 (miladî 30 Ekim 1338) tarihli bir belgedir ve konusu hayvan haklarıyla ilgilidir:
“ emr ü fermân buyurulduğu üzre, at ve merkeb hammalları ve midillücüler ve arabacılar kethüdâları celb ile cirm ü cisimleri hakîr olan Çamardı ve Akyazı ve Sarut ve anlara mümâsil birle sürülecek kerestenin merkeblere boyralık ve kızaklık ve bunlara müşâbih vasatü’l-cirm olan kerestenin bârgîrlere ve bunlardan mâ‘adâ sâir ecnâs-ı kerestenin cümlesi arabalara tahmîl olunarak, fîmâ ba‘d, merkeb ve bârgîrin kaldıramayacakları kerestelerin yükletilmemesi ve beşer altışar hayvanın onar onikişer yaşında olan makûlelerini sürücü ta‘yiniyle birden bire sürdürmeyerek kereste ve hatab ve kireç ve taş ve tuğla ve bunların emsâli yük taşıyan merkeblerin üç, nihâyet dört ve bir ve bârgîrlerin dahî iki nihâyet üçüne bir zabt ve idâreye muktedir bir sürücü ta‘yin olunması ve sâlifü’z-zikr yük bârgîrleriyle izci bârgîrlerinin sürücüleri avdetlerinde üzerlerine binmemek için kadîmden berû bârgîrlerin üzerinde bağlı olub, yakın vakitte kaldırılmış olan çifte sürü bağlıdırlar bağlanmayub, demirsiz semer bulunmaması ve avdet eder hayvanlar başıboş salıverilmeyüb ve karıştırılmayub birbiri arkasına bağlanarak yularlarından tutulması ve nakliyesi maktû‘an bazar olunan yüklerin âdetlerinden ziyâde ve hayvanlar avdet ettikleri vakit bir müddetçik dinlendirilmedikçe yola vurulmaması ve ikindiden sonra ve Cuma gününde asla bu misillü hayvânâta binilmemesi ve yük dahî yükletdirilmeyerek istirahat ettirilmesi”
Belge yukardaki ifadelerden oluşmaktadır Bu ifadeleri, “İstanbul’a kereste, odun, taş, tuğla, kireç çeken hayvanların haddinden fazla yüklenmemesi, ikindiden sonra ve Cuma günleri istirahat ettirilmeleri” şeklinde özetleyebiliriz
Günümüzde, insan haklarına bile pek riayet edilmediği gözönünde tutulursa, Osmanlı döneminde atalarımız tarafından hayvan haklarına önem verilmesi ve bu hakların çeşitli emirlerle garanti altına alınması ne kadar manidardır