Osmanlı İmparotorluğunda Devlet Yönetimi

OSMANLI İMPAROTORLUĞUNDA DEVLET YÖNETİMİ

Osmanlı Devleti’nde kuruluş döneminde, eski Türk töresine uygun olarak yönetimde aşiret usulleri tatbik edilmiştir Yani memleket ailenin müşterek malı sayılmakta olup, Ulu Bey tayin edilen kişi aynı zamanda memleketin hakimi olmuştur Bu usul 1Murat zamanından itibaren bazı değişikliklere uğramış ve idareye yalnız hükümdar bulunanın evladları getirilmeye başlanmıştır Bununla beraber hükümdar olan önemli meselelerde tek başına karar vermeyerek bir kısım devlet adamının fikrine de müracaat etmiştir Bu fonksiyon daha sonra Divân adı verilen meclis tarafından yerine getirilmiştir
Yönetimde veziriazam (daha sonra sadrıazam) ve vezirler hükümdarın birinci derece yardımcılarıydı Herşey belli nizam ve kanunlar çerçevesinde yürütülürdü Fatih’e kadar örfe dayalı olan buşekil, Fatih’le birlikte yazılı kanun haline getirilmiştir Devletin genel kanunları dışında, her kaza ve sancağın özelliklerine göre kanunları vardı Kanunlar şer’î hukuka göre olmakla birlikte, bazı hususlarda örfe de riayet edilirdi
İdarede bütün yetki padişahın ve onu temsilen divânın elinde toplanmıştı Bu durum mutlak bir merkezî otoriteyi getirmiş, bütün tayin ve aziller merkezin bilgisi altında yapılmıştır Birnci derecedeki işler dışında kalan idarî ve kazaî meseleler ise veziriazam ve kadıasker divânlarına bırakılmıştır


Divân-ı Hümâyun

Bizzat padişahın başkanlığında birinci derecede devlet işlerini görüşmek üzere toplanan dîvâna Dîvân-ı Hümâyun ismi verilmiştir Bu Osmanlı dîvânı Selçuklu, İlhanlı ve diğer Türk devletlri örnek alınarak meydana getirilmiştir Nitekim Selçuklular’da Dîvân-ı âlî, İlhanlılar’da Dîvân-ı kebîr, Memluklar’da ise Dîvân-ı sultan adlarını taşıyan dîvânlar mevcuttu


Osmanlı Devleti’nde Sultan Orhan zamanından itibaren dîvânın bulunduğu görülür Dîvâna katılan beyler burma dülbent giyerler, giymeyenler ayıplanırdı Dîvan toplantıları Sultan 1 Murat, Yıldırım Bayezıd, Çelebi Mehmet ve ll Murad devirlerinde de devam etmiştir
Dîvan Orhan bey zamanından itibaren Fatih’in ilk devirlerine kadar her gün toplanırdı Dîvan toplaantıları sabah namazında başlar ve öğleye kadar devam ederdi XVI yüzyıldan itibaren ise haftada dört güne inmiştir XVII asır ortalarında haftada ikiye, XVIII yüzyıl başlarında III Ahmed zamanında bire indirilmiş, hatta daha sonra bir ara kaldırılmış ise de görülen luzum üzerine altı haftada bir toplanması kararlaştırılmıştır Bunun yerine devlet işlerinin çoğu veziriazam divanlarına bırakılmıştır
Divan toplantyıları Kânuni zananına kadar bugünkü Kubbealtı denilen binanın bulunduğu yerin arkasındaki Dîvânhane’de yapılmaktaydıKânuni devrinde veziriazam Damat İbrahim Paşa bugünkü binayı yaptırarak, Dîvan toplantıları ondan sonra burada yapılmıştır


Dîvan Üyeleri
Dîvan toplantılarına veziri azam, vezirler kadıaskerler, defterdarlar, nişancı aslî üye olarak katılırdı Bunlardan başka reisülküttab, kapıcılar kethüdası, çavuşbaşıda dîvân toplantılarına iştirak ederdi Ancak bu sonuncular dîvân hizmetkârı sayıldığında oturmazlar ayaka dururlardı Padişahın dîvân tpolantılarını terketmesinden sonra veziriazam dîvânın başkanı olarak, Kasr-ı adl denilen hükümdarın toplantıları dinlediği pencerenin altında bir sedirde oturur, onun sağ tarafında rütbelerine göre kubbe vezirleri yer alırdı Sol tarafında ise sırasıyla Rumeli ve Anadolu kadıaskerleri ve defterdarlar, sağ yanda da nişancı bulunurdu Eğer beylerbeyiler İstanbul’da iseler dîvâna katılırlardı