Süleymân Çelebi

SÜLEYMÂN ÇELEBİ

Meşhûr Türkçe "Mevlid" kasîdesinin yazarı Bursa'da doğdu Kaynaklarda Süleymân Çelebi'nin doğum târihine dâir bir kayda tesâdüf edilmedi Ancak, Süleymân Çelebi'nin Mevlid'i 60 yaşında yazdığı ve eserin 1409 (H812) senesinde bittiği, en eski olarak bilinen nüshasında mevcut bir beyte istinâd etmektedir1422 (H825) senesinde vefât ettiği bilindiğine göre, onun 1351 (H752) senesinde doğduğu neticesi çıkmaktadır Sultan Birinci Murâd Hanın vezîrlerinden AhmedPaşanın oğlu, Şeyh Mahmûd Efendinin torunudur Mahmûd Bey, 1338 (H738) senesindeSadrâzam Süleymân Paşa ile Rumeli'ye sal ile geçenlerdendir Süleymân Çelebi, Bursa'da asrının ileri gelen âlimlerinden ilim tahsîl etti Büyük bir âlim olarak, Sultan Yıldırım Bâyezîd zamânında Dîvân-ı hümâyûn imâmı, sonra da Bursa'da onun inşâ ve ihyâ ettiği câminin imâmı oldu Resûlullah efendimize olan muhabbeti, Vesîlet-ün-Necât isimli mevlid kasîdesini yazmasına vesîle oldu Eserini yazmasının sebebi olarak gösterilen hâdise hakkında; Künh-ül-Ahbâr, Güldeste, Tezkire-i Latîfî ve başka kaynaklarda geniş bilgi vardır Süleymân Çelebi'nin vefâtı için düşürülen târih, "Râhat-ı ervâh"tır Mezarı, Bursa'da Çekirge yolu üzerindedir

İyi bir tahsîl gören Süleymân Çelebi,Bursa'daki Ulu Câminin baş imâmlığına getirildi Bu câmideki imâmlığı sırasında, birgünİranlı bir vâiz, vâz ve nasîhat ederken, Bekara sûresinin iki yüz seksen beşinci âyet-i kerîmesinin; "Biz Allahü teâlânın peygamberlerinden hiç birinin arasını ayırd etmeyiz (hepsine inanırız) Duyduk ve itâat ettik" meâl-i şerîfini tefsîr ederken de; "Hazret-i Muhammed ile hazret-i Îsâ arasında hiçbir farklılık, üstünlük yoktur" diye, kendi kafasına, bozuk inanışına göre tefsîr etti Cemâat arasında bulunan bir kimse dayanamayıp, ayağa kalktı ve; "Ey câhil! Kendi kafana göre nasıl tefsîr edebilirsin? Sen bu ilimde çok gerilerdesin Hiç peygamberler (aleyhimüsselâm) arasında üstünlük farkı olmaz olur mu? Elbette peygamberimiz Muhammed (aleyhisselâm), bütün peygamberlerden daha üstündür Burada fark yoktur demek, nübüvvet ve risâlet yönünden fark yoktur demektir Üstünlükler, mertebeler yönünden değildir Burada; "Birinin peygamberliğini kabûl edip, diğerini kabûl etmiyerek aralarında bir ayrılık gütmeyiz Herbirini kendi derecelerine göre peygamber olarak kabûl ederiz" buyurulmaktadır Bundan, derece ve fazîletleri aynıdır anlamı çıkmaz Bunun isbâtı ise, yine Bekara sûresinin iki yüz elli üçüncü âyet-i kerîmesidir Burada meâlen; "Bu (sûrede sözü geçen) peygamberlerin bir kısmını, kendilerine verilen özelliklerle diğerlerinden üstün kıldık" buyurulmaktadır Görüldüğü gibi, bu iki âyet-i kerîme, bizim âlimlerimizin tefsîr ettiği gibi birbirlerini doğrulamaktadır Hâlbuki, senin bozuk düşüncene göre birbirlerini tekzib etmektedir ki, hâşâ bu olamaz!" gibi pekçok sözler söyledi, pekçok delîller getirdi Neticede İranlı vâiz, yanlış düşündüğünü kabûl etti Bütün bunlara şâhid olan Ulu Câmi baş imâmı Süleymân Çelebi, bu hâdiseden dolayı çok duygulanmış ve meşhûr Mevlid-i Şerîfini yazmıştır Mevlid-i Şerîf'inde, hep Ehl-i sünnet îtikâdını anlatmıştır Bu bozuk îtikâdlı vâizin sözüne cevap olarak:

"Ölmeyüb Îsâ göğe bulduğu yol,
Ümmetinden olmak için idi ol"

beytini söyledikten sonra, Resûlullah efendimizin fazîletlerini şöyle îzâh etmiştir:

"Dahî hem Mûsâ elindeki asâ,
Oldu O'nun izzetine ejderhâ

Çok temennî kıldılar Hak'dan bunlar,
Kim Muhammed ümmetinden olalar

Gerçi kim bunlar dahî mürsel durur
Lâkin Ahmed efdâl-ü-ekmel durur

Zîrâ efdalliğe ol elyak durur,
Ânı öyle bilmeyen ahmak durur"

Süleymân Çelebi, Mevlid'inde; Allahü teâlânın mutlak irâdesini, yoktan var ettiğini ve Muhammed aleyhisselâmın hiçbir mahlûkda bulunmayan üstün, yüksek ve emsâlsiz vasıflarını anlatır Her kelimesinde, gönlü Resûlullah aşkı ile yanan bir müminin engin aşk ve muhabbet kokuları vardır Hazret-i Muhammed'in diğer peygamberlere olan bütün üstünlükleri, en güzel kelimeler ve en vecîz ifâdelerle anlatılmıştır

Mevlid; münâcaat (Allahü teâlâya yalvarma), velâdet (Peygamberimizin doğumu), risâlet (Peygamberliğin bildirilişi), mîrâc (Göklere çıkışı, Cennet'i ve Cehennem'i görmesi), rıhlet (Peygamberimizin vefâtı) ve duâ bölümlerinden ibârettir

Söze Allahü teâlânın ism-i şerîfi ile başlayan Süleymân Çelebi, Âdem aleyhisselâmdan Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma kadar bütün dedeleri olan Peygamberlerin alınlarında nûr parladığını ve bu nûrun Muhammed aleyhisselâma intikâl ettiğini anlatır Peygamber efendimizin doğuşuna geniş bir yer ayırarak, O doğarken annesinin neler duyup, neler gördüğünü, bu ânda bütün varlıkların engin bir neşe içinde kaldıklarını, bütün zerrelerin O'nu büyük neşe içinde karşıladığını söyler Mevlid'de bundan sonra, Muhammed aleyhisselâma peygamberliğinin nasıl bildirildiğini ve mi'râc hâdisesinin nasıl olduğunu anlatır Derin üzüntü içinde yazdığı rıhlet ve daha sonra duâ ile Mevlid'ini bitirir Peygamber efendimizin her varlığın yaratılışı sebebi, bütün yaratılmışların en şereflisi ve O'nu bütün peygamberlere üstün kılanAllahü teâlâya şükürler etmektedir

Eserde çok olgun fikirler ve kompozisyon bütünlüğü vardır Mevlid, mesnevî şeklinden ziyâde, kasîde şeklinde tertiblenmiştir Bâzı yerlere gazel parçaları da ilâve edilmiştir Arûz vezni ile yazılmış, (fâilâtün, fâilâtün, fâilün) kalıbı kullanılmıştır Yalnız bir yerde (Mef'ûlü, fâilâtü, mefâîlü, fâilün) kalıbına yer verilmiştir

Kâfiyeler güzel ve sağlamdır Süleymân Çelebi, Mevlid'in mısralarının mükemmel olması için çok titizlik göstermiş, bu sebeple Mevlid, üstün sanat sâhibi dîvan şâirlerince dahî sevilip beğenilmiştir

Mevlid'de hem olayların, hem de düşüncelerin anlatıldığı yerlerde, en kısa, en uygun ve mümkün olan en sâde anlatım şekli kullanılmıştır Mevlid'de, hemen her türlü söz ve ifâde sanatına rastlanır En çok cinâs, teşbîh ve tekrîr gibi sanatlara önem verilmiştir Bölümlerin ve kitabın bütünlüğüne titizlik gösterildiği kadar, her mısra'ın ayrı ayrı güzelliği de gözden kaçmamaktadır Mevlid, lirizm (içlilik) ve öğreticiliği (didaktizmi) iyice kaynaştırmış bir şiir kitabıdır Kuruluktan uzak olduğu gibi, sırf coşkunluktan da ibâret değildir Görünüşte kolay, fakat denendiğinde benzerinin yazılmasının çok zor olduğu görülür

MUHAMMED ALEYHİSSELÂMI SEVMEK

Süleymân Çelebi hazretleri, Mevlid'ine Arabî olarak bir önsöz yazarak, şöyle buyurmaktadır: "Rahmân ve Rahîm olan Allahü teâlânın ismiyle başlarım Muhammed aleyhisselâmı bütün yaratılmışların sebebi, en şereflisi ve en azîzi yapan, makâm-ı Mahmûd ile şefâat hakkını vererek O'nu bütün Peygamberlerden üstün kılan, ismini O'nun ismiyle yanyana yazarak, hasedci şeytanın burnunu sürtüp, O'nun şânını yücelten Allahü teâlâya hamd-ü-senâlar olsun Muhammed aleyhisselâm, Allahü teâlânın indinde çok makbûldür Allahü teâlânın melekleri O'nun yardımcılarıdır Ağaçlar, toprak ve taşlar, O'nunla konuştular O'nu sevenler dünyâda ve âhirette sevilip kurtulurlar O'na düşman olanlar kovulup, Cehennem'e atılırlar Bizi Muhammed aleyhisselâmın ümmeti yapmakla şereflendiren Allahü teâlâya hamd ederim Şerîki ve benzeri olmayan, mekândan münezzeh bulunan Allahü teâlânın bir olduğuna şehâdet ederim O, herkesin kendisine muhtâc olduğu, ibâdet ettiği ve yöneldiği Allahü teâlâdır O, şânı yüce, kullarını merhametle bağışlayandır Güzel ahlâk ve cömertlik gibi pekçok meziyetleri ortaya çıkaran, vâdedilen kıyâmet gününde, her tarafta şefâati kabûl edilir bir şefâatçi olan Muhammed aleyhisselâmın, Allahü teâlanın kulu, resûlü ve habîbi olduğuna şehâdet ederim Allahü teâlâ, O'na seçilmişlerin en üstünleri olan temiz âline ve Eshâb-ı kirâmına sonsuz rahmet etsin"

1) Sefînet-ül-Evliyâ; c5, s144
2) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c13, s51
3) Vefeyât-ı Baldırzâde
4) Güldeste-i Riyâz-ı İrfân
5) Tâm İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (50 Baskı) s1145