İlim Semamızda Bir Kutup Yıldızı

İlim Semamızda Bir Kutup Yıldızı
İMAM A’ZAM EBU HANİFE rha

Ahmet Hüseyinoğlu

Bugün, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat denilen İslâm’ın ana caddesi içerisinde dört fıkıh mezhebi bulunmaktadır Hepsi haktır ve her devirde bu dört mezhebe bağlı büyük bilginler yetişmiştir Dinimizin doğru şekilde anlaşılıp tatbik edilmesine vesile olan alimlerimizden biri de Hanefî mezhebinin önderi İmam-ı Azam Ebu Hanife’dir

İmam-ı Azam rha’in asıl adı Numan b Sabit, lakabı ise “en büyük din önderi” anlamında İmam Azam’dır Ebu Hanife diye anılmasının sebebi ise, “hanife” denilen bir tür divit veya yazı hokkasını yanında sürekli taşımasına izafe edilir Hicrî 80 (miladî 699) yılında Kufe’de doğdu, 150/767 yılında Bağdat’ta vefat etti
İmam-ı Azam rha, Emevilerin son dönemleri ile Abbasilerin ilk dönemlerinde yaşadı Çeşitli siyasal çalkantılar içerisinde Emevilere karşı Ehl-i Beyt’i destekledi Bunun yanında Şia, Hariciler, Mutezile ve Cebriye gibi bi’dat gruplarıyla fikrî mücadele etti
Öğrenimine küçük yaşta Kur’an’ı ezberleyerek başlayan İmam-ı A’zam rha, zamanındaki ilimleri okuyup, bunların hepsinde söz sahibi oldu Aynı zamanda Sahabe-i Kiram’ı gören Tabiîn zümresindendir Enes bMalik, Abdullah b Ebi Evfa, Vasile b Eska, Sehl b Saide ve Amir b Vasile (Allah hepsinden razı olsun) gibi sahabilerle görüşüp, onlardan hadis dinledi
İlk gençlik yıllarında babası gibi ticaretle uğraşan İmam-ı Azam, zamanın alimlerinden Şa’bî’nin, kendisini akıllı, zeki ve kabiliyetli gördüğünü, mutlaka ilimle meşgul olması gerektiğini söylemesi üzerine ilim yolunu tuttu ve zamanının en büyük alimi oldu
Kelâm ilmini İmam Şa’bi’den, fıkıh ilmini de Hammad b Ebi Süleyman’dan öğrendi İlim zinciri Hammad, İbrahim Nehai, Alkame bKays ve Abdullah b Mesud (Allah hepsine rahmet eylesin) yoluyla Hz Peygamber sav’e ulaşmaktadır İbn Mesud’dan başka Hz Ali, HzÖmer ve İbn Abbas ra’ın ilmine de vâris oldu
Hocası Hammad’ın vefatından sonra ders halkasının başına geçti Dersleri, halkın sorduğu sorulara cevap verilmesi ve öğrencilere verilen dersler şeklinde iki şekilde cereyan etmekteydi Halkın sorduğu sorulara cevap aranırken önce öğrencileri ile birlikte tartışmasını yapar, son olarak kendisi gerekli düzeltmeleri yapıp cevabını verirdi Öğrencilere ders verirken de bir yandan fıkhın geçmişte bilinen meselelerini öğretir, diğer yandan yeni meselelerle ilgili problemlere çözümler üretilirdi Bunun yanında gelecekte ortaya çıkması muhtemel problemlerle ilgili hükümler de verilirdi
İmam-ı Azam rha ticaretle uğraştığı için öğrencilerinin ihtiyaçlarını kendi kazancından karşılardı Ebu Yusuf Yakub b İbrahim, Muhammed Şeybanî, Züfer b Huzeyl, Hasan b Ziyad, oğlu Hammad, Abdullah b Mübarek ve Davud Taî (Allah hepsine rahmet etsin) önde gelen öğrencilerindendir
Her devirde İmam Azam’ın mezhebine bağlı büyük bilginler yetişti İlk devir Nakşibendi şeyhlerinin hemen hepsi Hanefî mezhebinde idiler İmam Rabbanî ks Hanefî mezhebini hararetle savunmuş, ilmin dörtte üçüne İmam-ı Azam’ın vâris olduğunu söylemiştir Osmanlı alimlerinin de neredeyse hepsi Hanefî mezhebine bağlı idiler
İmam-ı Azam rha, Fıkıh ilminden başka Akaid ve Kelâm ilminde de Ehl-i Sünnet’in reisi kabul edilir Bunun yanında Tefsir ve Hadis ilimlerinde de derin bilgi sahibi idi Bugün elimizdeki eserlerinin hepsi Kelâm’la ilgilidir Bunlardan “Fıkh-ı Ekber” isimli eseri Kelâm ilminde zirve kabul edilir “Fıkh-ı Ekber”, “Fıkh-ı Ebsat”, “Risale ilâ Osman Butti”, “Alim ve Müteallim” ve “Vasiyye” isimli eserleri Mustafa Öz tarafından “İmam-ı Azam’ın Beş Eseri” adıyla Türkçe’ye çevrilip metinleriyle birlikte yayınlanmıştır Fıkh-ı Ekber’in de İslâm bilginleri tarafından bir çok şerhi yapılmıştır Anlaşılması en kolay olanı Ebu’l-Münteha şerhidir Fıkıh ilmine dair kendisinden bir eser nakledilmemişse de, İmam Ebu Yusuf rha’in ve özellikle de İmam Muhammed rha’in eserleri içinde fıkhî görüşleri sonraki nesillere ulaşmıştır Bu yüzden İmam Muhammed, sistematik manada Hanefî mezhebinin asıl kurucusu olarak kabul edilir
İmam-ı Azam rha’in ictihad ederken kullandığı deliller Kur’an, Sünnet, icma ve sahabe sözü, kıyas ve istihsandır Fıkıhta “rey” ekolünün temsilcisidir Yani bir hükmü Kur’an ve Sünnet’te bulamazsa, benzer hükümlerle kıyas ederek onun hakkında kendi reyi/görüşü ile hüküm verirdi Daha sonra Hanefî mezhebine göre fetva veren bir müftü, önce İmam-ı Azam’ın görüşüne göre fetva verirdi Onun sözlerinde bulamazsa Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’in sözlerine bakardı Onlarda da bulamazsa İmam Züfer ve Hasan b Ziyad’ın sözlerine bakardı
İmam-ı Azam rha hiçbir devlet hizmetini kabul etmedi Ticaret yaparak hem kendisinin hem de gerektiğinde öğrencilerinin geçimini sağladı Abbasi halifesi Mansur’un kadılık teklifini geri çevirince Bağdat’a getirilip hapsedildi Hapiste kendisine çok işkence edildi Nihayet 150/767 yılında hapiste bulunduğu sırada, işkenceden veya zehirlenmek suretiyle şehit olarak vefat etti Vefatı büyük üzüntüyle karşılandı Cenaze namazı ellibin kişilik bir cemaat tarafından sabahtan ikindiye kadar altı defa cenaze namazı kılındıktan sonra defnedildi Selçuklular zamanında kabri üzerinde türbe yapıldı Türbesi Osmanlılar tarafından defalarca tamir ettirildi Bugün mübarek türbesi Bağdat’ta ziyaretgâhtır
Bugün dünya müslümanlarının yarıdan fazlası; Anadolu, Orta Asya, Hindistan ve Balkanlar Hanefî mezhebine mensup müslümanların oluşturduğu bölgelerdir Türkler neredeyse toptan Hanefîdirler Arap dünyasında Türkler hakkında, “küllühu Hanefi, küllühu sufi” (hepsi Hanefî, hepsi sufi) sözü meşhurdur
İmam-ı Azam rha’in büyüklüğü ve fazileti hakkındaki rivayetler sayısızdır Buharî ve Müslim’deki “İman Süreyya yıldızına çıksa, Faris oğullarından biri elbette alıp getirir” hadis-i şerifi, İslâm bilginleri tarafından İmam-ı Azam hakkında kabul edilmiştir İmam Şafiî rha, “fıkıh ilminde bütün müslümanlar Ebu Hanife’nin çoluk çocuğu mesabesindedir” buyurmuştur İmam Malik rha de, İmam-ı Azam’ın “eğer bir direğin altından olduğunu söylese, onu ispat edebilecek zekâ ve kabiliyette olduğunu” söylemiştir
Mübarek dinimizin doğru şekilde anlaşılıp tatbik edilmesine vesile olan bütün alimlerimizden Cenab-ı Mevlâ razı olsun