Vüheyb Bin Verd

VÜHEYB BİN VERD

Mekke-i mükerremenin büyük âlim ve velîlerinden Lakabı Abdülvehhâb, künyesi Ebû Osmân’dır Doğum tarihi bilinmemektedir 770 (H153) yılında mekke'de vefât etti Çok ibâdet eder, hikmetli sözler söylerdi Hadîs ilminde sika, güvenilir bir zât olup, fıkıh ilminde de bilgisi çoktu Şüphelilere düşmek korkusuyla mübahların çoğunu terk eden, zâhid bir zât idi İbrâhim bin Edhem, İbn-i Mübârek, Süfyân-ı Sevrî, Fudayl bin İyâd gibi büyük âlim ve velîlerle görüşüp, sohbet ederdi Süfyân-ı Sevrî Mescid-i Haram’da, dinleyenlere bâzı şeyler anlatır, sözünü bitirince de; “Haydi, kalkınız Tabîbimiz Vüheyb’e gidelim Onda hikmetli sözler, güzel haberler vardır” derdi

Kendi evinde bulunanlar dâhil, hiç kimse, Ebû Osman Vüheyb’in güldüğünü görmemiştir Çok ağlardı “Kıyâmet günü bir yere toplanacaklarını ve Allahü teâlâya hesab vereceklerini bilen kimselerin kalbleri nasıl sevinçli olur, nasıl gülerler, anlıyamıyorum” buyururdu

Ebû Osman Vüheyb, bir gün beğenmediği bir hareketi yapması üzerine, göğsündeki kılları koparınca canı acıdı Kendi kendine “Acınıyorsun değil mi? Halbuki ben senin iyiliğine çalışıyorum” dedi

Herkes geceleri uyurken, o yatmaz, yatsı abdesti ile sabah namazını kılardı Yakınlarından birisi; “Niçin uyumuyorsunuz?” diye suâl etti Cevâbında; “Allahü teâlanın azâbı hakkında, okuduğum bir âyet-i kerîme ile bu hâle geldim O benim uykumu kaçırdı Ne yaptımsa uyuyamadım” buyurdu Namazını bitirdikten sonra; “Yâ Rabbî! Eğer benim namazımda bir noksanlık kaldı ise beni affet Büyük veya küçük günah işlemiş isem, onlara da tövbe ve istigfâr ediyorum” şeklinde duâ ederdi Bir defâ secdede iken çok ağladı; “Yâ Rabbi! Beni affet” diye duâ edip, çok göz yaşı döktü Nihâyet; “Yâ Vüheyb seni affettim!” diye bir ses geldi

Bir defâsında Vüheyb bin Verd, Muhammed bin Münkedir'in yanına geldi Muhammed bin Münkedir vücûdunda bulunan şiddetli bir ağrı sebebiyle, muzdarip bir hâldeydi Vüheyb bin Verd elini ağrıyan yerin üzerine koydu ve Besmele-i şerîfe okuyup buyurdu ki: “Eğer bu besmele sıdk ile bir dağın üzerine okunsa, dağ erir” Muhammed bin Münkedir, Allahü teâlânın izni ile iyi oldu

Vüheyb bin Verd’e dediler ki: “Siz, Allahü teâlâya kavuşmak için hemen ölmeyi mi arzu edersiniz? Allahü teâlâya daha fazla ibâdet edebilmek için daha çok yaşamayı mı arzu edersiniz? Yoksa hiçbir şey düşünmeden Allahü teâlânın takdirine râzı olup susmayı mı tercih edersiniz?” Buna cevab olarak; “Ben hiçbir şey demem Allahü teâlâ benim hakkımda neyi irâde edip takdir etmiş ise, ben onu isterim Onu severim ve ondan râzı olurum” buyurdu Orada bulunanların hepsi bu cevaptan çok memnun oldular Topluluğun içinde olan Süfyân-ı Sevrî kalkıp Ebû Osman Vüheyb’e sarıldı ve alnından öpüp; “En doğrusunu sen söyledin” buyurdu

Kendisi anlattı: “Bir gece Kâbe-i muazzamanın hemen yanında Hatim denilen yerde namaz kılıyordum Namazı bitirdiğimde Kâbe’den bir ses duydum “Ey Cebrâil! Beni tavaf edenlerden bâzılarının lüzumsuz sözlerinden ve faydasız düşüncelerinden rahatsız olduğumu önce Allahü teâlâya, sonra sana arzederim Eğer böyle devam edecek olursa, öyle parçalanırım ki, her parçam nereden alınmış ise oraya gider” diyordu

“Bir gece yatağımda yatıyordum Yanıma bir kimse gelip; “Allahü teâlânın kitabı ile amel eden kimseye sâhib olun” dedi Ben; “Allahü teâlâ sana rahmet etsin Dediğiniz zât kimdir?” dedim Bana tırnağını gösterdi Tırnağında, Ayn-Mim ve Rı harfleri vardı Kısa zaman sonra, Ömer bin Abdülazîz halîfe oldu ve Allahü teâlânın kitâbı ile amel etti Herkes de kendisine bîat edip, itâat ettiler”

“Bir zaman bir derenin kenarında bulunuyordum Âniden bir kimse kolumdan tutup bana; “Ey Vüheyb! Allahü teâlânın kudreti, senin kudretinden ne kadar çok ise, sen de O’ndan o kadar kork! Allahü teâlâ sana ne kadar yakın ise, sen de O’ndan o kadar hayâ et!” dedi O kimse ile daha fazla konuşmak istedim Lâkin birden kayboldu

Vüheyb bin Verd hazretlerinin kıymetli sözlerinden bâzıları:

“Anlayarak ve düşünerek Kur’ân-ı kerîm okumaktan daha fazla kalbleri incelten, rikkate getirip hüzne sevkeden bir şey yoktur”

“Midenize inen lokmanın haram veya helâl olup olmadığına dikkat etmedikçe ne yapsanız kurtulamazsınız”

“Bir gün Yahyâ aleyhisselâm şeytanı gördü Ona; “Bana, insanlara nasıl musallat olduğunu anlat!” buyurdu Şeytan şöyle anlattı: “Bize göre insanların hepsi üç kısımdır Birinci kısmı siz peygamberlersiniz Biz, size, hiç güç yetiremeyiz İkinci kısımda olanlarla çok uğraşırız, nihâyet onu aldatırız Ama o hemen tövbe eder ve bizim uğraşmamız boşa gider Lakin biz peşini bırakmayız Yine çok uğraşırız Nihâyet aldatırız Fakat onlar gene tövbe eder, bizim uğraşmamız gene boşa gitmiş olur Yâni bu kısım insanlardan ne memnun oluruz ne de ümid keseriz Üçüncü kısımdaki insanlara gelince, onlar bizim emrimizdedir ve onlara istediğimizi yaptırırız”

“Yerin kalay olduğunu ve göklerin bakır olduğunu görsem rızkımdan endişe etmem Eğer endişeye kapılacak olsam kendimi, Allahü teâlânın, bütün mahlûkların rızkını vermeye kefil olduğuna inanmamış kabûl ederim”

“Zühd; dünyâ malına âit olan kayıplarına üzülmemen, eline geçen dünyâlıklar ile de şımarmamandır”

“Bir kimseye öğüt vereceğiniz zaman, ona ibâdetlerin ehemmiyetini anlatın Zîrâ, deniz yolculuğuna çıkan kimse için gemi ne kadar lâzım ise, ibâdetler de insanlar için o kadar lâzımdır”

“Hikmetli söz söyleyenler buyurmuşlardır ki, ibâdet veya hikmet on kısımdır Bunun dokuzu, sükût edip, konuşmamaktır”

Haram ve şüpheli lokma yemezdi Hattâ şüpheli korkusuyla pek çok mübahlardan vazgeçerdi Bir gün Fudayl bin İyad, İbn-i Mübârek ve İbn-i Uyeyne, Mekke’de Vüheyb bin Verd'in yanına geldiler Hurma üzerine konuşuluyordu Vüheyb bin Verd; “Eskiden en çok sevdiğim yemeklerdendi Fakat Mekke hurmalığı, Zübeyde ve diğerlerinin bostanları ile karıştığı için, hurma yemiyorum” deyince, İbn-i Mübârek; “Çok incelersen ekmeği de yememen lazım gelir Çünkü Mekke arâzisi, kimsesi kalmayan insanların tarlalarıyla karıştığı için ekmek de hurma gibi şüphelidir” diye cevap verdi Bunu işiten Vüheyb bin Verd bayılıp yere düştü Süfyân-ı Sevrî; “Yâ İbn-i Mübârek! Vüheyb’i öldürdün!” dedi İbn-i Mübârek; “Ona kolaylık olsun diye söyledim, bir kastım yoktu” diye cevap verdi Bir müddet sonra kendisine gelen Vüheyb bin Verd; “Bundan sonra ekmek yemeyeceğim” dedi ve sadece süt içmek sûretiyle geçinmeye başladı Bir gün annesi kendisine süt getirdi Annesine; “Bu süt hangi koyundan sağıldı? Bu koyunun bedeli nereden ödendi? Bu koyun nerelerde otladı?” diye sorunca, annesi cevap veremedi Çünkü koyunun otladığı yer şehrin ortak malıydı Sütü içmedi Annesi; “Oğlum! Allahü teâlâ, magfiret eder” dediğinde, Vüheyb bin Verd; “Ben, böyle bilerek isyân edip, sonra magfiret olunmayı nasıl isterim?” dedi

Bir gün kendisine, “Ölümden bahseder misiniz?” diye sordular Onlara; “Bir insan vefât edince, dünyâda onun amelini yazmakla vazifeli iki melek onunla berâber olur O kimsenin amelleri iyi ise, o melekler kendisine derler ki: “Allahü teâlâ sana büyük hayırlar versin Biz senin yanında bulunmakla çok rahatız Dünyâda hayırlı ameller işledin Şimdi de hayırlı şeylere kavuştun" Sonra melekler bunun rûhunu semâvât ehli ile tanıştırırlar Onlar da onu tebrik edip; “Allahü teâlâ, kavuşmuş olduğun bu nîmetleri mübârek etsin” derler

Dünyâda hep kötülük işleyen kimse de vefât edince, dünyâda iken onun amellerini yazan iki melek yine onunla berâber olur Fakat o, kötü amellerinin karşılığı olarak azâb görmekte olduğundan, onun yanında olmakla rahatsız olurlar ve derler ki: “Sen, burada dünyâda yaptığın kötülüklerin karşılığını görüyorsun” Sonra melekler onu kötü amelli kimse diye tanıtırlar Diğerleri de bundan tiksinirler Oraya hep kötülük işliyerek gelmiş olan kimse, bu karşılaştığı hâle çok üzülür, yaptığı kötülüklere çok pişman olur Tekrar dünyâya gelip sâlih ameller işlemek ister Lâkin, artık bu pişmanlık ona fayda vermez” buyurdu

ELİMDE BERAT YOKTUR

Allah korkusu ile ağlardı çoğu zaman,
Günah şüphesi ile, kaçardı çok mübahtan

Hanımı demiştir ki: “Vüheyb’in her bir günü,
Ağlamakla geçerdi, görmedik güldüğünü”

Sordular ki: “Ne için, ağlarsınız her sâat?”
Buyurdu: “Yok elimde, Cehennem'den bir berât

Ben ve siz, bütün kullar, o kıyâmet gününde,
Geliriz hesap için, başlarımız önünde

Allah'ın huzûrunda, hesâba çekiliriz,
Biz bunu bile bile, nasıl gülebiliriz?”

Günah işlememeye ediyordu çok gayret,
Devam üzre nefsine, ederdi muhâlefet

Gece herkes uyurken, o ibâdet ederdi,
Âhiret derdi ile, ağlayıp yaş dökerdi

Dediler ki: “Ne için, rağbetin yok yatmaya?”
Buyurdu ki: “Cehennem, insan bekler yakmaya

Bir kul ki, bu ateşten, henüz emîn değildir,
O, nasıl râhat olur, nasıl uyuyabilir?”

Bir gece de ibâdet, ediyordu evinde,
Ağladı uzun süre, secdeye gittiğinde

Gözlerinin yaşıyla, ıslandı seccâdesi,
Onun, umûmiyetle, böyleydi her gecesi

Derdi ki: “Ne kadar çok, muhtaç isen Rabbine,
Sen dahî o kadar çok, kulluk yap kendisine

Kudreti de ne kadar çok ise seninkinden,
Sen dahî o kadar çok, kork, titre kendisinden

Ve rabbin ne kadar çok yakınsa sana şayet
Sen dahî o nisbette kendisinden hayâ et”

Tevekkülü o kadar, çok idi ki Rabbine,
Bakıp hayret ederdi, herkes onun hâline

Derdi ki: “Yerler kalay, bakır olsa gök dahî,
Kapılmam endîşeye, rızık için vallahî

Zîrâ Rabbim kefildir, rızıkları vermeye,
O hâde ne lüzum var, bunu dert edinmeye?”

Annesi, içsin diye, süt verdi kendisine,
İçmeden sordu şunu, hemence annesine:

“Bu sütü sağdığınız, o koyun, bu arada,
Acep otlamış mıdır, bir yabancı mer’ada?”

Annesi söyleyince, otladığı yerleri,
İçmekten vaz geçerek, bardağı verdi geri

Zîrâ öyle bir yerde, otlamıştı ki koyun,
O yerde hakkı vardı, insanların çoğunun

Vâlidesi dedi ki: “Evlâdım, al iç bunu,
Affeder Hak teâlâ, hatâ eden kulunu”

Buyurdu: “İşleyip de, bir günahı bilerek,
Sonra uygun olur mu, affolmayı beklemek?

Günah ateş gibidir, diye bilen bir insan,
Rabbine, bile bile, eder mi günah, isyân?”

1) Hilyet-ül-Evliyâ; c8, s140
2) Tehzîb-üt-Tehzîb; c11, s170
3) Vefeyât-ül-A’yân; c2, s471
4) El-A’lâm; c8, s126
5) Tezkiret-ül-Huffâz; c1, s245
6) Tehzîb-ül-Esmâ ve’l-Lüga; c2, s148
7) Tabakât-üs-Sûfiyye; s44
8) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49 Baskı) s1160
9) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c3, s29