Ramazanoğlu Mahmud Sami Efendi (K.S) Kimdir?

Bir asra yaklaşan ömrünü istikamet, takvâ ve verâ ölçülen içinde, kullarını Allah'ın yoluna irşâdla ikmal eden Sâmi Efendi Hazretlerini nebiler nebisinin âğûşunda sevgilisi Allah'a uğurlayışımızın ardından 10 yıl geçti O'nu, vefâtının sene-i devriyesinde söz kalıpları içine sokmak ve lâfızlarla anlatmak bizim kârımız değil Lâkin "Sâlihlerden bahsetmenin rahmet nüzûlüne medâr" olacağı düşüncesiyle kısa çizgilerle merhûmu anlatmaya çalışacağız


Mahmûd Sâmi Ramazanoğlu, nüfus kayıtlarına göre 1892 yılında Adana'da dünyaya geldi Babası tarihte Ramazanoğulları diye bilinen âileden Müctebâ Bey, annesi ise Ümmügülsüm Hanım'dır Sâmi Efendi'nin büyük ceddi Abdülhâdi Bey'in tesbit ettiği âile şeceresine göre, Ramazanoğullarının aslen Türklerin Oğuz boyunun Üçoklar kabilesinden olduğu ve Hz Halid b Velid (r A) nesliyle münâsebettar bulunduğu anlaşılmaktadır
İlk, orta ve lise tahsilini Adana'da tamamlayan Sâmi Efendi, yüksek tahsil için İstanbul'a geldi Darûl-fünun Hukuk Mektebine girdi Hukuk Fakültesini birincilikle bitirdikten sonra askerlik hizmetini zâbit vekili (yedek subay) olarak yine İstanbul'da yaptı
Zâhir ilimlerini devrin ulemâ ve müderrislerinden tamamlayan Sâmi Efendi için sıra manevi ilimlere ve bâtın imârına gelmişti Fıtrat-ı necîbesinin şiddet-i meyli sebebiyle tasavvuf yoluna sülûk etti Devrin meşhur Nakşi tekkesi Gümüşhâneli dergâhında bir müddet erbaîn ve riyâzatla meşgul olduktan sonra arkadaşı eski Beşiktaş Müftüsü Fuad Efendi'nin babası Rüşdü Efendi'nin delâletiyle Kelâmî dergâhı şeyhi ve meclis-i meşayıh reisi Erbilli Es'ad Efendi'ye intisab etti Kısa zamanda kesb-i kemâlât eyleyip seyr u sülûkunu ikmalden sonra hilâfetle irşâda mezun oldu Bir müddet daha mürşidinin yanında kaldı ve bilâhere memleketi Adana'ya irşâda muvazzaf olarak gönderildi
Mahmûd Sâmi Efendi Hazretleri tekkelerin kapatılmasından sonra memleketi Adana'da bir yandan Câmi-i Kebir'de vaaz ve husûsi sohbetleriyle irşâd hizmetini yürütürken, bir yandan da maişetini temin için bir kereste ticârethanesinin muhasebesini tutuyordu O, babasından ve âilesinden kendisine intikal eden büyük serveti almamış ve "Hiçbir kimse kendi kazancından daha hayırlı bir yiyecek asla yememiştir" (Buharî) hadîsi şerîfi gereğince kendi el emeğiyle geçinmeyi tercih etmiştir Sûfiler içinde baba mîrasını almayanlar içinde ilk olarak Hâris Muhâsibi'yi görüyoruz O da Kaderiye mezhebine bağlı bulunan babasının mirasını almamıştı
Adana'da uzun yıllar müştâk gönüllere aşk-ı ilâhî şerbeti sunarak hizmet etti Yazları Adana'nın Namrun ve Kızıldağ yaylası ile bazan da Kayseri'nin Talas'ında geçirirdi Hac yolunun açıldığı 1946 yılında ilk defa hacca gitti
1951 yılında İstanbul'a geldi İki yıl kadar İstanbul'da kaldıktan sonra 1953 yılında hac mevsiminde önce hacca, dönüşte de arkadaşı Konyalı Saraç Mehmed Efendi'yle Şam'a geldi ve oraya yerleşti Bilâhere âilesi, damadı ile birlikte yanına gitti Ancak bu Şam hicreti dokuz ay kadar sürdü Dokuz ay sonra tekrar İstanbul'a geldi İstanbul'a bu gelişlerinde önce Bayezid-Lâleli'ye, sonra da Erenköy'üne yerleşti Şamdan İstanbul'a bu gelişlerinde zevceleri Valide Hanım'a "İstanbul'a tekrar geldik Gönlümüz Medine'de atıyor Ahîr ömrümüzde oraya hicret etmeyi arzu ederiz," buyurmuşlar
İstanbul'da bulunduğu yıllarda da Adana'daki gibi bir yandan Erenköy Zihnipaşa Camiindeki vaazları ve husûsi sohbetleriyle irşâd hizmetini yürütürken diğer yandan da Tahtakale'de bir ticârethanenin muhasebesini tedvirle maîşetini temin etmekteydi O' nun bu vaaz, irşâd ve sohbetlerinden cemiyetin her sınıfından, fakir, zengin, okumuş, okumamış, esnâf, işçi, memûr, tüccâr ve fabrikatör binlerce insan istifâde ederek feyz almış, istikamet bulmuş ve böylece etrafında yepyeni bir nesil teşekkül etmiştir İhvanını mânevi himâye kanatları altında toplayarak onları cemiyetin her türlü kötü cereyanından korumaya çalışmıştır
Ömrünün son yıllarında şöhretinin artması ve dışarıda kendisine iltifatın nazar-ı dikkati celbedecek seviyeye ulaşması sebebiyle kûşe-i uzlete çekildi İhvanı ile gerek devlethanesinde ve gerekse Ramazan'da hatimle kılınan teravih namazlarında görüşüyordu Bu vesile ile onlara İslâmî düsturları Muhammedi hakikatları ve Nebevî ahlâkı anlatarak hâliyle, kaliyle irşâd ediyordu
1979 yılında gönlündeki muhabbeti-i Resûlullah ateşi onu Belde-i Tâhire'ye hicrete mecbûr etti Çünkü onun son arzusu Peygamber şehrinde Hakk'a varmaktı Nitekim 1957 senesinde yakınları kendilerine Eyüp Sultan'dan kabir yeri almayı teklif ettiklerinde:
- Herkesi arzusuna bıraksalar biz Cennetü'l-Baki'yi arzu ederiz, buyurmuşlardır Cenab-ı Hak sevdiği kulunun arzusunu kabul buyurdu Nitekim İstanbul'da bulunduğu yıllarda mübtelâ oldukları amansız hastalık, orada da yakasını bırakmadı Fakat en acılı, ağrılı zamanlarında bile o, hiçbir şikayette bulunmamış, yüzünden tebessümü eksik olmamıştır Vefatı 10 Cemaziyelevvel 1404 /12 Şubat 1984 Pazar günü saat: 430'da vâkî olmuş ve Cennetü'l-Baki'ye defnolunmuştur Rahmetullahi aleyh
Vefatına şu ifadelerle tarih düşüldü Kutb-i vâsılîn ü gavs-ı şuyûh-ı ızâmı Nûr-i hüdâ mürşid-i merdüm-ı ihtirâmi Belde-i Tahire'de tevhidle deyüp Allah Vasl-ı cinan eyledi Şeyh Mahmûd Sâmi (1404 H)
Şemail ve Ahlâkı
Merhum Ramazanoğlu Sâmi Efendi, uzuna yakın orta boylu, nahif bedenli, buğday tenli, seyrek sakallı, kıvırcık saçlı, ela gözlü mücessem bir nûridi Mehabetinden yüzüne bakmak, hele göz göze gelmek kâbil olmazdı Etrafa ziyâlar saçan gözlerinin isabet ettiği vücûd, tir tir titrerdi Hatta O' nun nazarlarından müteessir olup cezbeyle düşüp bayılanlar bile olurdu Temiz ve düzgün giyinirdi Sakalı bir tutamı geçmezdi Saçlarını ya tamamen kestirir veya kulak memesine kadar uzatırdı Bütün bunlar sünnet-i seniyyeye imtisâllerindendi
Sâmi Efendi, çok az yer, içerdi Sohbetlerinde sıkça az yemenin faziletinden çok yemenin zararlarından bahseder bunu âyet, hadis ve hikmetli sözlerle anlatırdı Kendisi sünnet üzere günde iki öğünden fazla yemezdi Yediği zaman da yarım dilim ekmek ve bir kaç lokma katıkla kifâf-ı nefs ederdi İhvanla birlikte yenildiğinde "ihvanla yenilende bereket vardır ve bundan suâl olunmayacaktır" buyurarak fazlaca yenilmesine müsâade, hatta teşvik ederlerdi
Az uyurlardı Seher vaktini ihyâ etmek en büyük zevkleriydi Evinde misafir kalanlar veya kendileriyle bir yolculuğa çıkanlar, gecenin hangi saatinde kalksalar onu ayakta bulurlardı Hatta onun anlayışına göre yatıp uyumanın adı bile istirahattı Nitekim bir defasında bağlılarından birinin evinde misafir bulunduklarında gecenin ilerleyen saatlerinde hâne sahibi kendilerine:
-Efendim artık yatarsanız yatak hazırlayalım, der O:
-Yatmanın adı istirahattır, buyururlar Bir müddet sonra ev sâhibi tekrar:
-Yatar mısınız? deyince O yine:
-Yatmanın adı istirahattır Fakir istirahat edeyim, sizi de eksik kalan dersinizi tamamlayın, buyurur Hâdiseyi anlatan zât diyor ki, "gerçekten o sabah dersim yarıda kalmış ve akşama kadar da tamamlamaya fırsat bulamamıştım"
Az konuşurlardı Konuştukları zaman ya hikmet söylerler veya nasihat ederlerdi Değilse sukûtu ihtiyar ederlerdi Nitekim Merhûm Ali Yektâ Efendi şöyle diyor: "Evliyâullah'ın tasarrufları ya kavlen ya da hal ile olur Sâmi Efendi'nin tarassufu hal iledir Kelâmi dergâhının en feyizli günlerinde oraya devam eden pek çok ulemâ ve fuzalâ vardı Fakat Sâmi Efendi o zaman pek genç olmasına rağmen bugünkü gibi kâmil ve hâl sâhibi idi"
Ali Yektâ Efendi, müftülüğünün yanısıra Kelâmî dergâhında seyr u sülûkunu Es'ad Efendi'den tamamlayarak hilâfet icâzetnâmesi almış bir zattır O, bu icâzetnâmesini ömrü boyunca saklamış ve bir gün tesâdüfen o icâzetnâmeye muttali olan yakınlarına "Onu sakın kimseye söylemeyin O vazifenin ehli ve salâhiyetlisi Sâmi Efendi'dir" Demişti
Edeb
Sâmi Efendi'nin bütün hayatı edeb çizgisi içinde geçmiş, her an hadis-i şerifde ifade buyrulan "Allah'ı görüyormuşçasına ibadet etmek ve O' nun muşâhedesi altında bulunduğu duygusuna sâhib olmak" (Buhârı, Tefsir Sûre, 31) mânâsına gelen ihsan duygusu içinde yaşamıştır En ciddi insanların, en otoriter simaların bile bir zaaf ve hafiflikleri bulunabilir Fakat onun hayatında böyle bir zaaf ve hafiflik hiçbir zaman görülmemiştir İstikamet ve edebi her yerde ve her an muhafaza edebilmek keskin kılıcın üzerinde yürümeye benzer Bu ancak kemâl ehli, tevfik-ı ilâhiye mazhar kimselerin kârıdır Allah Rasûlü (sa) Efendimiz'in "Emrolunduğun gibi istikamet üzre ol!" (Hûd, 112) ayeti beni ihtiyarlattı"
buyurması, bu işin güçlüğüne en güzel delildir
O' nun sohbetlerine devam edenler bilirler ki, O hiçbir zaman ayak ayak üstüne atarak, ayak uzatarak veya bağdaş kurarak oturmamıştır Daima dizüstü oturmayı tercih etmiştir Sohbetlerinde sık sık:
Edeb bir tâc imiş nûr-i Hudâ'dan Giy o tâcı emîn ol her belâdan
beytini okuyarak edebden bahsederlerdi Sohbetlerde Kur'ân tilaveti esnasında kendileri koltuk kanepede bile olsa hemen dizüstü oturur Kur'ân okuyacak kimse yerde ise hemen koltuk ve sandalyeye oturtulurdu
Bir gün Halep meşâyıhından Muhammed en-Nebhânî İstanbul'a gelir Sâmi Efendi Hazretleri bazı ihvânıyla kendilerini ziyarete giderler Nebhânî ve arkadaşları gayet rahat ve serbest otururken Sâmi Efendi ve ihvanı dizüstü otururlar Onların bu halini gören Muhammed Nebhanî:
Rahat oturun, der Efendi Hazretleri ve ihvânı oturuşlarını değiştirmeden:
Biz böyle daha rahatız, derler, Nebhânî de bu edeb karşısında:
Edeb, Türklerde dir, demekten kendini alamaz
Kalb-i Selîm
Sohbetlerinde sık sık "O gün kalb-i selîm'den başka ne evlâd, ne mal; hiçbir şey fayda vermez" (Şuarâ Süresi: 88-89) ayetini okuyarak kalb-i selîmi îzah ederlerdi O'nun tefsirine göre kalb-i selîm, ne incinen, ne de inciten kalbdi "İncinmemek incitmemekten daha zordur Çünkü incitmemek eldedir amma incinmemek elde değildir," derlerdi Ve ilâve ederlerdi: Fakir hiç kimseden incinmem ve kimseyi incitmemeye çalışırım" Gerçekten de bir asra yaklaşan ömrü boyunca O'nun hiç kimseyi incittiği görülmemiştir
Kapısına gelen herkesi kabul edip onlarla görüşmek onlara iltifat ve ikramlarda bulunmak adetleriydi Bir defasında ziyaretine gelenlere bir yakîninin: "Efendi'nin istirahata ihtiyacı var" diye geri çevirmesine muttali olunca:
- Burası Hak kapısıdır Kimse geri çevrilmez Hem de ihvanın kötüsü olmaz, buyururlar Bu tavır, onun insana ve müslümana verdiği değerin en güzel ifadesidir Torunu yaşındakilere bile hitab ederken isimlerinin sonuna Efendi, Bey sıfatlarını ekleyerek konuşması aynı anlayıştan kaynaklanmaktadır H Sâmi Efendi, kendini Allah'a ve Allah'ın kullarına hizmete adamış bir Hakk dostu idi Daha sülûkünün ilk yıllarında "Yaratılanı Yaratan'ından ötürü sevmek" esasına bağlı kalarak, hizmeti sohbete, gayreti de himmete vesile bilerek şevkle çalışırdı
Nitekim Kelâmî dergâhı bağlılarından Cide müftüsü H Hüseyin Efendi'ye yaptığı hizmetler her türlü takdirin fevkindedir Kelamî dergahında bulunan H Hüseyin Efendi son zamanlarında hastalanır Hastalığının şiddeti her geçen gün artar Ve nihayet Müftü Efendi yatağından kalkamaz olur Müridân birer hafta nöbetleşe bakmaya başlarlar Hastalığın şiddeti daha da artırınca acele ailesine bir telgraf çekilmesi kararlaştırılır Bu haberi duyan o zamanlar dergahın en genç müridi bulunan Sami Efendi mürşidi Es'ad Efendi'ye:
- Efendim, müsaade buyurursanız da Müftü Efendi'ye ben baksam ve âilesine telgraf çekilmese, der Es'ad Efendi de bu teklifi memnûniyetle kabûl eder H Sami Efendi bundan sonra tam on sekiz ay Müftü Efendi'ye en güzel şekilde hizmet ederler Görenler onun bu hizmetine imrenirler Müftü Efendi de yaşlı gözlerle:
- Allah'ım! Bana ne ihsanda bulunmuşsan hepsini Sami Efendi'ye bağışlıyorum, diye münacâtta bulunur Ve Es'ad Efendi ile görüştüklerinde de:
Sami Efendi evladımız, bize hizmette inşallah Hakk'ın rızasına erdi, diye tebşiratta bulunur
Aslında hayli zamandan beri dergahtaki hizmetlerin ekserisi bu genç ilmiyeli derviş tarafından görülmekte imiş meğer Gece herkes yatağına yattığında o, gizlice kalkar, yapılacak hizmetleri ifâ eder, her tarafı temizler, suları ısıtır ve öyle yatağına yatarmış Nitekim Cide müftüsü Hüseyin Efendi, sağlıklı zamanlarında erken kalkmaya çalışıp bu hizmetlerin kimin tarafından yapıldığını öğrenmek istermiş Fakat ne mümkün Bir sefer akşamdan yatmamağa karar vererek bir kenara gizlenmiş Yatağından kalkıp bu hizmetleri gören Sami Efendi tam çöp tenekesini alacağı sırada Hüseyin Efendi tenekeyi kapar ve:
- Evladım bu hizmeti de fakîre müsaade buyur, der
Sami Efendi nezaketle almak isterse de Hüseyin Efendi:
- Allah aşkına bırak deyince Sami Efendi de bu hizmeti ona bırakır
İrşad vazifesiyle memleketi Adana'ya gönderildiğinde oradan İstanbul'a mürşidine hediyeler göndermek adetiydi Fakat o, hediyelerinin bizzat kendi elinin emeği olmasına büyük itina gösterirdi Rivayete göre ekinler biçildikten hasad toplandıktan sonra tarlalara gider, yerlere dökülen başakları toplar, onları güzelce bulgur yapar ve İstanbul'a gönderirdi O'nun bu hâline muttali olan babası:
- Oğlum, benim ambarlarım buğday oldu Niçin Efendi'ne onlardan göndermiyorsun? dedi O da:
- O kapıya lâyık olan el emeği, göz nurudur, buyururlar
H Sami Efendi Hazretleri kendisini sevenleri ve bağlılarını eski kültürümüze ve bâ-husûs eski harflerle okuyup yazmayı öğrenmeye sevk ederlerdi Hatta bu yüzden son yıllara kadar eserlerini yeni harflerle neşre müsaade etmemişti
Ayrıca kendileri iyi derecede Fransızca bildikleri halde Batı kökenli kelimelerin Türkçe'de kullanılmasından hoşlanmazlar, böyle Fransızca veya Latince asıllı kelimeleri asla kullanmazlardı Mesela ilaçların isimlerini bile Latince adıyla değil, kendilerinin ona taktıkları bir ad veya sıfatla zikrederlerdi Kırmızı hap, pembe şurup gibi Bu davranış lisanda özenti merakıyla Batı kökenli veya uydurma kelime kullanmayı itiyad edinenlere bir ibrettir
Sohbetlerinde bir ara Rûhûl-beyan Tefsirinden naklen köpeğin on hasletinden ısrarla bahsetmişlerdi de (bk Musahabe VI) hal sahibi bir ihvan "Biz henüz köpeğin mertebesine gelemedik" demekten kendini alamamıştı Sohbetlerinde nefs düşmanının insana kurduğu tuzaklardan bahseden ve ihsana nefislerinin tehlikesinden korunabilmek için şunları tavsiye buyururlardı:
1-Açlık ve az yemek, oruca devam,
2-Az uyumak ve teheccüde devam,
3-Huşû ile ibadet, mânâsını düşünerek Kur'an okumak,
4-Zikr-i daim içinde bulunmak,
5-Salih ve sadıklarla beraber olmak
Sâmi Efendi, daima huzûr-i ilahîde bulunduğu ve her nefesinin son nefesi olabileceği düşüncesiyle daima abdestli bulunmaya ve abdest üstüne abdest almaya büyük itina gösterirdi Nitekim onun muhasebesini tuttuğu bir zatın tesbitine göre Efendi defterleri abdestli yazardı Yazma işi bitince defterleri kaldırır, abdest alır, biraz Kur'ân okurdu Az sonra ezan okununca bu sefer namaz için tekrar abdest alırlardı
Onun irşaddaki usûlü Nebevî üslûpta idi insanların kusurlarını yüzlerine vurmaz, hatalarından dolayı onları azarlamaz ve hele nefsi için hiç kızmazdı Onlara örnek olmak sûretiyle irşad etmeyi tercih ederdi İrşadda en geçerli yol da budur Çünkü irşad halkaları merkezden muhite doğru yayılır "Önce nefsinden başlamak' esastır Hiç kimseye açıkça "şunu yap, şunu yapma" demez, dolayısıyla bunu ihsas ettirmeye çalışırdı Hiç kimseye "Bizden ders al, bizim sohbetimize katıl gibi emirler vermezdi Hatta kendileri dikkat çekecek, fitne uyandıracak ve riyâya dâvetiye çıkaracak şekle müteallik şeylerden husûsiyle sakınırdı
Ancak yakınlarını helal kazanca, faize bulaşmamaya teşvik ederler, bazan bunu samimi bulduklarına açıkça söylerlerdi Değilse dolaylı olarak ifade buyururlardı
Şöhretten ve aşırı hürmetten çok rahatsız olurlardı Nitekim İstanbul Tahtakale'de çalıştığı yıllarda önceleri öğle ve ikindi namazlarında Rüstempaşa ve Marpuççular camilerine cemaata devam ederlerdi Camide kendisini tanıyanların aşırı tâzim ve hürmeti onu rahatsız etmiş, bilâhare bu namazları yazıhanede kılmaya başlamışlardır Yalnız, ihvâna;
- Siz cemaata devam edin, o şeref ve faziletten mahrum kalmayın, buyurmuşlardır
Reisü'l-kurra ve hâdimu'l-Kur'ân Gönenli Mehmed Efendi onun hakkında "Sâmi Efendi bu ümmetin en büyüğü idi Başka ne söylense boştur " demişti
Ali Yakub Hoca Efendi de:"Takva bâbında bütün evsâfıyla selef-i salihin zâhid ve âbidlerini andıran bu zatın kemâlât-ı mâneviyesi hakkında söz söylemek bizim gibi naçîz bir abdı acizin kârı değildir" der
Mâhir İz Hoca Efendi, gördüğü bir rüya üzerine muhıbb ve bağlıları arasına katıldığı H Sâmi Efendi Hazretleri hakkında "O Hazreti Sami'dir Biz devri pâdışâhîden beri neler gördük, fakat böylesine tesadüf etmedik" diyordu
Bekir Haki Efendi de Sâmi Efendi'yi sevip takdir edenlerdendi ve Sâmi Efendinin bir sohbetinden dönerken şunları söylüyordu
"Bu zenginleri saatlerce diz üstü sessizce oturtmak Boğazdan gelen bir gemiyi Sarayburnu'nda bağlamaktan daha zordur Bizler bu işi yapamayız Bunu ancak Sâmi Efendi yapabilir"
Bekir Haki Efendi belki bunları söylerken Es'ad Efendi'nin Sâmi Efendi'ye verdiği icazetnamede çizdiği irşad stratejisinden habersizdi Es'ad Efendi şöyle diyordu:
İcazetnamede "Ne ticaret, ne de alışverişin Allah'ın zikrinden alıkoyamadığı kimseler vardır" (Nur, 37) ayeti celîlesinin ilan hükümlerine vakıf olan muhterem ihvanımıza arz edebilirim ki, bâtınını tasfiye ve nefsim tezkiyeye talib olanların Sâmi Efendi'nin sohbetlerine devam ve açıklayacağı usûl ve adaba gösterecekleri gayret ve ihtimam sayesinde bu isteklerine kavuşacaklarda şüphe yoktur " (Mektubat, 134 Mektup sh 361)