Hz. Lokman'ın, Oğluna Yaptığı Tavsiyler

HZ LOKMAN'IN, OĞLUNA YAPTIĞI TAVSİYLER


Hz Lokman, ilim ve hikmetiyle dillere destan bir zattır Bunun içindir ki, kendisine "Lokman Hakîm" denmiştir
Hz Lokman'ın "Saran" ismindeki bu oğlu babasının verdiği bütün öğütlere uymuştu

Hz Lokman'ın hikmetli sözlerinden birisi Kur'an'da şu şekilde yer almaktadır:

Allah'a ortak koşma

"Hani Lokman oğluna öğüt verirken demişti ki, 'Oğlum (ey oğul!) Allah'a ortak koşma Muhakkak ki şirk pek büyük bir zulümdür"

"Yürüyüşünde mutedil ol Sesini alçalt Seslerin en çirkini, şüphesiz ki, eşeklerin sesidir"

Hz Lokman'ın ismi Kur'ân'da da geçmesine rağmen peygamber mi, yoksa veli mi olduğu hususunda İslam alimleri arasında görüş ayrılığı vardır

Hz Lokman'dan gelen bu tavsiyeler tefsirlerde genişçe bulunmaktadır Hz Lokman'ın tefsirlerde geçen öğütlerinden ve hikmetli sözlerinden bazıları şöyledir:

Takvayı esas al

Ey oğul!
Takvayı kendin için kârlı bir ticaret olarak kabul et Çünkü böyle ticaretler sonsuz kazançlar temin eder

Merasimlere katıl

Ey oğul!
Cenaze merasimlerine katıl Düğün merasimlerinden de uzak durmaya çalış Çünkü cenaze sana âhireti hatırlatır; düğün ise dünyaya çeker

Horozdan geri kalma

Ey oğul!
Horozdan daha geri kalma Çünkü sen uykunun derinliklerinde iken, o dünyayı sese vererek insanları uykudan uyandırmaya çalışır

Tevbeyi geciktirme

Ey oğul!
Tevbeyi geciktirme Çünkü ölüm ansızın geliverir

Cahille dost olma

Ey oğul!
Cahil kimselerle dostluk kurma Çünkü onunla dost olursan, kendi yaptıklarını senin hoş karşıladığını sanar

Allah'tan kork

Ey oğul!
Allah'tan hakkıyla kork Kalbinin bozuk olduğunu bildiğin halde başkalarının sana saygı göstermesi için takva ehli olduğunu ihsas ettirme

Susmak altındır

Ey oğul!

Şimdiye kadar susmaktan dolayı hiç pişmanlık duymadım Çünkü söz gümüşse, sükût altındır

Günahlardan sakın

Ey oğul!
Kötülük ve günahlar senden sakındığı gibi, yani işlemedikçe sana dokunmadığı gibi, sen de onlardan sakın Çünkü kötülük kötülüğü, günah da günahı çeker

İlim meclislerine katıl

Ey oğul!
Âlimlerin meclisinde bulun Hikmet ehlinin sohbetlerini dinle Çünkü Allah kuru toprağı yağmurla nasıl canlandırırsa, ölmüş kalpleri de hikmetli sözlerle öyle diriltir

Yalandan sakın

Ey oğul!
Allah, yalancının yüz suyunu kurutur, haya duygusunu giderir Ahlâksız kimsenin de sıkıntısı hiç eksik olmaz

Ahmak adamdan uzak dur

Ey oğul!
Kayaları uzaklara taşımak, ahmak adama laf anlatmaktan daha kolaydır

Kendi işini kendin gör

Ey oğul!
Cahili vasıta olarak kullanmaktan, işini gördürmekten uzak dur Şayet akıllı birisini bulamazsan kendi işini kendin gör

Kendi milletinin kızıyla evlen

Ey oğul!
Kendi milletinden olmayan bir kızla evlenme Aksi takdirde çocukların ileride sıkıntıdan kurtulamazlar

Ey oğul!
Öyle bir zaman gelecek ki, sabırlı insanların bile yüzü gülmez olacaktır

Allah'ın anıldığı meclislere katıl

Ey oğul!
Katılacağın meclisleri kendin ara bul Allah'ın anıldığı meclisleri bulunca hemen oturuver Çünkü âlim isen ilmin artar, cahil isen yeni bir şeyi öğrenmiş olursun Oraya inen rahmetten sen de payını alırsın Allah'ın anılmadığı meclislere hiç katılma Çünkü âlim de olsan, cahil de olsan zarar görürsün Ayrıca oraya inecek olan İlâhî gazaptan sen de nasibini alırsın

Ey oğul!
Sofrana takva ehli mü'minleri davet et

Tecrübe sahipleriyle istişare et

Ey oğul!
Her işinde ilim ve tecrübe sahibi kimselerle istişare et, onların fikrini almaya çalış

Takvadan bir gemi edin

Ey oğul!
Dünya dipsiz bir denizdir Onda niceleri boğulmuştur Bunun için takvadan bir gemi edin İçine îmânı yükle Tevekkül yelkeniyle açıl Ancak bu şekilde selâmetle yol alır, sahile çıkarsın

Kötü komşudan uzak dur

Ey oğul!
Nice ağır yükler taşıdım Fakat kötü komşu kadar ağır bir yüke rastlamadım Nice acılar tattım, fakat fakirlikten daha şiddetli bir acı tatmadım

İlimden nasibini al

Ey oğul!
İnsan fakir de olsa ilim ve hikmetiyle hükümdarların meclisinde yer alır

Arkadaş seçimine dikkat et

Ey oğul!
Birisiyle dostluk kurmak istiyorsan, önce onu öfkelendirecek bir şey yap Şayet öfkeli iken sana insaflı davranırsa ona yaklaş, insafsız davranırsa uzak dur

Âhirete hazırlan

Ey oğul!
Dünyaya geldin geleli âhirete doğru yol alıyorsun Bunun için âhiret yurdu, sana dünya yurdundan daha yakındır

Dilini duaya alıştır

Ey oğul!
Dilini 'Allah'ım, beni affet' demeye alıştır Çünkü öyle anlar vardır ki, o saatlerde Allah duaları reddetmez, istediğini ihsan eder

Borçlanmaktan uzak dur

Ey oğul!
Borçlanmaktan uzak dur Çünkü borç, seni gündüz zillete sürükler, gece de üzüntüye boğar

Günah işlemeye cesaretin olmasın

Ey oğul!

Allah'tan öyle bir şey iste ki, günah işlemeye cesaretin olmasın Ve Allah'tan öyle kork ki, rahmetinden hiçbir zaman ümidin kesilmesin

Önce selâm ver

Ey oğul!
Bir cemaatin bulunduğu yere gittiğin vakit, önce onlara İslâm'ın okunu at, yani selâm ver Sonra bir köşeye otur, onları konuşuyor halde görmedikçe sen de konuşma Şayet Allah'ın zikrine dalacak olurlarsa sen de onlara katıl Fakat başka bir söze geçerlerse oradan ayrıl

Kendini anla

Ey oğul!
İki dünyada mesut olmak istiyorsan, kendini anla Okuyup bilgili olmaya çalış Çalış ki, bilenle bilmeyen bir olmaz

Tembel olma

Ey oğul!
Tembel olma Tembellik bedbahtlık alâmetidir

Acele etme

Ey oğul!
Acele etme, acele şeytan işidir

Güler yüz göster

Ey oğul!
Ahlâkını düzelt Dostuna da, düşmanına da güler yüz göster Ancak değerin ve itibarın kırılacak derecede hareket etme

Orta yolu tut

Ey oğul!
Her şeyin hayırlısı olan orta yolu tercih et

Yolda dikkatli yürü

Ey oğul!
Yolda yürürken yüzünü gözünü oraya buraya çevirme ki, gönlün vesvesede kalmasın

Mecliste önce oturma

Ey oğul!
Bir cemaat içinde bulunduğunda onlar ayakta iken oturma Oturdukları zaman sen de oturuver

Yollara tükürme

Ey oğul!
Bıyık ve sakalınla oynama Parmağını burnuna sokma Yollara tükürme, sesli sümkürme Elinle sinek kovalamayı terk et

Az konuş

Ey oğul!
Sükût ve teenni ile hareket et Az konuş Çok konuşmak, yanılmaya sebeptir

Sözü fazla dağıtma

Ey oğul!
Konuşurken sözü fazla dağıtma Aksi takdirde şerefine zarar gelir Konuşurken başkalarını utandırma Kaş göz işareti yapma
Güzel ve lâtif sözleri duymaya çalış Fazla hayrete düşme Sözün tekrarlanmasını isteme İnsanları güldürecek ve kendini maskara edecek sözlerden sakın

Atıp tutma

Ey oğul!
Kimse hakkında atıp tutma

Fazla ısrar etme

Ey oğul!
Senden bir şey istendiği zaman, elinden geliyorsa vermeye çalış Birinden bir şey istediğinde de fazla ısrar etme

Dinde tartışmaya girme

Ey oğul!
Dinle alakası olmayan meselelerde aksi vaki ise tartışmaya ve münakaşaya girme

Fakirliğini kimseye açma

Ey oğul!
Acizliğini ve fakirliğini hiç kimseye, hattâ ailene dahi açma ki, onların yanında itibarın düşmesin, sözünü dinlemez olmasınlar

Hizmetçilerle şakalaşma

Ey oğul!
Hizmetçi ve benzeri kimselerle şakalaşma Çünkü bunlarla şakalaşmak hakaret ve düşmanlığa sebep olur Onlara öyle muamele et ki, hem seni sevsinler, hem de senden korksunlar

Şiddetten sakın

Ey oğul!
Çocukları ve elinin altındakileri terbiye ederken şiddetten sakın Öfkelendiğin vakit vakarla geçiştirmeye çalış Mümkün olursa sövüp dövme ki, aksi takdirde onların gözünde mehabetin yok olur
Kendini ve çocuklarını övüp durma
Hayasız gençlerle ve o halde olan kız çocukları ile ülfet etme Çünkü dünya ve âhirette mezellete sebep olur

Önce düşün

Ey oğul!
Bir kimse ile bozuşursan, dilini tut ve makbul olan sözü söyle Önce düşün, sonra söze giriş
Herkesin değerini ve layık olduğu hürmeti muhafaza eyle

Azla yetin

Ey oğul!
Bir kimsenin davetinde bulunduğun vakit, azla yetin Dalkavukluk edip de o yemeği övmekle başkalarının yemeğini kötüleyip tahkir etme

Misafirlikte gözlerine dikkat et

Ey oğul!
Bir kimsenin evinde misafir kaldığın vakit gözlerine dikkat et Her tarafa bakıp durma Durumuna vakıf olduktan sonra dine aykırı da olsa sırrını ifşa etme

Elini çek

Ey oğul!
Emanete hıyanetten elini çek

Kimseye açma

Ey oğul!
Bir işe başladığın zaman, meydana gelmeden önce kimseye açma ki, mahcup düşmeyesin

Çok ver

Ey oğul!
Sadakayı çok ver Mal sevgisini gönlünden çıkar

Razı ol

Ey oğul!
Doğru söyle, Allah'tan gelene razı ol

Yemekte şunlara dikkat et

Ey oğul!
Yemekten önce ve sonra ellerini yıka Bu hal fakirliğini giderir, göze kuvvet verir
Çok yemek kalbe katılık ve gaflet verir İbadette tembelliğe sebep olur
Yemeğin başında Bismillah, sonunda Elhamdülillah, ortasında da nimetin Allah'tan geldiğini düşün
Tek elle ekmeği koparma Bu hareket kibirli insanların âdetidir
Yemeğin başında ve sonunda bir parça tuz yemek birçok hastalığa karşı devadır
Lokmayı küçük tut ve iyice çiğne
Misafir geldiği zaman mümkünse yemeği büyük kaba koy, berekete sebep olur
Yemek yerken önünden al, ekmeğin ve tabağın ortasından alma
Elinden ekmek ve yemek parçası düştüğünde al, temizle ve öyle ye
Sıcak olan yemeğe soğutmak için ağzınla üfleme, soğuyuncaya kadar bekle
Yemeği çabuk yeme
Hurma ve kayısı gibi sayılabilir meyveleri teker teker ye, çifter çifter yeme ve çekirdeklerini bir tarafa topla
Yemek arasında çok su içme Su içerken bardağın içine bak İçine uygunsuz bir şey düşmüş olmasın Suyu içerken üç nefeste içiver
Yemeğe herkesten önce el uzatma
Yemek esnasında güzel şeylerden bahset
Sofrada bulunan arkadaşlarına ara sıra göz ucuyla bak Yemek ve ekmeği o tarafa sür
Misafirler çekingen davranırlarsa üç defadan fazla yemeleri için ısrar eyleme Yemek yeme isteğin yoksa özür beyan eyle

Dilini tut

Ey oğul!
İlim ve takva ehli veya herhangi bir sebeple senden ileride bulunan bir kimsenin huzurunda dilini tut

Dostlarını dinle

Ey oğul!
Senin iyiliğini isteyen dostlarının tavsiye ve öğütlerini can kulağıyla dinle

Doğru ol

Ey oğul!
Sözünde, işinde ve gidişinde doğru ol Doğru olan sözlerinin bile hayrete ve tereddüde sebep olacaksa, söyleme daha iyi

Ümidini kesme

Ey oğul!
İnsanların gönlünü almaya çalış Allah'ın rahmetinden ümidini kesme

İyi ol

Ey oğul!
Açıkta ve gizlide iyi olmaya çalış
Varlık yokluktan, akıl sarhoşluktan iyidir
Bir şeyi vaktinden önce isteme

İçini süsle

Ey oğul!
İçini dışından daha çok süsle: İçin Hakkın, dışın halkın baktığı yerdir
Her yerde ve her zaman Allah'ı yanında hazır nazır olarak bil
Allah nazarında seni utandıracak işi bırak

Dünya derin bir denizdir Çokları onda boğulmuştur O denizde senin gemin Allah’tan takvâ olsun Bineğin Allah'a imanın ve yolun Allah'a tevekkül olsun Umulur ki kurtulursun; tamamen kurtulacağını da sanmam
Yavrum, insanlar ibadet ve taatte her gün noksanlaştıkları halde nasıl olur da vaad olunduklarından korkmazlar!
Yavrum! Dünyadan yetecek kadar al, ona kapılma, bu ahiretine zarar verir Dünyadan el etek de çekme, yoksa insanlara yük olursun Oruç tut, bu şehvetini keser Seni namazdan alıkoyan orucu tutma, çünkü Allah'ın katında namaz oruçtan daha büyüktür Yavrum! İyiliği ondan anlayana yap Nitekim koç ile kurt arasında dostluk olmadığı gibi; iyi ile kötü arasında da dostluk olmaz Çekişmeyi seven hakarete uğrar, kötülük olan yerlere giden töhmet altında kalır, kötülüğe yaklaşan kendini kurtaramaz ve dilini tutmayan pişman olur
Yavrum! iyilerin hizmetinde bulun; fakat kötülerle dostluk kurma
Yavrum! Güvenilir kimse ol ki zengin olasın Kalbin günah lekeleriyle dolu olduğu halde insanlara, Allah’tan korkuyormuşsun gibi görünme
Yavrum, âlimlerle bir arada bulun ve onların dizinin dibinden ayrılma; fakat onlarla tartışmaya da girme, yoksa sohbetlerinden seni mahrum ederler Onlara bir şey sorarken nazik davran Seni ihmal ettiklerinde onlara bıkkınlık verme, yoksa senden usanırlar
Yavrum! her şeyi arkanı dönerek isteme ve yüzün dönük olarak da ondan uzaklaşma! Zira bu, basîreti azaltır ve aklı zayıflatır
Yavrum, küçükken edepli olursan, büyüdüğünde faydasını görürsün!
Yavrum, yolculuğa çıktığında, onu çekip götürebileceğin bir yerde olmadıkça, hayvanından emin olma; çünkü onun sırtı çabuk yağır olur ve bu hakimlerin işlerinden değildir Gideceğin yere yaklaştığında da hayvanından in ve yürü; kendinden önce onu doyur Gecenin ilk saatlerinde yolculuğa çıkmaktan sakın! Sana gecenin yarısına kadar dinlenip gece yarısından sonra yola çıkmanı tavsiye ederim Sefere çıkarken yanına kılıcını, mest'ini, sarığını, elbiseni, su kabını, iğne ve ipliğini, biz'ini (saraç iğnesi) al!
Ayrıca yanında sana ve beraberindekilere yetecek kadar ilâç bulundur Arkadaşlarınla, Allah'a isyanın dışındaki hususlarda uyum sağla ve onlara vefâ göster!
Yavrum, kanaatkâr görünmekten sakın, zira bu tavrın sana gündüzleri şöhret, geceleri ise şüphe getirir
Yavrum, kendini unutup da insanlara iyiliği emretme! Yoksa senin durumun, insanlara ışık verdiği halde kendisi yanarak tükenen kandile benzer!
Yavrum, küçük işleri umursamazlık etme! Çünkü küçük, yarın büyüğe dönüşür
Yavrum, yalan söylemekten sakın! Çünkü yalan, dînini ifsat eder, insanların yanında mürüvvetini noksanlaştırır ve bu durumda da utanma duygun yok olur; değerin düşer, makam ve mevkiin elden gider; küçümsenirsin, konuştuğun zaman sözün dinlenmez, söylediğine itibar edilemez Bu duruma düşüldüğünde de yaşamanın zevki kalmaz!
Yavrum, kötü huydan, sıkıntı vermekten, sabırsızlıktan sakın! Bu hasletler karşısında hiç bir arkadaşın sana dürüst davranmaz ve seninle aralarında dâima bir mesafe bırakırlar İşini sev; sık sık karşılaştığın olaylar karşısında sabret! İnsanlara karşı güzel huylu ol! Zira huyu güzel olan, herkese güler yüz gösteren ve bunu yaygınlaştıran, iyiler yanında nasîbini alır; ona karşı iyi kimseler sevgi besler, kötüler de ondan uzaklaşır
Yavrum, gönlünü kederlerle ve kalbini üzüntülerle meşgul etme Aç gözlülükten sakın Takdire rıza göster Allah tarafından sana verilene kanaat et ki hayatın güzelleşsin, gönlün sürurla dolsun ve hayattan zevk alasın Eğer dünya zenginliklerinin senin için bir araya getirilmesini istersen, insanların ellerinde olanlara göz dikme! Zira peygamberleri bulundukları mertebeye ulaştıran şey insanların ellerinde bulunanlara göz dikmemeleridir
Yavrum, dünya hayatı kısadır Senin oradaki ömrün ise daha da kısadır Bu kısa ömrün de daha az bir kısmı geride kalmıştır
Yavrum, iyiliği ehline yap, ehil olmayana iyilik yapma; yoksa o, dünyada boşa gider, ahirette de sevabından mahrum olursun İktisatlı ol, savurgan olma; cimrilik derecesinde mala sarılma, israfa varacak şekilde de onu dağıtma!
Yavrum, hikmete sarıl ki onunla ikram göresin, onu yücelt ki sen de üstün tutulasın Hikmet ahlâkının en üstünü Allah (cc)'ın dinidir
Yavrum, hasetçinin üç belirgin özelliği vardır:
"-Gıyabında dostunu çekiştirir
-Yanında olduğu zaman ona yaltaklanır,
-O bir musibete duçar olduğunda da ona sevinir