İbrahim Kelimesindeki Hikmet-İ Müheyyemiyye

İBRAHİM KELİMESİNDEKİ HİKMET-İ MÜHEYYEMİYYE

İbrahim aleyhisselam’ın “Halil” olarak adlandırılması, zat-ı Halil’in, Zat-ı İlahiye’nin vasıflandığı Sıfatların tümüne birden bürünmesi [color="LightBlue"] ve onlara nüfuz etmesinden dolayıdır Şair şöyle der: “Ruhum, bedenimin uzuvlarına nasıl nüfuz etmişse, Sen de aynı şekilde uzuvlarımın bütününe nüfuz ettin; Halil’in Halil olması işte böylece oldu” Bu tıpkı rengin, renge boyanana nüfuz etmesi gibidir: araz, cevherin bulunduğu mahaldedir, ona ulanmıştır ama bununla birlikte, arazın (yani, rengin) bu nüfuz edişi cevherin (yani, renge boyanan şeyin) yer tutmaklığı gibi değildir Veya İbrahim’e “Halil” adının verilmesi Hakk’ın onun suretinin varlığına nüfuz etmiş olmasından [tahallül] dolayıdır Her iki yaklaşım da geçerlidir — çünkü her hükmün, kendi sınırlarını aşmayan kendine özgü bir yerindeliği vardır
Görmez misin ki, Hak, sonradan olma [hâdis] şeylerin sıfatlarıyla ve hatta kusurlu ve yerilesi sıfatlarla zahir olduğunu Kendinden haber vermiştir Ve görmez misin ki, yaratılmış olan (İnsan-ı Kâmil) başından sonuna dek Hakk’ın sıfatlarıyla zahir olmuştur Ve nasıl ki, Hakk’ın bütün sıfatları yaratılmış olanın (yani, İnsan-ı Kâmil’in) sıfatlarıysa, sonradan olmaklık sıfatları da Hakk’ın sıfatlarından başka bir şey değildir “Hamd Allah’a mahsustur” [Fatiha Suresi, 1/1] sözü, her övenin [color="LightBlue"] yüceltmesinin ve her övülenin [color="LightBlue"] yüceltilmesinin sonuçta Allah’a dönmesi anlamına gelir Ve, her şey O’na döner İmdi, bu geri dönüş hükmü yerilesi ve övülesi şeyleri içine alır — ve varlıkta övülesi veya yerilesi olandan başkası yoktur
Bil ki, herhangi bir şey ancak bir başkasına yüklenmiş olduğunda ona nüfuz edebilir Nüfuz eden –yani etkin olan– nüfuz edilenle örtülmüştür Hal böyle olunca, edilgin olmaklığıyla nüfuz edilen zahir ve etkin olmaklığıyla nüfuz eden de batındır Ve batın olan eyleyici, zahir olan için gıdadır; tıpkı, bir yün parçasının, kendisine nüfuz eden suyla şişmesi ve genişlemesinde olduğu gibi
Eğer, Hak Zahir ve mahluk O’nda batın ise, mahluk Hakk’ın bütün İsimleri’ni, O’nun işitmesini, görmesini, O’nun bütün nisbetlerini ve O’nun ilmini yüklenmiştir Ama eğer mahluk zahir ve Hak onda Batın ise, o halde Hak –kudsî hadiste belirtildiği gibi– mahlukun işitmesindedir, onun görmesinde, elinde, ayağında ve onun bütün yetilerindedir
Eğer Zat-ı ilahiye bu nisbetlerden arınık olsaydı, bir ilah olmazdı ve bu nisbetler bizim aynlarımızla sonradan ortaya çıktılar, öyle ki ilah kılmaklığımızla, O’nu ilah kılan bizleriz Bundandır ki, bizler bilinmedikçe ilah da bilinmez Resulallah (sav), “Nefsini bilen, Rabbini bilir” demiştir ve o yaratılış içerisinde hiç kuşkusuz Allah’ı en iyi bilen kimsedir Ebu Hamid gibi bazı alimler, Allah’ın, aleme bakılmaksızın bilinebileceğini söylemişlerdir — ama bu doğru değildir Evet, Zat’ın kadîm ve ezelî olduğu (aleme bakılmaksızın) bilinebilir, ama ilah-kılan [me’luh] bilinmeyince, Zat’ın ilah olduğu bilinemez; o halde, ilah-kılan, ilahın delilidir
Ardından, ikinci halde (yani, cem makamında) gelen keşf, gerçekte Hakk’ın Kendisi’ne ve Uluhiyeti’ne ilişkin delilin, yine Kendisi olduğunu ve gerçekte alemin, (bu alem içerisinde yer alan) bireylerin değişmez aynları [ayan-ı sabite] suretlerinde (diğer deyişle, aynların aynasında) Hakk’ın tecellisinden başka bir şey olmadığını ve öte yandan da Hakk’ın tecellisi olmaksızın bu değişmez aynların var olmasının mümkün olmadığını açığa vurur Bu keşf aynı zamanda, O’nun Kendisini, bu aynların hakikatlerine ve hallerine göre çeşitlendirdiğini ve birbirinden farklı suretlerde zahir kıldığını ve dolayısıyla farklı suretlerde tasavvur olunduğunu da açığa vurur Ve bu (haldeki) keşf, Hakk’ın bizim ilahımız olduğuna ilişkin ilmin oluşmasından sonradır
Bundan sonra (cem’den-sonra-fark makamında) son bir keşf daha gelir ki, suretlerimizi (yani, değişmez aynlarımızın suretlerini) sana Hak’ta (Hakk’ın aynasında) zahir kılar, ve Hak’ta (ayna mesabesinde olan Hakk’ın varlığında) bazımız (yani, bazı aynlar) diğer bazılarına zahir olur, bazımız diğer bazılarını bilir ve bazımız diğer bazılarından (ilim sahibi olma yönünden) ayrışırlar Bizden bazımız bu marifetin bize (aynlarımızın Hakk’a verdiğince) Hak’ta bizden geldiğini bilir, ve bazımız da bu marifetin bize bizden geldiği İlahi İlim Hazreti konusunda cahildirler Cahillerden olmaktan Allah’a sığınırım!
Bu iki keşf ile birlikte, O, bizim üzerimize ancak bizimle hükmeder; belki de daha doğrusu biz kendi üzerimize hükmederiz — ama O’nda İşte bu nedenledir ki, Allahu Teala, perdelenmiş olanlar neden başlarına kendi arzularına aykırı şeyler geldiğini sorduklarında, buna karşılık olarak, “Apaçık delil Allah’ındır” [En’am Suresi, 6/149] buyurdu Ve Hak onlar için “sak”ı (yani, kendi hakikatleri olan değişmez aynlarını) gösterir ve bu, aramızdan arif olanların keşfetmiş olduğu şeydir Ve bu arifler, perdeli olanların Hakk’ın yaptığını iddia ettikleri şeyi Hakk’ın yapmadığını, ama bunun kendilerinden olduğunu görürler Ve gerçekte Hak onları, İlim Hazreti’ndeki değişmezlikleri üzre bilir Böylelikle perdelenmiş olanların delili geçersiz kılınır ve geriye Allah’ın apaçık delili kalır
Eğer, “Dileseydi, hepinizi hidayete erdirirdi” [En’am Suresi, 6/149] sözü ne anlama gelir diye soracak olursan, deriz ki: “seydi” takısı varsa, bu sakınma içindir ve Hakk’ın meşiyyeti, şey ne üzre ise onu dilemektir Ama aklî delil, mümkün bir şeyin ayn’ının bir şeyi ya da o şeyin karşıtını kabul edebilir olduğuna hükmeder Bu iki akılla-kavranabilir olan hükümden biri vaki olduğunda, bu vaki olan hüküm, bu mümkün şeyin kendi değişmezliği [sübut] halinde kendisi üzre bulunduğu şeydir “Hidayet ederdi” sözü, “apaçık gösterirdi” anlamına gelir Hak, şeyin, kendisinde ne üzre değişmez olduğunu anlaması yönünde bütün mümkün şeylerin basiret gözünü açmış değildir Sonuçta bazısı ilim sahibi, bazısı ise cahildir Ve Allah dilemedi, ve herkese hidayet etmedi ve dileyecek de, hidayet edecek de değildir Ve “dilerse” sözü için de aynı durum geçerlidir Allah, olmayacak şeyi hiç diler mi?
Böylece, Hakk’ın meşiyyeti tek bir şeye bağlıdır, yani meşiyyet ilme tâbi bir nisbettir ve malum olan, sen ve senin hallerindir Ve ilmin malum üzerinde hiçbir etkisi yoktur, tersine malum’un alim üzerinde bir etkisi vardır — ayn’ında her ne üzre ise, kendinden onu verir
İlahi hitap, ancak muhatapların üzerinde anlaştıkları şey üzre ve aklî kurgulamanın verdiği şey üzre geldi Ve bu ilahi hitap, keşfin verdiği şey üzre gelmedi Bundandır ki, mü’minler çok sayıda oldukları halde, keşf ehli arifler az sayıdadır
Bizim aramızdan (ilahi ilim’de) bilinen bir makamı [makam-ı malum] olmayan ve bu makamda bulunmayan yoktur Ve bilinen makam, değişmezliği içerisinde kendisiyle olduğun ve varlığında kendisiyle zahir bulunduğun şeydir — ve bu, senin için varlık sözkonusu olduğunda böyledir Eğer (birinci keşfin verdiği marifetle) varlığın sana değil de Hakk’a ait olduğu kesinlenirse, hüküm Hakk’ın varlığında hiç kuşkusuz seninhükmündür Ve eğer (ikinci keşfin verdiği marifetle) senin varolmaklığın kesinlenecek olursa, o zaman hüküm hiç kuşkusuz (senin Hakk’a vermiş olduğun hüküm doğrultusunda) senin üzerinedir Ve hüküm verici olan Hak olsa bile, Hakk’ın hüküm vermekliği, senin üzerine varlık saçmaktan [color="LightBlue"] ibarettir ve kendin üzerine hükmeden ancak kendinsindir O halde, ancak kendi nefsini öv ve kendi nefsini yer
Artık geriye varlık saçtığı için Hakk’a hamd etmekten başka bir şey kalmaz — çünkü bu (yani, varlık saçıcı olmaklık) gerçekte O’ndandır, senden değil… Ve sen hükümlerle O’nun gıdasısın ve O, varlıkla senin gıdandır İmdi, sende kendini gösteren (hüküm vermeklik), Hak’ta kendini gösterdi Hüküm vermeklik, O’ndan sana ve senden O’nadır Aradaki fark şudur ki, sen “yükümlü” olarak adlandırılırsın — ve Hak seni ancak kendi haline ve istidadına göre, “beni yükümlü kıl” dediğin şeyle yükümlü kıldı Ama Hak, “yükümlü” olarak adlandırılmaz
O (bütün İsimlerine mazhar oluşumdan dolayı) beni över, ben de O’nu,
O (taleplerime icabet etmekle) bana kulluktadır, ben de O’na
Belli bir halde (cem makamında) O’nu isbat eder,
Ve (kesretteki) aynlarda O’nu nefy ederim
O beni bilir, ben (suretlerde zahir olmaklığında) O’nu inkar ederim,
O’nu (ceman ve tafsilen) bilir ve O’nu müşahede ederim
O bizden nasıl gani olabilir ki,
Ben O’na (zuhura gelişinde) yardım eder ve O’na varoluş veririm
İşte bundandır ki O’nu bileyim diye beni varetti
Ve O’nu (kendi ilmimde) varettim
Ve (“Bilinmek istedim…” şeklindeki) hadis bize bu mana ile geldi
Ve O’nun amacı bende gerçekleşti
Ve İbrahim aleyhisselam (Hak Teala’nın zahir olduğu bütün ilahi makamlara zuhur mahalli olma mertebesinde, bu makamlara nüfuz ederek Hakk’ın gıdası olmasıyla ve Hak da, İbrahim’in bütün hakikatlerine ve yetilerine nüfuz ederek Varlığı ile İbrahim’in gıdası olmasıyla), kendisine “Halil” denildiği bu mertebeye eriştiğinden, konuklarını doyurmak kendisi için bir adet haline geldi İbn Meserre, onun Mikail ile birlikte, bir rızk kaynağı olduğunu söyledi Ki rızıklar rızıklandırılanların gıdasıdır Gıda, her parçaya nüfuz ederek, beslenen kişinin zatına nüfuz eder Ne var ki burada (yani, ilahi cem’iyette) parçalar yoktur — İbrahim aleyhisselam “İlahi İsimler” denilen bütün ilahi makamlara nüfuz etmiş ve Hak celle ve ala’nın Zatı da onda zahir olmuştur
Kanıtlandığı üzre bizler O’nunuz
Tıpkı aynı zamanda kendimize ait olduğumuz gibi
Ve O bana ancak varlık verir
Ve (O bizimle zahir olduğundan)biz O’nun içiniz
Ve (kendi aynlarımızla zahir olduğumuzdan) kendimiz içiniz
Benim için iki vecih vardır: “O” ve “ben”
Ve O’nun Ben-liğinin zuhurunda “Ben” yoktur
Ama ben O’nun zuhur mahalliyim
Ve bizler onun için bir kap gibiyiz
Ve Allahu Teala hak olanı söyler ve doğru yola iletir

Ahmet Baydar