İsmail Kelimesindeki Hikmet-İ Aliyye

İSMAİL KELİMESİNDEKİ HİKMET-İ ALİYYE

Bil ki, “Allah” olarak adlandırılan, Zat’ıyla Tek [Ahad] ve İsimleri’yle bütündür [küll] Herbir varlığın kendi özgül Rabb’i [rabb-i has] vardır ve bu Rabb’in bütünün kendisi olması olanaksızdır Ama ilahi ahadiyette, hiç kimse için yer yoktur Çünkü, “bir şeyde ilahi ahadiyetten bir şey vardır; ve diğerinde de ondan bir şey vardır” denilemez; çünkü O, bölünme kabul etmez İmdi, O’nun ahadiyeti açığa çıkmamış olan İsimlerin tümünün toplamıdır
Said, Rabb’i (terbiye edicisi) indinde razı-olunandır Ve varlık hazretinde, Rabb’i indinde razı olunmayan yoktur Çünkü o Rabb, onun üzerinde rabb-olmaklığını [rububiyet] sürdürür Böyle olunca da razı olunandır ve dolayısıyla said’dir
Bu konuda Sehl (Sehl bin Abdullah Tusterî) şöyle der: “Rububiyetin bir sırrı vardır — bu sır sensin” Sehl, “sen” sözüyle herbir ayn’a (yani, herbir varolan-ayn’a) seslenir Ve şöyle sürdürür: “Eğer o sır ortadan kalkabilecek olsaydı, elbetteki rububiyet geçersiz hale gelirdi” Sehl, “ortadan kalkabilecek olsaydı” sözüyle söylediği şeyin olanaksızlığına işaret etmiştir Çünkü bu sır ortadan kalkmayacağı gibi, rububiyet de geçersizleşmez Çünkü ayn’ın varlığı ancak Rabb’i ile sözkonusudur ve ayn her zaman için varolduğundan, rububiyet hiçbir zaman geçersiz hale gelmez
Ve her razı olunan sevgilidir; ve sevgilinin her yaptığı şey sevgilidir Çünkü ayn’ın bir fiili yoktur; olsa olsa bu fiil o ayn’daki, Rabbinin fiilidir Böylelikle, ayn, işlediği fiilin kendisine dayandırılmasından kurtuldu Bu durumda, ayn, Rabbinin fiillerinden ve kendisinde olan ve kendisinden zahir olan şeyden razı oldu Bu fiiller razı olunmuştur Çünkü her fiil işleyen ve sanatçı kimse, kendi fiilinden ve sanatından razıdır Çünkü her fiil işleyen ve sanatçı kimse, kendi fiilinin ve sanatının hakkını kusursuz bir şekilde verdi “O, her şeye halkını verdi ve ona doğru yolu gösterdi” [Taha Suresi, 20/50] Böylece her şeye halkını verdiğini beyan etti — ve (yaratılmış olan her şey, kendi istidadıyla talep ettiği şeyde) eksiklik veya fazlalık kabul etmez
İsmail, sözünü ettiğimiz şeyi keşfetmesinden dolayı Rabbinin indinde razı-olunan oldu Bunun gibi, herbir varlık Rabbinin indinde razı-olunandır Ve herbir varlığın, söylediğimiz gibi, Rabb’i tarafından razı olunması, başka bir kulun Rabb’i tarafından razı olunması gerektiği anlamına gelmez Çünkü (varolan-aynların herbiri) rububiyeti bir’den [vahid] (yani, tek bir İlahi İsim’den) değil, olsa olsa bütünden (yani, bütün İsimleri kendisinde toplayan uluhiyet mertebesinden) almıştır Böylelikle ona bütünden ancak kendisine uygun olan şey tayin olundu, ki bu da o şeyin Rabbidir Ve hiçbir kimse rububiyeti, Hakk’ın ahadiyeti dolayısıyla almaz; ve bunun içindir ki, Ehlullah’tan olanlar, ahadiyette tecellinin sözkonusu olmadığını söylediler
İmdi sen (fenâ makamında) O’na, O’ndan doğru bakarsan, O, Kendi nefsine bakar — ve böylece O, (zuhurun sözkonusu olmadığı ahadiyette) Kendi nefsine, Kendi nefsiyle bakıyor olmaktan hiçbir zaman geri kalmaz Ve eğer sen O’na seninle (kendi nefsin ve kayıtlı varlığınla) bakarsan, ahadiyet ortadan kalkar (ve Hak, vahidiyet ile tecelli eder) Ve eğer sen (Muhammedî vârisler gibi) O’na O’nunla ve seninle (Hak halka ve halk da Hakk’a örtü olmaksızın) bakarsan yine ahadiyet ortadan kalkar Çünkü “sen bakıyorsun” sözündeki “sen” zamiri bakılan’ın kendisi değil, ondan başkasıdır Burada, “bakan” ve “bakılan” olarak iki şeyin gerektirdiği bir ilişkinin varlığından dolayı, ahadiyet ortadan kalkar Ama (O’na seninle bakışında ve O’na O’nunla ve seninle bakışında) yine de, O Kendi nefsiyle Kendi nefsine bakmaktadır ve bu vasıfta (yani, senin varlığın ile ve Kendi varlığı ile bakmada), bakan da O’dur, bakılan da
İmdi, bir kimsenin mutlak olarak razı-olunan olması, ancak o kimsede zahir olan fiilin, Razı-olan’ın onun yoluyla olan fiili olmasıyla sözkonusu olabilir (ve bu durum ancak İnsan-ı Kâmil için geçerlidir) İmdi, Hak Teala’nın İsmail’i Rabb’i indinde razı-olunmaklıkla nitelemesiyle İsmail, diğer aynlardan üstün oldu Ve, kendisine, “Ey nefs, Rabb’ine dön!” denilen her mutmain nefsin durumu da böyledir İmdi, Hak Teala, mutmain nefse, kendisini davet eden Rabbine dönmeyi emretti Ve “razı olmuş olarak kullarım arasına katıl” — ki bu makam bu kullarımın mülküdür Şu halde, burada sözü edilen kullar, Rabbini bilen ve O’nunla yetinen ve ondan başka bir Rabb’e bakmayan kullardır “Ve gir cennetime” [Fecr Suresi, 89/27-30] — ki, Ben Kendimi onunla örterim [setr] Ama Benim cennetim senden başkası değildir Çünkü sen, zatın ile Beni örtersin İmdi, Benim bilinmem ancak seninledir ve sen de ancak Benimle varsındır Böylece seni bilen Beni bilir Ve Ben (hakikatimle) bilinmem, sen de (hakikatinle) bilinemezsin

Ve Rabbinin cennetine girdiğinde, kendi nefsine girmiş olursun O zaman, kendini bildiğinde Rabbini bildiğin marifetten başka bir marifetle kendini bilirsin Böylelikle iki tür marifete sahip olursun: öncelikle O’nu, kendini biliyor olarak, bu sayede bilirsin ve ikinci olarak, nefsinden dolayı değil ama Rabb’inden dolayı ve Rabb’ini biliyor olman nedeniyle nefsini bilirsin
Sen (kendi özgül Rabbin için) kulsun
Ve sen (istidadınla hükmettiğin özgül İsim için) Rabb’sin
O kimse ki, O’nun için ve O’nda kulsun
Sen (sende zahir olan huviyet itibarıyla) Rabb’sin
Ve sen (“Elestü bi Rabbikum?” seslenişinde“Beli—Evet” diyerek)
Sözleşme yaptığın Rabb için (taayyünün ve kayıtlanmışlığın itibarıyla) kulsun
Herbir belirli Rabb-kul sözleşmesi
Başka bir Rabb-kul sözleşmesi karşısında geçersizleşir
Böyle olunca, Allah kullarından razı oldu, kulları da razı olunanlar oldu Ve kulların hepsi O’ndan razı oldu ve O da böylece razı olunan oldu
İmdi, iki hazret (yani, rabb-olmaklık hazreti ve kul-olmaklık hazreti), benzerlerin birbirine karşılık gelmesi gibi birbirine karşılık geldi Ve benzer olanlar, birbirlerine karşıttırlar Çünkü iki benzer birlenemez, aksi halde aralarında bir ayrım kalmazdı Varlıkta ise diğerlerinden ayrışık olmayan bir şey yoktur İmdi, bir-olan-hakikatte [hakikat-ı vahid] benzer yoktur Böyle olunca varlıkta benzer yoktur ve varlıkta karşıt da yoktur Çünkü varlık bir-olan-hakikattır ve bir şey kendisine karşıt değildir
Hak’tan başkası baki değildir, yaratılmış olan baki değil
Ulaşma diye bir şey yoktur, ayrı olma diye bir şey yok
Apaçık delil bununla geldi
Böylece ben gözlerimle gördüğüm ve incelediğim zaman
O’nun ayn’ından başka bir şey görüyor değilim
Bu, (yani, Hakk’ın kulundan ve kulun da Rabb’inden razı olması) ancak, kendini Rabb’in varlığı olarak görme konusunda Rabb’inden korkan kimselere özgüdür, çünkü onlar (rabb-olmaklık hazreti ve kul-olmaklık hazreti arasındaki) ayrışmayı bilirler Bazılarının cehaleti, bizi, bilenlerin yaptığı bu ayrımı yapmaya yöneltti Gerçekte kullar arasında ayrım vardır ve Rabb’ler arasında ayrım vardır Herhangi bir ayrım olmasaydı, o zaman hiç kuşkusuz İlahi İsimler’in herbiri, tıpkı diğerleri gibi bütün vecheleriyle yorumlanırdı Ama “Muiz” (Aziz-kılıcı) İsmi, “Muzill” (Zelil-kılıcı) İsminin yorumlandığı gibi yorumlanmaz ve diğerleri için de bu böyledir Ne var ki, ahadiyet yönünden bakıldığında durum başkadır Bütün İsimler’e ilişkin olarak diyebilirsin ki, her İsim, kendi huviyeti yönünden hem Zat’a, hem de kendi hakikatine götürür, çünkü adlandırılan Bir’dir Böylelikle Muiz, adlandırılan Bir yönünden Muzill’le aynıdır ve öte yandan Muiz, kendine özgü hakikati yönünden Muzill’den farklıdır, çünkü her ikisinden farklı kavramlar anlaşılır
Halk’tan ayrı tutarak Hakk’a bakma!
Ve Hak’tan başka olmaklık giysisine büründürerek halk’a bakma!
Ve Hakk’ı tehzih ve teşbih et;
Ve dosdoğru olmaklık [sıdk] makamında dikil
Ve ister cem makamında, istersen fark makamında ol!
Eğer sana bunlardan biri zahir olursa, diğerine yönel ki,
İkisiyle birden zafere eresin!
Sen ne (hakikat yönüyle) fani olur, ne de (halkiyet yönüyle) baki kalırsın,
Ne yokedebilir ne de baki kılabilirsin
Ve vahiy (ilham) senin üzerine
(sen Hakk’ın sureti olduğundandır ki) başkasından verilmez;
ve sen de onu (“gayr” olmadığından) başkasına vermezsin
Yüceltme [senâ], verilen söze sadık olunmasına yapılır Ve ilahi hazret övülen [mahmud] yüceltmeyi talep eder Dolayısıyla O, verdiği sözde sadık olması [sıdk-ı va’d] yönünden yüceltilir, tehdidinde sadık olması [sıdk-ı vaîd] yönünden değil Allahu Teala, “Allah’ın resullerine verdiği sözde sadık olmayacağını sanma” [İbrahim Suresi, 14/47] dedi — (“söz” yerine) “tehdit” demedi Hatta, onları (işledikleri suçlardan dolayı) tehdit etmiş olmasına rağmen, şöyle dedi: “Biz onların günahlarından geçeriz” [Ahkaf Suresi, 46/16] Ve Allah, İsmail’i, sözüne sadık olmasından dolayı övdü ve böylece, gerçekte Hak için tehdidin gerçekleşmesi imkanı ortadan kalktı
İmdi geriye yalnızca Sözüne Sadık Olan kaldı
Ve Hakk’ın tehdidi açısından incelenebilecek tek bir ayn yoktur
Ve her ne kadar şeka yurduna girseler de onlar
Şeka yurdundan bir tat alırlar; o da farklı bir nimettir
Yani ebedilik (huld) cennetlerindekinden farklı bir nimet
Halbuki alınan lezzet birdir
Ve aralarında (istidadların farklılığıyla) tecelli bakımından farklılık vardır
Çekilen azab, (“lezzet” anlamına gelmesi yönünden)
Tadının tatlılığından dolayı “azab” olarak adlandırılır
Ve (“eziyet” anlamına gelmesi yönünden) “azab” sözü,
(Azabın gerçek anlamı olan) lezzete kabuk gibidir ve kabuk
(Azabın hakikatini, örtülü olan gafillerden) koruyucudur

Ahmet Baydar