İslam'da Can Emniyeti

İSLAM'DA CAN EMNİYETİ
Toplumun güven ve huzuru için hayâtî önemi hâiz olan ve temel haklar arasında yer alan, “mal ve can güvenliği”, servetin helâl ve meşru yollarla elde edilmesi, kişi ve kamu haklarına saygı gösterilmesi, suç ve günah işleyenlerin cezalandırılması İslâm’ın temel ilkelerinin başında gelir Kur`an-ı Kerim`de:
يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَا تَاْكُلُوا اَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ اِلَّا اَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا اَنْفُسَكُمْ اِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُمْ رَحيمًا () وَمَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْليهِ نَارًا وَكَانَ ذلِكَ عَلَى اللّهِ يَسيرًا
“Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda bâtıl yollarla yemeyin Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka Ve kendinizi öldürmeyin Şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir Kim haddi aşarak ve zulmederek bunu yaparsa onu cehennem ateşine atacağız Bu Allah’a pek kolaydır” (Nisa, 4/29-30) buyurmaktadır
Adam Öldürmek
İnsan doğarken birtakım temel haklara sahip olarak doğar Bunların başında yaşama hakkı gelir Her insan bu hakka sahiptir Bu hakkı insana onu yaratan Allah Teâla vermiştir Allah’ın verdiği bu haktan insanı mahrum etmeye kimsenin yetkisi yoktur Buna kalkışan kimse yani başkasının hayatına son veren kimse büyük günah işlemiş olur Allah Teâla şöyle buyuruyor:
وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتى حَرَّمَ اللّهُ اِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّه سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِى الْقَتْلِ اِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا
“Haklı bir sebep olmadıkça Allah’ın öldürmesini haram kıldığı cana kıymayın…” (İsra, 17/33),
Nisa Suresini 29 ayeti İslâmî hükümlerin hedefi olan “beş zarurî” ilkeden canın ve malın korunması ilkesine işaret etmektedir Diğer korunması gözetilenler şunlardır:
Evliliğin teşvik edilmesiyle neslin korunması
وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ
مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
"Aranızdaki bekârları, kölelerinizden ve cariyelerinizden elverişli olanları evlendirin Eğer bunlar fakir iseler, Allah kendi lütfu ile onları zenginleştirir Allah, (lütfu) geniş olan ve (her şeyi) bilendir " (Nur, 24/32)
İçkinin yasaklanmasıyla aklın korunması
يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْاَنْصَابُ وَالْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
Ey imân edenler! Muhakkak ki içki, kumar, putlar ve kısmet için çekilen zarlar şeytanın işinden olan murdar bir şeydir Artık ondan kaçınınız ki, felâh bulabilesiniz (Maide, 5/90)
Allah ve Peygambere itaatin emredilmesiyle dinin korunması
تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِدينَ فيهَا وَذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ
İşte bunlar Allah Teâlâ'nın hudududur Ve kim Allah Teâlâ'ya ve peygamberine itaat ederse onu altından ırmaklar akan cennetlere dahil eder ki orada ebedî kalacaklardır Ve bu, büyük bir kurtuluştur (Nisa, 4/13)
Cana kıymak ve intihar etmek büyük günahtır
وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتى حَرَّمَ اللّهُ اِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّه سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِى الْقَتْلِ اِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا
“Haklı bir sebep olmadıkça Allah’ın öldürmesini haram kıldığı cana kıymayın…” (İsra, 17/33),
وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فيهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَاَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظيمًا
“Kim bir mümini kasten öldürürse cezası, içinde ebedî kalacağı cehennemdir…” (Nisa, 4/93) anlamındaki ayetler ile benzeri bir çok ayette cana kıymak şiddetle yasaklanmış, bir insanı öldürmek bütün insanları öldürmek gibi telakki edilmiştir
مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسَادٍ فِى الْاَرْضِ فَكَاَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَميعًا وَمَنْ اَحْيَاهَا فَكَاَنَّمَا اَحْيَا النَّاسَ جَميعًا
"…her kim bir şahsı, bir şahıs mukabilinde veya yerdeki bir fesattan dolayı olmaksızın öldürürse sanki bütün insanları öldürmüş gibi olur ve her kim de bir şahsın hayatını kurtarırsa sanki bütün insanları ihya etmiş gibi olur…" (Mâide, 5/32)
Nisa Suresi 29 ayetinde müminlerin birbirlerini öldürmeleri yasaklanırken “kendinizi” kelimesinin kullanılması, müminlerin bir tek kişi gibi kabul edilmeleri sebebiyledir
“Kendinizi öldürmeyin” talimatı;
“canınıza kıymayın/intihar etmeyin” anlamına geldiği gibi,
“ölümünüze sebep olabilecek davranışlarda bulunmayın”,
“ticârî işlemlerde hatadan kurtulmak mümkün değil diyerek ticareti ve çalışmayı terk ederek nefsinizi telefe sebep olabilecek fakirliğe maruz bırakmayın”,
“hayır namına da olsa kendinizi tehlikeye atmayın” anlamlarına da gelir
Sahabeden Amr ibn el-Âs, bu ayeti delil alarak soğuk havada yıkanmamış, teyemmüm etmiştir Peygamberimiz (sas) bu davranışı duyunca itiraz etmemiş, aksine tasvip etmiştir (Yazır, II, 1343-1344) İntihar etmek şöyle dursun, can güvenliğini ve sağlığı zedeleyecek davranışlar bile yasaklanmıştır Yüce Allah, “…Kendi kendinizi tehlikeye atmayın” ayeti ile Peygamberimiz (sas) de,
عن أبِى هريرة )رع(قال: قَالَ رَسولُ اللّهِ: مَنْ تَردّى مِنْ جَبَلٍ فقَتَلَ نَفْسَهُ فَهُوَ في نَارِ جَهَنّمَ يَتَرَدّى فيهَا خَالِداً مُخَلَّداً فيهَا أبَداً، وَمَنْ تَحَسَّى سُمًّا فَقَتَلَ نَفْسَهُ فَسُمُّهُ في يَدِهِ يَتَحَسَّاهُ في نَارِ جَهَنّمَ خَالِداً مُخَلَّداً فيهَا أبَداً، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ، فَحَدِيدَتُهُ في يَدِهِ يتَوَجَّأُ بِهَا في بَطْنِهِ في نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً مُخَلَّداً فِيهَا أبَداً
Hz Ebu Hüreyre (ra) anlatıyor: "Rasulullah (as) buyurdular ki:"Kim kendisini dağdan atarak intihar ederse o cehennemlik olur Orada ebedî olarak kendini dağdan atar Kim zehir içerek intihar ederse, cehennem ateşinin içinde elinde zehir olduğu halde ebedî olarak ondan içer Kim de kendisine demir saplayarak intihar ederse, cehennemde ebedî olarak o demiri karnına saplar" [Buhârî, Tıbb 56; Müslim, İman 175, (109); Tirmizî, Tıbb 7, (2044, 2045); Nesâî, Cenâiz 68, (4, 66, 67); Ebu Davud, Tıbb 11, (3872)]
İnsan kendi canına niçin kıyar?
Düştüğü bunalım onu bu işi yapmaya zorlar Halbuki bu seçtiği yol, kurtuluş yolu değildir İnsan düştüğü bunalımdan kurtulmak için yaratıcıya sığınmalı ve ondan yardım dilemelidir Allah Teala sonsuz merhamet sahibidir Kendisine yalvaranlara yardım edeceğini vadetmiştir Bunalımdan çıkış yolu budur, intihar etmek değildir İntihar, günah işleyerek Allah’a kavuşmaktır
كُلّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ، مَالُهُ وَدَمُهُ وَعِرْضُهُ
“Müslümanın Müslümana ırzı, malı ve kanı haramdır” (Tirmizî, Birr 18 IV, 325), (Buhârî, Edeb, 57)
İslam’da kan davası da yoktur
Her hususta "şahsi sorumluluğu", kanun hakimiyetini tesis etmeyi esas alan İslam dini,
وَلاتَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى
"Hiçbir günahkâr, başkasının günahını yüklenmez" (En'am, 6/164) ayetiyle eski sistemi ve kan davası gütmeyi kaldırmıştır Bu, aslında İslam'ın getirdiği mühim inkılaplardan biridir
وعن طارق المحاربي: أنَّ رَجُلاً قَالَ: يَا رَسُولَ اللّهِ: إنّ هؤُلاَءِ بَنُو ثَعْلَبَةَ الَّذِينَ قَتَلُوا فُلاناً في الْجَاهِلِيّةِ، فَخُذْ لَنَا بِثَأرِنَا فَرَفعَ يَدَيْهِ حَتّى رَأيْتُ بَيَاضَ إبْطَيْهِ وَهُوَ يَقُولُ: لا َتَجْنِي
أُمٌّ عَلى وَلَدٍ مَرَّتَيْنِ أخرجه النسائي
(4970)- Tarık el-Muharibî anlatıyor: "Bir adam (gelerek): "Ey Allah'ın Rasulü! Şunlar, cahiliye devrinde falancayı öldüren Benî Salebe kabilesidir Onlardan intikamımızı alıver!" dedi Bu söz üzerine (efendimiz as), ellerini öylesine kaldırdı ki, koltuk altlarının beyazlığını gördüm Şöyle diyordu: "Anne çocuğu adına cinayet işlemez (cinayeti kendi adınadır)!" Rasulullah bu sözü iki kere tekrar ettiler" [Nesâî, Kasâme 39, (8, 55)]
İnsanlar kıyamet günü dünyada yaptıklarının hesabını verirken kul hakkı ile ilgili ilk önce bu suçtan sorgulanacaklardır Peygamberimiz şöyle buyuruyor:
‏قال النبي ‏ ‏صلى اللهعليه وسلم ‏ ‏أَوَّلُ مَا يُقْضَى بَيْنَ النَّاسِ بِالدِّمَاءِ ‏
“Kıyamet gününde insanlar arasında ilk görülecek dava kan davasıdır [Buhârî, Diyat 1, Rikak 48; Müslim, Kasame 28, (1678); Tirmizî, Diyat 8, (1396); Nesâî, Tahrim 2, (7, 83)]
Ölen de Öldüren de Cehennemdedir

عَنْ أَبِي مُوسَى؛ قَالَ: قَالَ رَسُولُ للّهِ )صلعم(: إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ قَالُوا: يَا رَسُولَ للّهِ! هَذَا الْقَاتِلُ فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟ قَالَ: إنَّهُ أرَادَ قَتْلَ صَاحِبِهِفِي الزوائد: إسناده صحيح رِجَالُهُ ثقات
1203 (3964) (7190)- Ebu Musa (ra) anlatıyor: "Resûlullah (as) (bir keresinde): "İki müslüman birbirlerine kılıç çekerlerse kâtil de maktûl de cehennemdedir" buyurmuşlardı Orada bulunanlar: "Ey Allah'ın Resûlü! Katili anladık, cehennemdedir; ya maktulün suçu ne?" dediler
"Çünkü, o da kardeşini öldürmek istemişti" buyurdular" (KSitte Muhtasarı, c17, s528)
Allah çok merhametlidir (rahîm)
Çok merhametli, çok nimet verici ve çok müşfik anlamlarına gelen “rahîm” kelimesi Allah’ın güzel isimlerinden biridir Allah’ın bu ismi, aynı kökten gelen “rahmân” ismine göre daha özeldir Allah, bu sıfatı gereği dünyada sadece mü’minlerin güzel amellerine sevap verir, âhiret nimetlerinden sadece onları yararlandırır, onlardan razı olur ve onları cennetine koyar Mü’min olmayanlar, Allah’ın dünyadaki nimetlerinden yararlansalar da âhiretteki nimetlerinden mahrum kalırlar Allah’ın rahmetinin her şeyi kuşattığı, âhirette ise sadece müminlere merhamet edeceği A’raf suresinin 156 ayetinde açıkça ifade edilmektedir Peygamberimiz (sas) de yüce Allah’ın cennete,
فقَالَ اللّهُ تَعالى لِلْجَنَّةِ: أنْتِ رَحْمَتِي أرْحَمُ بِكِ مَنْ أشَاءُ مِنْ عِبَادِي، وقَالَ لِلنّارِ: أنْتِ عَذَابِي أُعَذِّبُ بِكِ مَنْ أشَاءُ مِنْ عِبَادِي،
“Sen benim rahmetimsin, cehenneme de sen de benim azabımsın” dediğini bildirmiştir (Buhârî, Tevhid, 25)
Yüce Allah’ın, insanların can ve mal güvenliği ile ilgili iki talimatından sonra “rahîm” sıfatı ile çok merhametli olduğunu bildirmesi, bu talimatların kulların yararına olduğunu göstermektedir Allah, kullarına çok merhametli olduğu ve onların güven ve huzur içinde olmalarını istediği için bu talimatları vermektedir Bu talimatlara uyan fert ve toplumlar kendi yararlarına hareket etmiş olurlar
Her suçun / günahın cezası vardır
Nisa 29 ayetin başında “mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin” ve “birbirinizi öldürmeyin” talimatından sonra “Kim haddi aşarak ve zulmederek bunu yaparsa, onu cehennem ateşine atacağız” buyurulması, her suç ve günahın cezasının olduğunu ifade eder
İman edip ilâhî emir ve yasaklara uymanın mükâfatı olduğu gibi, inkâr edip ilâhî emir ve yasaklara uymamanın da cezası vardır Suç işleyen insan dünyada bir şekilde cezadan kurtulsa bile -tövbe etmediği veya affa mahzar olmadığı takdirde- âhirette cezasını mutlaka çekecektir
Kasten adam öldüren kimse asî ve fâsık olur Onun işi Allah'a kalmıştır Dilerse ona azap eder, dilerse bağışlar İslâm âlimlerinin çoğunluğuna göre katilin tevbesi makbûldür Böyle diyenlerin delilleri şu ayetlerdir:
اِنَّ اللّهَ لَا يَغْفِرُ اَنْ يُشْرَكَ بِه وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرى اِثْمًا عَظيمًا
"Şüphesiz Allah, kendisine şirk (ortak) koşulmasını bağışlamaz Bunun dışındaki günahları dilediği kimseler için bağışlar " (en-Nisâ, 4/48)
قُلْ يَا عِبَادِىَ الَّذينَ اَسْرَفُوا عَلى اَنْفُسِهِمْ لَاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ اِنَّ اللّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعًا اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ
"De ki: "Ey haddi aşarak nefislerine karşı israf etmiş olan kullarım! Allah'ın rahmetinden ümid kesmeyin Çünkü Allah, bütün günahları bağışlar Şüphesiz ki O, çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir" (ez-Zümer, 39/53)
Diğer yandan yüz kişi öldüren kimsenin tevbesinin bile kabule şayan olduğunu bildiren hadis-i şerif malûm ve meşhurdur (Buhâri, Enbiya, 54; Müslim, Tevbe, 46-47)