İlim Öğrenirken Nelere Dikkat Etmeli?

İlim öğrenirken nelere dikkat etmeli?

İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
İlim talebesinin bazı vazifeleri şunlardır:

a- Kalbini bütün fena hâllerden temizlemelidir Hadis-i şerifte, (Din, temizlik üzerine kurulmuştur) buyuruldu Buradaki temizlik, sadece dış temizliği değil, aynı zamanda bâtın temizliğidir Başka bir hadis-i şerifte de, (Köpek bulunan eve rahmet melekleri girmez) buyuruldu Kalbi bir eve benzetelim Bu eve melekler gelir Gazap, kin, haset, kibir gibi kötü huyları havlayan köpek kabul edelim! Böyle azgın köpeklerle dolu eve rahmet melekleri girmez Allahü teâlâ ilim nurunu kalbe melekler vasıtası ile akıtır Rahmet meleklerinin girmediği kalb ilimden mahrum kalır

b- Bütün gücünü ilme bağlamalıdır! Başka şeylerden alakayı kesmelidir! Dağınık fikir, suyu bölünen ırmağa benzer Sağa sola aktığından bahçeyi sulayamaz

c- İlmiyle kibirlenmemelidir! Hiçbir İslam âlimini küçük görmemelidir! Cahil ve aciz bir hastanın, mütehassıs bir doktoru kabul etmesi gibi İslam âlimlerini kabul etmelidir Talebe, şahsi fikrini bir tarafa atmalı, İslam âlimlerinin öğüdüne kulak vermelidir! İslam âlimlerinin hata gibi görünen işini, kendi doğrusuna tercih etmelidir!

d- Faydalı ilimleri öğrenmeye çalışmalıdır! İlimden gaye, kalbi kötü huylardan temizleyip, faziletlerle süslemektir

e- Zorluklara karşı sabırla göğüs germelidir İlim ve diğer nimetleri acı ilaçlarla kaplamışlardır Akıllı olan, bunların içine yerleştirilmiş tatlıları görür Üzerindeki acı örtüleri de tatlı gibi çiğner Acılardan tat alır Hasta olan onun tadını duyamaz Hastalık, Allahü teâlâdan başkasına gönül vermektir

İlimden istifade edebilmek için:
1- Önce niyetini düzeltmeli, cahillikten kurtulmayı düşünmelidir! Allahü teâlâ, (Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu) buyurdu

2- İnsanlara faydalı olmayı düşünmelidir! Hadis-i şerifte, (İnsanların hayırlısı, insanlara faydalı olandır) buyurulmaktadır

3- Öğrendikleri ile amel etmeye çalışmalıdır Çünkü, (Amelsiz ilim vebal, ilimsiz amel sapıklıktır) buyurulmuştur

4- İlim öğrenmekten maksat, Cenab-ı Hakkın rızasını talep olmalıdır Allahü teâlâ, ihlâsı, salih ameli övmektedir

5- Üstüne lazım olmayan şeye karışmamalıdır Hz Lokman’a, (Bu dereceye ne ile kavuştun?) diye sual ettiler (Doğruluk, emanete riayet ve bana lazım olmayanı bırakmakla) diye cevap verdi

6- Biri ile münakaşa ederse, ona karşı insaflı olmalı, yumuşak davranmalıdır ki kendisi ile cahil arasındaki fark belli olsun Hadis-i şerifte, (Allah refiktir, yumuşaklığı sever Sertlik edenlere vermediği şeyleri ve başka hiçbir şeye vermediğini, yumuşak davranana ihsan eder) buyuruldu

7- Sabırlı olmalıdır İbni Abbas hazretlerine, (Bu ilmi ne ile elde ettin?) diye sual ettiler Cevabında, (Darlıkta, genişlikte sabretmekle, sual sormakla ve yorulmayan bir azimle) buyurdu Yine büyük bir zat aynı suale, (Erken kalkmakla, son derece alçak gönüllü olmakla, kuvvetli azim ve sabırla) diye cevap verdi

8- İlim talebesi, herkesle iyi geçinmelidir! (İnsanların hayırlısı onlarla iyi geçinen, insanların şerlisi de onlarla çekişen) buyurulmuştur

9- Çok edepli olmalıdır

10- Büyük bir âlime, ilmi ne ile elde ettiği soruldu Cevabında, (Hocamın her sözünü dinlemekle) buyurdu Âlimler buyuruyor ki:
(İlim talebesi, ilme ve ilim öğreten hocasına hürmet etmedikçe, öğrendiği ilmin faydasını göremez) [Bu yüzden, mezhep ve itikad imamlarımıza ve ehl-i sünnet âlimlerine saygı ve hürmette kusur etmemelidir]

İlmin başı

Peygamber efendimiz, ilmin inceliklerini, acayipliklerini soran köylüye buyurdu ki:
- İlmin başını öğrendin mi?
- İlmin başı nedir ki?
- İlmin başı, Allahü teâlâyı hakkıyla tanımaktır Bu da Onun, misli, benzeri, zıddı, dengi, eşi olmadığını, vahid, evvel, ahir, zahir ve bâtın olduğunu bilmektir (Şir’a)
Görüldüğü gibi ilmin aslı marifetullahtır, yani Allahü teâlâyı tanımaktır
İlmin veya başarının başı sabır denebilir İbadet için de böyledir Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(İbadetin başı sabırdır) [Hakim]
Sabrın önemi birçok işten büyüktür Bu bakımdan, (Her işin başı sabırdır) denebilir
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(İlimden bir şey öğrenmek, dünya ve içindeki her şeyden daha iyidir) [Taberani]
(Öğretmek için ilimden bir mesele öğrenen 70 sıddık sevabı alır) [Deylemi]
(İlim öğrenmek amelden kıymetlidir) [Hatib]
İlimden zarar gelmez Ölünceye kadar ilim öğrenmeye çalışmalıdır! Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Hiç kimse cahillikle aziz, ilim ile de zelil olmaz) [Askeri]
İlmin faydalısını öğrenmelidir Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Allahü teâlâdan faydalı ilim isteyin ve fayda vermeyen ilimden Allahü teâlâya sığının!) [İMace]

Lüzumsuz sualler

Okuyucularımız, çok zaman faydalı sual soruyorlar Biz de araştırıyor, ehline soruyor, cevabını yazıyoruz Böylece o okuyucu ile birlikte, diğer okuyucularımız da bundan istifade ediyor Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(İlim bir hazine, sual ise anahtardır Sorun ki öğrenin! Bir sual sayesinde dört kişi sevap alır Sual soran, cevap veren, dinleyen ve bunları sevenler) [Ebu Nuaym]
Okuyucularımızdan bazıları ise, Hz İbrahim�in kestiği koçun etini kimler yedi?, Falanca âlimin anasının adı neydi?, Yunus aleyhisselamı yutan balık, erkek miydi? gibi sualler soruyorlar Dürr-ül-muhtarın Tahtavi haşiyesinde buyuruluyor ki:
(İnsanın bilmesi gerekmeyen şeyleri münakaşa etmesi mekruhtur Öğrenilmesi emredilmemiş olan şeyleri sormak caiz değildir Mesela Hz Lokman peygamber midir? Cin, insanlara nasıl görünür? Hz İsa gökten ne zaman inecek? Buna benzer şeyler sormamalı, çünkü bunları öğrenmekle emrolunmadık)
Bugün çok kimse, Ehl-i sünnet itikadını bilmiyor Öğrenmesi farz-ı ayn olan bilgilerden habersizdir Faiz çeşitlerini, hatta yemeğin farzlarını bile bilmez iken, dünya ve ahirette gerekmeyen şeyleri soruyorlar Biz de (Bilmiyoruz) diye cevap verince, (Bir bilene sor) diyorlar Zaten biz, bilmediklerimizi bir bilene soruyoruz Fakat bilinmesi gerekmeyenleri sormak lüzumsuzdur Dünya ve ahirete yaramayan sualleri sormak ve her suale cevap vermeye kalkmak ve (Ben bilirim) demek doğru değildir Kur’an-ı kerimde de mealen buyuruldu ki:
(Her ilim sahibinin üstünde, daha iyi bilen vardır) [Yusuf 76]

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Âlimim diyen cahildir) [Taberani]

(Çok sual sormaktan sakının! Sizden öncekiler, bu yüzden helak oldu) [İ Maverdi]

(Sizi çok sual sormaktan nehyediyorum) [Taberani]

(Allah rızasından başka bir maksatla ilim öğrenen veya ilmini dünya menfaatine alet eden Cehenneme gidecektir) [Tirmizi]

(İlmi, âlimlerle yarışmak, cahillerle münakaşa edip susturmak ve insanlar yanında itibar kazanmak için öğrenen Cehenneme gidecektir) [Tirmizi]

Şu halde, lüzumsuz sual ve başka maksatlarla sual sormak doğru değildir İmtihan gayesiyle karşısındakini sıkıştırmak için sual sormak da uygun değildir Hadis-i şerifte, (Öğrenmek için sual sorun! Kötü maksatla sual sormayın!) buyuruldu (Deylemi)

Suali uygun sorabilmek, o kişinin ilmini gösterir Hadis-i şerifte, (Güzel sual, ilmin yarısıdır) buyuruldu (Taberani)

İlmi, öğrenip amel etmek isteyen kimseye öğretmelidir! İlmin kıymetini bilmeyen, laf olsun diye öğrenmek isteyene, ilim öğretmek doğru olmaz Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(İlmi, ehli olmayana öğretmek onu kaybetmek demektir) [İbni Ebi Şeybe]

(Bazı kavimler gelecek, fakihleri, ince ve karışık meseleleri ele alacak, halkı şaşırtacaklardır İşte bunlar, ümmetimin şerlileridir) [Taberani]