Huy Değişirmi?Kötü Alışkanlıklarda Çevrenin Rolü

Alışkanlık, bir şeyi tekrarlayarak kolaylıkla yapabilme melekesidir Huy, kalb ile ruhun melekesi, alışkanlığıdır Yerleşmiş olan huya meleke denir Geçici olan huya hâl denir Mesela gülmek, utanmak, birer hâldir Cömertlik, cesaret, birer melekedir Huy, meleke demektir Ara sıra hayır işlemek huy değildir Her zaman hayır işlerse, cömert huylu olur Fakat kendini zorlayarak yaparsa, yine cömert huylu olmaz Kolaylıkla, seve seve yaparsa, huy denir Huy, iyi veya kötü iş yapmaya veya, iyi ve kötü olmayan şeye sebep olur Bunlar üçe ayrılır İlkine fazilet veya güzel huy denir Cömertlik, yiğitlik, böyledir İkincisine rezalet veya kötü huy denir Cimrilik böyledir Üçüncüsüne sanat denilir Terzilik, çiftçilik gibi

Âlimler huyun değişip değişmemesi hakkında diyorlar ki:
1- Huy değişmez Çünkü bir hadis-i şerifte, (Bir dağın yerinden ayrıldığını işitirseniz tasdik edin Ama bir kişi huyunu değiştirmiştir derlerse tasdik etmeyin Çünkü insanın yaratılışındaki huy devam eder) buyuruluyor Bu bakımdan portakal çekirdeğinden ceviz olmaz Gazap, şehvet gibi insanın fıtratında olan şeyler yok edilemez Onun için can çıkar huy çıkmaz denmiştir

2- Huyun, insanla birlikte yaratılmış olanı değiştirilemez, sonradan hasıl olanı değişebilir Evet gazap ve şehvet terbiye ile yok edilemez Fakat dinimiz de bunların yok edilmesini değil, terbiye edilmesini emrediyor Terbiye edilince de zararları önleniyorTerbiye etmek başka, yok etmek başkadır Nasihat ile insan terbiye edilebilir Onun için Kur'an-ı kerimde mealen, (Nasihat et, nasihat müminlere elbette fayda verir) buyuruluyor (Zariyat 55)

(İnsan huyunu değiştiremez Çünkü yaratılıştaki huy devam eder) hadis-i şerifi, yaratılışta olan huyların değişmeyeceğini gösterir Fakat, (Huyunuzu güzelleştirin) (Herkes, Müslümanlığa elverişli olarak dünyaya gelir Bunları sonra anaları babaları, gayri müslim ve imansız yapar) hadis-i şerifleri de, huyun değişebileceğini gösterir Evet portakal çekirdeğinden ceviz olmaz Fakat bakıp, aşılanırsa, çekirdeksiz tatlı, iri portakal olur Akılsız hayvanı bile ehlileştirmek, ona bazı alışkanlıklar kazandırmak mümkündür Mesela av hayvanına, avını yememesi, tuttuğu avı getirmesi öğretilebiliyor Akıllı insanın terbiyesi, huyunun değiştirilmesi ise daha kolaydır

3- Huy sonradan elde edilir ve değiştirilebilir Âlimlerinin çoğu bu üçüncü görüşü benimsemişlerdir Onlara göre;
(Evladınıza ikram edin, onları edepli, terbiyeli yetiştirin!),
(Hepiniz, bir sürünün çobanı gibisiniz Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evinizde ve emriniz altındakileri Cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümanlığı öğretmezseniz, mesul olursunuz) hadis-i şerifleri gösteriyor ki, insanlar iyiliğe elverişli olarak doğar Sonra, nefsin kötü arzuları ve güzel ahlakı öğrenmemek ve kötü arkadaşlarla düşüp kalkmak, çevrenin etkisiyle kötü huyları meydana getirir

Kötü alışkanlık, haram işlemeye alışmak demektir Haram olmayan şeyi kullanmaya, mesela çay içmeye kötü alışkanlık denmez İçki, kumar, esrar, zina alışkanlığı [bağımlılığı] birer kötü alışkanlıktır Kötü alışkanlıklara elini veren kolunu alamaz Onun için alışmış kudurmuştan beterdir denir

Kötü alışkanlıklara çevrenin etkisi büyüktür Çevreyi değiştirmeli, iyi insanlarla beraber olmalı, her haramdan kaçmaya çalışmalı ve bilhassa namazı asla aksatmamalıdır Çünkü cenab-ı Hak, (Namaz insanı fahşa ve münkerden, [yani her türlü kötülükten] alıkoyar) buyuruyor Salih kimselerin kontrolü altında namaza devam eden kimse, her türlü kötü alışkanlıktan kurtulur, tertemiz insan olur

Oruç ile, insan güçlü bir irade kuvveti kazanır Alkol, uyuşturucu gibi, kötü alışkanlıklardan oruç vesilesi ile kurtulanlar çok görülmektedir Allah�ın emri olduğu için, ramazanda bir ay oruç tutan bir Müslüman, Allahü teâlânın emirlerini yapmak alışkanlığını da kazanır Böylelikle, Onun başka emirlerini yapmaya da gayret ve kabiliyet elde eder

Tembellikten kurtulmak için, önce bunun kötülüğünü bilmeli, ondan sonra da tedavisine bakmalıdır (İnsan, ancak çalıştığının faydasını görür) mealindeki âyet-i kerimeyi düşünmelidir Resulullah efendimiz tembellikten Allahü teâlâya sığınmış, (Ya Rabbi, beni, tembellikten koru!) diye dua etmiştir Tembelliğin ilacı, çalışkanlarla konuşmak, tembel, uyuşuk kimselerden kaçınmak, Allahü teâlâdan haya etmek lazım geldiğini ve azabının şiddetli olduğunu düşünmektir Dinini iyi bilen salih kimselerle görüşmelidir Sabah namazına uyanmak için çalar saat gibi bir tedbir almalı Birkaç gece kalkınca, artık âdet olur, uyanmak kolaylaşır Bir insan bir işin kendisi için faydalı olacağına inanmadıkça, yeni bir şeyi kabul etmez, eski alışkanlığından da vazgeçemez

İyi işleri yapmaya kendini zorlayan, güzel huyları elde edebilir Mesela hat kabiliyeti olan, hiç hat ile uğraşmazsa, gizli kabiliyeti meydana çıkmaz Fakat bu sanatla uğraşmaya çalışırsa, güzel yazı yazabilir Güzel huyları itiyat hâline getirmek, güzel huylu olmayı kolaylaştırır Cimri bir kimse, hayır yapmayı, tanıdıklarına ziyafet vermeyi âdet hâline getirirse, cimrilikten kurtulması mümkündür Alışkanlık hâline gelen küçük günah da, büyük günah olabilir Büyük günaha alışan da küfre düşebilir