Seferi Namazlar

SEFERİ NAMAZLAR

Yusuf Özcan

Sefer mesafesi kadar gitmek kasdiyle yola çıkan kimseye, yerleşim bölgesinden dışarı çıktığı andan itibaren, dini tabirle yolcu anlamında, “müsafir” veya “seferî” denmektedir Müsafir durumunda olmayan kimseye ise “mukim” denir Seferî kimselerin dört rekatlı farz namazları, ikişer rekat kılması gerekmektedir

Sefer Mesafesi
Kişinin seferi sayılabilmesi için gereken en az yol mesafesi, Hanefî fıkıh kaynaklarında günde altı saat yaya yürüyüş esas alınarak, “üç günlük yol” olarak ifade edilir Bu da toplam onsekiz saattir Normal yaya yolculuğunda saatte beş kilometre yol alındığından, toplam sefer mesafesi 90 km tutmaktadır
Şafii, Malikî ve Hanbelî mezheplerine göre ise, en az sefer mesafesi onaltı fersahtır Yani bugünkü ölçülerle 89 km’dir1 Şu halde asgari sefer mesafesi, dört mezhebe göre de 90 km civarında sabit kalmaktadır
Sefer mesafesi yola çıkan bir seferî, gittiği yerde tek yerleşim merkezinde, en az onbeş gün kalmaya karar verse, bu karardan itibaren müsafirlikten çıkarak mukim olmuş sayılır (Şafiîlerde giriş-çıkış günleri hariç, tam dört gün ikamete niyetlenen kimsenin, müsafirliği bitmiş sayılmaktadır)
Seferîliği sona erdirecek ikamete karar vermedikçe, aylarca bir yerde kalan kimse, yine seferî durumundadır Yolculuk mesafesi gitmeye karar vermeden yol alan kişi, ne kadar gitse de müsafir hükmüne girmez Yürüyüşle onsekiz saatlik olan sefer mesafesini, bir vasıtayla çok kısa zamanda almak da sefer hükmünü değiştirmez

Vatan Meselesi
Bir kimsenin doğup büyüdüğü veya sürekli yurt edinip yerleştiği yere “vatan-ı aslî” denir Herhangi bir sebeple, en az onbeşgün olmak üzere bir süre kalacağı yere de “vatan-ı ikamet” denir Memurluk, işçilik, öğrencilik gibi vazife icabı uzun müddet ve yıllarca kalınan yerler de temelli yerleşme kararı olmadıkça ikâmet vatanıdır, yani vatan-ı aslî değildir
Seferden dönen kimse, aslî vatana girmesiyle, hiç ikamet niyeti olmasa da mukim olmuş sayılır ve namazları kısaltmadan kılar Yoldan dönüp gelinen yer vatan-ı ikamet ise, orada yine en az onbeş gün (Şafiîlere göre dört gün) ikamet niyeti olmadıkça, müsafirlikten çıkılmış olmaz
Bir kimse, aslî vatanını terkedip, başka bir yerde temelli kalma niyetiyle yerleşmiş olsa, orası vatan-ı aslîsi olur ve önceki mekânı aslî vatan olmaktan çıkar Ancak ayrı yerlerde ailesi veya lüzumlu eşyasıyla, daima yerleşim ve kullanıma hazır, ikamete elverişli evleri bulunan kimsenin, bu yerleri de vatan-ı asli sayılır2
Vatan-ı ikâmet; vatan-ı asliye dönmek, başka bir yeri ikâmet vatanı edinmek veya sefer mesafesi bir yolculuğa çıkmakla vatan-ı ikâmet olmaktan düşer Oraya dönüldüğünde, onbeş günlük yerleşim kararı olmadıkça seferîlikten çıkılmış olmaz
Evlenen kadın, sefer veya ikâmet hususunda eşinin ikâmetgâhına tabi sayılır Asker de, seferde emir-komuta kademesine tabidir

Namazların Kısaltılması
Müsafir hükmünde olan kimse, dört rekat farz namazlarını iki rekat olarak kılar ki, Hanefilerde vacibdir Dört kılması mekruhtur Bu durumda birinci Tahiyyata oturması farz hükmüne geçer ve terkinde namaz bozulur İki ve üç rekât olan namazlar aynen kılınır Sünnetler ise ya tam kılınır veya bilhassa yol sırasında bir güçlük ve darlık hali varsa -sabah sünneti hariç- terkedilir
Şafiîlere göre seferî kimse, dört rekatlı farzları iki veya dört rekat kılmakta serbesttir Fakat iki kılması tercih edilir
Hanefilere göre mukim olan, müsafirlikten kalma dört rekat namazları kaza ederken, onları ikişer rekat kılar Müsafir olan da, mukimlik halinden kalan namazları tam olarak kaza eder Şafiîlerde ise, seferîlikten kazaya kalanlar da mukim olunca tam kılınır Fakat bunlar, seferîlikte kısaltılarak kılınır3
Cemaatle namazda mukim müsafire, müsafir de vakit içinde mukime uyabilir Müsafir imam, dört rekâtlı namazı iki yerine dört kılmış olsa, Hanefilere göre müsafirin son iki rekâtı nafile namaz hükmüne gireceğinden, ona uyan mukimlerin namazı bozulmuş olur Mukim imama uyan müsafirin namazı, ikiden dört rekâta dönüşür Dört rekâtın sonunda mukime uymuşsa, kalkıp onu dörde tamamlar

Kadınların Yolculuğu
Hanefiler konuyla ilgili sahih hadislere dayanarak, kadının bir mahrem yakını veya eşi olmadan, sefer mesafesi bir yola ve hacca gidemeyeceği hükmünü benimsemişlerdir Şafiîler ise, kadının yanında mahremi olmasa da, bir-iki kadın arkadaşı eşliğinde, farz olan hacca gidebileceğini kabul ederler Ayrıca bazı Şafiî müctehidleri, meselenin emniyetle ilgili olduğunu, yolculuk güven ve emniyet halinde olduktan sonra mahrem akrabalık şartı aranmadan, kadınlar için de her türlü yolculuğun caiz olacağını söylemişlerdir4
Buna göre; bugün emniyet ortamında ve ihtiyaç halinde, şehirlerarası otobüs, tren ve uçak gibi toplu taşıma araçlarıyla, gereken adab ve şartlarını gözeterek, kadınların -hele birkaçı beraberce olursa- mahremleri bulunmadan yolculuk yapmasının da, caiz olacağı söylenebilir


1) Vehbe Zuhaylî: el-Fıkhu’l-İslamî, 2/1343; en-Nevevî: el-Mecmû; 4/210-212
2) İbn-i Âbidin: Reddü’l-Muhtâr (Beyrut-1994), 2/614
3) eş-Şirazî: el-Mühezzeb (Beyrut-1992), 1/340-341; el-Mecmû; 4/245
4) en-Nevevî: Şerhu Sahîh-i Müslim (Beyrut-1997), 9/108-109; el-Mecmû; 7/68-70