Eski Gümüşhane Hakkında Genel Bilgiler

Harşit Irmağı’na dökülenMusalla Deresi’nin yamaçlarında ve bugünkü kent merkezinin 4 km güneybatısında bulunan ilk yerleşim yeridir Zaha/Zanka daha sonra ArgyropolisCanca merkez ilçeye 90 km uzaklıkta bulunmaktadır Yerleşimin 17 yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır Santa yerleşimi 9 mahalleden ve 300’ü aşkın yapıdan oluşmaktadırSatala Antik Kenti: (Sadak Köyü) Kelkit ilçesinin 17 km güneydoğusunda Sadak köyündedir Yörede XV Legio Apollinaris armalı tuğla parçaları bulunmasıyla kentin tepelerle çevrili bir ovada kurulduğunu Roma Lejyon Kampı çevresinde kurulup tiyatro Bizans İmparatoru Iustinianus tarafından onartıldığı bilinmektedirCanca Kalesi: Bu kaleye Vank köyünden ve Kale Deresi denilen vadiden gidilmektedir Evliya Çelebi doğu-batı istikametinde arka arkaya üç bölümden oluşmaktadır Ayrıca yüksek duvarlar ile takviye edilmiştir

Kaleler

Kov Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir Gümüşhane-Erzincan karayolunun 21 km’sinde eski ismi Kov olan Esenyurt köyünün sınırları içindedir Kaleye karayolundan ayrılan stabilize bir yolla ulaşılır Akçakale Gümüşhane’nin Bağlarbaşı semtindedir Kale olarak anılmakla beraber bir kaya kütlesinden faydalanılmak suretiyle inşa edilmiştir Daha sonra yapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır

Keçi Kalesi

Merkez ilçe sınırları içerisindedir ve Kale bucağından geçen transit yol üzerinde bulunmaktadır Bu kaleye halk arasında Kokanes veya Koans da denir Kale doğu ve batı tarafından yüksek kalelerle takviye edilmiştir Kale içerisinde bulunan iki yapı dikkati çekmektedir Toprak seviyesinden biraz yüksekte olan yuvarlak kemerler dikdörtgen şeklindeki mekânlara aittir Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığı sağlayacak hiçbir penceresi mevcut olmadığından bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir Kalede ayrıca vadiye inen gizli su yolları da mevcuttur

Torul Kalesi: Torul ilçesinde bulunan kalenin hangi devirde yapıldığı bilinmemekle birlikte cenevizliler döneminde yapıldığı sanılmaktadır Uzun Hasan’ın ölümünden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından alındığı bilinen kalenin sur duvarlarından bir bölümü ayaktadırGümüşkaya Kalesi: Dibekli köyünün kuzeyinde dağlar arasındadır İki dağ arasına açılmış girişin üzerindeki yazıt yeri boştur Kalenin yakınındaki kayalarda gözcü kuleleri duvarlarında nişler bulunan küçük bölmeler vardır Yapının çevresinde taş basamaklar yuvarlak bir yapı kalıntısı ve su deposu bulunmaktadır Burada çeşitli dönemlerden çanak çini parçaları gözyaşı şişeleri ikonlar ve takılar bulunmuştur


Gümüştuğ (Avliyana) Kalesi


Torul ilçesine 30 km uzaklıkta Gümüştuğ köyündedir Irmağın her iki yakasındaki kalıntılarda Bizans döneminden silahlar“Konstantinata” basımlı sikkeler bulunmuştur Sol kıyıda bulunan kalede1 biçimlendirilmiş beş sütunun bir tapınağın kalıntıları olduğu bilinmektedir


Gümüşhane Kilise ve Manastırları


Pavrezi Şapeli (Merkez)


Gümüşhane Mescitli (Beş Kilise) Köyü yakınında Pavrezi denilen yerde Bizans döneminde apsid üzerindeki bir kitabeden öğrenildiğine göre 1405’de yapılmış bir şapel bulunmaktadır
Bu şapel küçük ölçüde olup dikdörtgen ve tek nefli bir yapıdır Yapı içten beşik tonoz dıştan da çift eğimli bir çatı ile örtülüdür


Bizans döneminde yapılmış kiliseler arasında bu şapel resim ve freskleri ile ünlüdür Buradaki resimler kırmızı renkli kareler içerisine alınmışlardır Bu resimler İncil’den alınma sahneleri kapsamaktadır Özellikle Hz İsa’nın doğacağını HzMeryem’e müjdeleyen Meleklerİsa’nın doğumuİsa’nın çarmıha gerilişi ve çeşitli kilise büyükleri burada resmedilmiştir


Metropolitik Kilisesi (Merkez)


Eski Gümüşhane’de Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan Metropolitik Kilisesinin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Bununla beraber yapı üslubundan XIXyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır


Kilise dikdörtgen planlı ve iki katlıdır Moloz taştan ve yer yer de kesme taştan yapılmış olan kilisenin köşe kapı ve pencere söveleri düzgün kesme taştandır Günümüzde kilisenin üst örtüsü bütünü ile yıkılmışyalnızca beden duvarları ayakta kalmıştır


Aşağı Mahalle Kilisesi (Merkez)


Eski Gümüşhane’de Aşağı Mahalle’de bulunan kilisenin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Bununla beraber XIXyüzyılda köy üslubunda yapılmış basit bir kilisedir


Dikdörtgen planlıüç nefli bazilika planlı kilisenin önünde 872x736 m ölçüsünde beş bölümlü bir narteksi bulunmaktadır Ayrıca avlu girişinin yanına bir de bina eklenmiştir Kilisenin üzeri beşik tonozla örtülmüşiç kısmına bir de sarnıç yapılmıştır Kilise günümüzde terk edilmiş ve harap durumdadır


Hagios Georgios Metropolitik Kilisesi (Merkez)


Eski Gümüşhane Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan Hagios Georgios Metropolitik Kilisesinin eski ismi Hagia Triada’dır Kilisenin yapım tarihi kesinlik kazanamamakla beraber oldukça eski döneme inen bir Rum kilisesi olup 1613-1726 yıllarında iki kez onarılmıştır


Bazilika planlı yapıçok büyük ölçüdedir İç kısmında İncil’den alınma sahneleri içeren köy üslubunda kaba bir işçilik gösteren freskolar bulunmaktadır Ancak kilise terk edilmiş ve üst örtüsü çökmüştür Günümüze çevre duvarları ile apsidin bir bölümü gelebilmiştir


Hutura Hagios Georgios Manastır Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Hutura Köyü’nde yol üzerindeki bir tepenin üzerinde Hutura Hagios Manastır ve kilisesinin kalıntıları bulunmaktadır Bu manastırı Trabzon Prensi Aleksios Komnenos XIVyüzyılda yaptırmış1509’da Keşiş Ananias Georgios Stratilatis’de 1624 tarihinde onarmıştır Kilise üzerindeki bir kitabeden de kilisenin Sultan IIAbdülhamit döneminde onarıldığı kitabesinden öğrenilmektedir


Kilise kapalı Yunan Haçı planında olup yanına bir de uzun paraklesion eklenmiştir Kilisenin ibadet mekanı sekiz sütun ile üç nefe ayrılmıştır Apsisin önü kubbe haçın kolları da beşik tonozlarla örtülüdür Kilisenin girişi batı yönünde olup ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş bulunmaktadır Apsis yuvarlak üç bölüm halindedir


Kilisenin içerisi çeşitli bitkisel motifler ejder ve örgü motifleri Hz İsa Hagios Georgios’un monogramları ile bezenmiştir


Kilisenin karşısındaki yamaçta bulunan küçük kiliseyi ise 1832’de keşiş Serapheim yaptırmıştır

Mandırı Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Mescitli Köyü’ne 3 km uzaklıkta derin bir uçurumun kenarında bulunan Mandıralı Kilisesi XIXyüzyılda Rum Kilisesi olarak yapılmıştır


Kilise dikdörtgen planlı ve tek apsidlidir Üzeri üçgen alınlıklı kırma bir çatı ile örtülmüştür Kilisenin yapımında moloz ve küçük taşlar kullanılmıştır Giriş kapısı basit silmelerle hareketlendirilmiştir Girişin iki yanındaki kemer izleri burada bir narteks olduğuna işaret etmektedir


Çakallı Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Dumanlı Köyü’nde bulunan kilise 1878 yılında yapılmıştır


Kilise 985x1330 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli bir bazilikadır Kilisenin batı ve güneyinden yuvarlak kemerli iki giriş kapısı bulunmaktadır Güney girişi üzerine Haç motifleri işlenmiştir Kilisenin kapıpencere kemer ve köşe taşları düzgün kesme taştan diğer bölümleri de 085 mkalınlığında moloz taştan yapılmıştır Kilise uzun kenarlarında ve apsid yönündeki pencerelerle aydınlatılmıştır


İç mekanın duvarlarında fresko izlerine rastlanmaktadır


Olucak (İmera) Vadisi Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Olucak Köyü’nün 2 km güneyinde bir dağın eteğinde bulunan kilisenin kitabesinden 1885 tarihinde yapıldığı öğrenilmektedir


Kilise 980x450 m ölçüsünde dikdörtgen planlı bir yapıdır Tek nefli ve tek apsidli bir kilisedir Apsid dışarıya taşkın olup içeriden ve dışarıdan yarım yuvarlak sütunlarla örtülmüştür Ayrıca buraya bir de mazgal pencere açılmıştır


Yapının batı yönünde yuvarlak kemerli bir girişi bulunmakta ve bunun da üzerinde bir penceresi vardır Kilise ahşap bir çatı ile örtülüdür Günümüzde üst örtüsü çökmüştür


Terzili Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Dumanlı Köyü Terzili Mahallesi’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır


Kilise 910x1166 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli bir bazilikadır Bunlardan orta nef diğerlerinden daha geniş ve daha yüksek yapılmıştır Kilisenin kuzey ve güneyinde karşılıklı olarak yerleştirilmişyuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Kilisenin apsidi ve apsidin önündeki mekan dışarıya daha taşkın olarak yapılmıştır Apsid 350 m derinliğinde 413 m genişliğindedir Sütunlarla desteklenen ancak bunlardan yalnızca bir sütunun günümüze gelebildiği üst örtü tamamen yıkılmıştır


Cınganlı Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Dumanlı Köyü’ndeki Cınganlı Kilisesi XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır


Kilise dikdörtgen planlı üç nefli bazilika planındadır Sütunlarla üç nefe ayrılan kilisenin orta nefi yan neflerden daha geniş ve daha yüksektir Kilisenin girişi yuvarlak kemerli olup batı yönündedir Moloz taştan yapılmış olan kilisenin kapıpencere ve kemerleri düzgün yontma taştandır Üst örtüsü çatılı olup günümüzde çökmüş durumdadır


Krom Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Yağlıdere Köyü’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır


Kilise dikdörtgen planlı üç nefli bir bazilikadır Moloz taştan yapılmış olup taşıyıcı elemanlarında kesme taşa yer verilmiştir Yan duvarlarının bir bölümü ile üst örtüsü yıkılmıştır Yalnızca kilisenin ön cephe duvarı ile girişi sağlam bir durumda günümüze gelebilmiştir

Yitirmez Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Yitirmez Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır


Bazilika planlı olan kilise üç apsidlidir İbadet mekanı altı taş sütunla üç nefe ayrılmıştır Üst örtü tamamen beşik tonozlu olup kısmen yıkılmıştır Duvarlarda yer yer fresk izlerine rastlanmaktadır Apsid dışa doğru taşkın yuvarlak ve kubbelidir Apsidlerden biri yıkılmıştır İç mekan on bir mazgal pencere ile aydınlatılmıştır


Hagios Theodoros Kilisesi (Merkez)


Eski Gümüşhane’nin en eski kilisesi olan Hagios Theodoros kilisesi eski gümüş madeninde çalışanlar tarafından 1430 yılında yaptırılmış1702 yılında da onarılmıştır


Kilise üç nefli bazilika plan şeklindedir Apsid kısmı kaya içerisine oyularak yapılmıştır Üst örtüsü beşik tonozlu olup kısmen çökmüştür Yapımında moloz taş ve yer yer de kesme taştan yararlanılmıştır


Surp Karabet Kilisesi (Merkez)


Eski Gümüşhane’de Kanuni Sultan Süleyman Camisi’nin yakınında XIXyüzyılda yapılmış Ermeni Kilisesidir


Dikdörtgen planlı olan kilise Olucak (İmera) Köyü Manastır Kilisesi ile mimari yönden benzerlik göstermektedir Üst örtüsü çatılı duvarları moloz taştan yapılmış olup günümüze harap bir durumda gelmiştir


İşhanlı Kilisesi (Merkez)


Gümüşhane Dumanlı Köyüİşhanlı Mahallesi’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır


Kilise 1015x1254 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli bazilika plan şemasındadır Kilisenin batı ve güneyinde yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Bunlardan güneydeki kilisenin ana girişi olup kemer alınlığına bir haç motifi işlenmiştir


Moloz taştan yapılmış olan kilisenin doğu cephesindeki apsidi 472x375 ölçüsünde olup dışarıya doğru taşkındır Aynı zamanda burada apsidin üzerinde mazgal pencereler bulunmaktadır Kilise günümüze harap bir durumda gelebilmiştir

Binatlı Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Dumanlı Köyü Binatlı Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise 870x1200 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç neflidir Kilisenin güney ve batısında iki ayrı girişi bulunmaktadır Bunlardan güney girişinde kabartma bir haç motifi üst söveye işlenmiştir Ayrıca bu cephesinde üç penceresi de bulunmaktadır Doğu cephesinde bulunan apsid ile papaz hücreleri dışarıya yarım daire şeklinde çıkıntılıdır

Kilise kesme taştan yapılmışkapıpencere taşıyıcı elemanlar ve köşelerde kullanılan kesme taşlarda özenli bir işçilik gözlenmektedir Kilisenin üzeri beşik tonozlarla örtülüdür Kilisenin içerisi fresklerle süslenmiş olup Gümüşhane yöresindeki kiliselerin en iyi durumda günümüze gelen örneklerindendir

Vank Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Vank Köyü’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Dikdörtgen planlıbazilika üslubundaki kilisenin ortasında merkezi bir kubbe bulunmaktadır Bu yapı şekli ile kapalı Yunan Haçı kiliseler ile bazilika planlı kiliselerin kaynaştırılmasından meydana getirilmiş bir yapısı bulunmaktadır Merkezi kubbenin dışında kalan bölümler tonoz ve çatı ile örtülmüştür Duvarları muntazam kesme taştan yapılmıştır İç mekanda fresko izlerine rastlanmamıştır

Hagios Stephanos Kilisesi (Merkez)

Eski Gümüşhane’de Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan bu kilisenin kitabesi bulunmamakla beraber yapı üslubundan XVIIIyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır XIXyüzyılda onarılan kilise üç nefli bazilika plan düzenindedir

Eski Gümüşhane’deki diğer kiliselerle mimari yönden benzerlikleri görülen kilise moloz ve kesme taştan yapılmıştır Apsidler yuvarlak olup dışarıya taşkındır Duvarlarında fresko izlerine rastlanmıştır Kilisenin üzeri iki yönlü bir çatı ile örtülüdür

Piştovli Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Dumanlı Köyü Piştov Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise 1700x1300 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli bir bazilikadır Sütunlarla üç nefe ayrılan kilisenin orta nefi diğerlerinden daha geniş ve daha yüksektir Kuzey ve güney yönlerinde yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Kuzey girişi üzerinde sövelere işlenmiş haç motifi vardır Apsid ve papaz hücreleri doğu cephesinde olup yuvarlak şekilde dışa taşkındır Kilisenin yan duvarlarında dörder apsidin dışa taşkın bölümlerinin üzerine birer pencere açılmıştır

Kilise içerisinde fresk izlerine rastlanmış olup bunlar da kilisenin bütününün fresklerle kaplı olduğunu göstermektedir Kilisenin kuzeydoğusuna bir de çeşme eklenmiştir

Zurnacılı Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Dumanlı Köyü Zurnacili Mahallesi’ndeki bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise 1280x1680 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli bir bazilikadır Sütunlarla üçe bölünen iç mekanda orta nef yan neflerden daha geniş ve daha yüksektir Kilisenin batı ve güneyinde yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır Bunlardan güneydeki ana giriş olup iki yanına duvarlara bitişik sütunlar yerleştirilmişüzerlerine de haç motifleri işlenmiştir

Kilisenin apsid ve papaz hücreleri dışarıya yuvarlak biçimde taşkındır Her bir bölümün üzerine de pencere açılmıştır Moloz ve düzgün kesme taştan yapılmış olan kilisenin içerisindeki sıvalarda fresk izlerine rastlanmıştır Bunlar İncil’den alınmış dini motifleri içermektedir

Ayvalos Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Merkez ilçesi Mescitli Köyü ile Armutlu Yaylası arasında XIXyüzyılda yapılmış küçük bir kilisedir

Kilise dikdörtgen planlı olup tek nefli ve tek apsidlidir Giriş kapısı muntazam taş bloklarından yapılmıştır Bunun dışında yapılmış duvarlar moloz taş ile örülmüştür Kilisenin üzeri beşik tonoz ile örtülüdür Apsidi üzerinde üç adet mazgal penceresi vardır

Sarıun Mahallesi Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Yağlıdere Köyü Krom Vadisi Sarıun Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Dikdörtgen planlı olan kilise yöreye hakim bir tepe üzerinde bulunmaktadır Kilise üç apsid ve üç neflidir Giriş kapısı üzerinde haç motifi vardır Kilse içerisinde fresk izlerine rastlanmamıştır Kilisenin çatılı olan üst örtüsü günümüzde çökmüş durumdadır

Krom Vadisi Zembelek Kilisesi (Merkez)

Gümüşhane Yağlıdere Köyü Krom Vadisi’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise dikdörtgen planlı yontma taştan yapılmıştır Tek nefli ve tek apsidli olan kilisenin üzeri beşik tonozla örtülmüştür Günümüzde üst örtüsü çökmüş durumdadır

Yaylım Köyü Kilisesi (Köse)

Gümüşhane Köse ilçesi Yaylım Köyünde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Dikdörtgen planlı kilise içerisindeki dört sütunla üç nefe ayrılmıştır Apsid üç bölümlüdür Kilisenin tümü yontma taştan yapılmış olup üzeri beşik tonoz ile örtülüdür Giriş kapısı orijinalliğini korumaktadır Kilise içerisinde İncil’den alınma fresklerle bezendiği bilinmektedir Ancak kilise içerisinde çıkan bir yangın bu fresklerin büyük çoğunluğunu yok etmiştir Bu fresklerden yanlıca HzMeryem’e ait bir figür günümüze ulaşabilmiştir
Orta Mahalle Kilisesi (Kürtün)

Gümüşhane Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Orta Mahallesi’nde bulunan kilisenin XIXyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Kilise tek nefli çatılı ve beş bölümlü apsidden meydana gelmiştir Kilisenin girişi köşeleri düzgün yontma taştan diğer bölümleri de moloz taştan örülmüştür

Kızlar Manastırı (Kürtün)

Gümüşhane Kürtün ilçesi Yaylalı Köyü’nde bulunan Kızlar Manastırı XIXyüzyılda yapılmıştır

Hıristiyanlık döneminde Rum kızlarının eğitim ve ibadeti için yapılmış olduğundan buraya Kızlar Manastırı ismi verilmiştir Avlu içerisinde bulunan manastır kilisesi moloz taştan yapılmışüzeri de iki yönlü bir çatı ile örtülmüştür Tek nefli ve tek apsidli olan kilisenin üst örtüsü çökmüşyalnızca beden duvarları günümüze gelebilmiştir

Manastırı oluşturan kilise dışındaki yapılardan hiçbir iz günümüze gelememiştir

Meryem ana Kilisesi (Kürtün)

Gümüşhane Kürtün ilçesi Yaylalı Köyü Meryemana Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Dikdörtgen planlı ve tek nefli tek apsidlidir Düzgün yontma taşlarla örülmüş olan kilise duvarlarının üzeri oldukça dik bir çatı ile örtülmüştür Kilisenin girişi güney cephesinde olup mermer sövelerle çevrelenmiştir Kilise içerisinde freskolara rastlanmamıştır

Kilisenin güneyinde bir çeşme bitişiğine de bir mahsen eklenmiştir

Çevrepınar Köyü Kilisesi (Şiran)

Gümüşhane Şiran ilçesi Çevrepınar Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır

Kilise 1250x1000 m ölçüsünde dikdörtgen planlıbazilika plan şemasındadır İç mekan dört sütunun üzerine oturtulmuş bir kubbe ile örtülmüştür Bunun dışında kalan alanların üzerleri küçük sütunlar ve altı kubbe ile örtülmüştür Bu sütunların başlıkları geometrik şekillerle bezenmiştir

Kilisenin giriş kapısı beyaz mermerden olup burada kuvvetli silmeler ve bezemeler görülmektedir Kilisenin apsid ve diakonikon hücreleri harap olmakla beraber diğer bölümler günümüze iyi bir durumda gelebilmiştir

Çakırkaya Kaya Kilisesi (Kalur Kilisesi) (Şiran)

Gümüşhane Şiran ilçesinde Çakırkaya Köyü’nde bulunan bu kilise büyük bir kaya kitlesinin düzgün bir şekilde oyulmasıyla meydana getirilmiştir Kilisenin ne zaman yapıldığını belirten bir kitabesi günümüze gelememiştir Bu bakımdan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Ancak Trabzon kiliseleri arasındaki yakın benzerlik dikkate alınacak olursa XIVyüzyılda yapılmış olduğu düşünülmektedir

Kilise doğu-batı yönünde uzanan üç nefli bir bazilika planındadır İbadet mekanını ortasında dört sütunun oluşturduğu kare bir mekan bulunmakta olup bunun da üzeri bir kubbe ile örtülmüştür Kilisenin apsis ve batı duvarlarında irili ufaklı nişler kayaların oyulmasıyla meydana getirilmiştir

Kilisenin önünde papaz odaları ve onlara bitişik bir de küçük şapel bulunmaktadır

Dilekyolu Köyü Kilisesi (Şiran)

Gümüşhane Şiran ilçesi Dilekyolu Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır

Kilise 1230x860 m ölçüsünde dikdörtgen planlıkesme taştan yapılmıştır Yakın tarihlerde köy okulu olarak kullanıldığından iç kısmına bölmeler yapılmış ve özgünlüğünü yitirmiştir Kilise çevresinde 2 m boyundaki sütun ve sütun başlıklarının bulunması yapının bazilika planında olduğunu göstermektedir Günümüzde cami olarak kullanılmaktadır

Günbatur Köyü Kilisesi (Şiran)

Gümüşhane Şiran ilçesi Günbatur Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmış ve günümüzde cami olarak kullanılmaktadır

Kilise 1100x950 m ölçüsünde olup dikdörtgen planlıdır Moloz taştan yapılan kilisenin güney kısmındaki girişi cami olarak kullanılmasından ötürü kapatılmıştır Bu arada apsid bölümündeki papaz hücreleri de ortadan kaldırılmıştır

Panaghia Manastır Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesinde Büyükçit Vadisi’nde bulunan bu kilise HzMeryem’e adanmıştır Günümüze oldukça harap bir durumda gelen kilise geniş bir avlunun ortasındadır
Kilise Khaldea Metropollüğüne bağlı yedi kiliseden biridir Bu kiliseyi kilise kaynaklarından birine göre 890 diğer bir kaynağa göre de 900 yıllarında üç keşiş kurmuştur

Kilise Trabzon Komnenosları döneminde ve XIX yüzyılda iki kez onarılmıştır Kapalı Yunan Haçı planındaki kilisenin ortası merkezi kubbeli köşeleri de küçük tonozlu bir örtüye sahiptir Mimari olarak Kapalı Yunan Haçı planı ile bazilika planı bir araya kaynaştırılmıştır Apsis yuvarlak ve üç bölüm halindedir Duvarları yalancı kemerlerle üç ayrı bölüme ayrılmışbunların ortalarına da birer pencere açılmıştır

Kilisenin kuzeydoğu köşesine dikdörtgen planlı bir şapel eklenmiştir Ancak bu şapel yıkılmış olup yalnızca apsisin yuvarlak olduğu görülmektedir Apsis nişi içerisinde Bizans devrine tarihlendirilen fresk kalıntıları bulunmaktadır

Başmahalle Kilisesi (Torul)
Gümüşhane Torul ilçesinin 30 km güneybatısındaki Gümüştuğ Köyü’nde bulunan Başmahalle Kilisesi XIXyüzyılda yapılmıştır

Üç nefli kilise 1116x796 m ölçüsünde bazilika planlıdır Üst örtüsü beşik tonozlu olup dört sütun ve dört paye ile desteklenmiştir İbadet mekanı fresklerle bezenmiş ve İncil’den alınma sahneler buraya resmedilmiştir Günümüze apsis cephesi yıkılmış olarak gelebilmiştir

Ayana Mahallesi Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Gülaçar Köyü Ayana Mahallesi’nde bulunan kilisenin ne zaman yapıldığı bilinmemekle beraber yapı üslubundan XIXyüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Kilise dikdörtgen planlıtek apsidli tek nefli bir yapıdır Duvarları yontma taştan yapılmıştır Batı yönünden içerisine girilen kilise özgünlüğünü kısmen korumuştur Üst örtüsü kırma çatılıdır

Emirler Mahallesi Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Büyükçit Köyü Emirler Mahallesi’nde bulunan kilisenin yapım tarihi bilinmemektedir Bununla beraber XIXyüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Kilise 1020x550 m ölçüsünde dikdörtgen planlıüç nefli ve tek apsidlidir Moloz taştan yapılmış olan kilisenin içerisindeki sekiz sütun beşik tonozlu üst örtüyü taşımaktadır Kilise önündeki narteks bölümü günümüze gelememiştir

Masura Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Karaca Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır

Kilise tek nefli dikdörtgen planlı bir yapıdır Güney cephesinde yontma taştan giriş kapısı bulunmaktadır Kilisenin tümü moloz taşla örülmüşüzeri de beşik çatı ile örtülmüştür Apsidi beş nefli olup dışarıya taşkındır Günümüzde harap bir durumdadır

Ağrıt Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Cebeli Köyü Küpçüler (Ağrıt) Mahallesi’nde bulunan bu Ermeni kilisesi XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise dikdörtgen planlımoloz taştandır İki apsidli olan kilisenin apsidlerinden biri yıkılmış ve günümüze gelememiştir Üst örtüsü tonozlu olup diğer kiliselerden farklı olarak ikinci bir örtü ile tamamlanmıştır Günümüze harap bir durumda gelebilmiştir

Atalar Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul İlçesine 27 km uzaklıkta Atalar Köyü’nün Aydınlar Mahallesi’nde bulunan bu kilise XIXyüzyıla tarihlendirilmektedir

Kilise dikdörtgen bazilika planlı olup üzeri iki yönlü bir çatı ile örtülmüştür Batı cephesindeki girişi köfeki taş sövelerle belirtilmiştir Aynı zamanda burada aydınlatma pencereleri bulunmaktadır Duvarları moloz ve düzgün kesme taştan yapılmıştır İç mekanda üst örtüyü taşıyan ve kiliseyi neflere ayıran sütunlar bulunmakta olup bunlar birbirlerine gergilerle bağlanmıştır

İbadet mekanının duvarlarında fresko izleri görülmektedir Günümüze iyi bir durumda gelmiştir

Arılı Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Arılı Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır
Kilise dikdörtgen planlı tek apsidli tek nefli bir yapı olup duvarları düzgün yontma taş ve moloz taştan örülmüştür Üzeri beşik tonozla örtülüdür

Güzeloluk Köyü Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesinin 32 km güneybatısındaki Güzeloluk Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise 880x510 m ölçüsünde dikdörtgen planlı üç nefli bazilika plan düzenindedir Kilisenin güneybatı cephesinde giriş kapısı bulunmaktadır Moloz taş ve kesme taştan yapılan kilisenin güney ve kuzey cephelerinde üçer penceresi bulunmaktadır Apsid ve yan apsidler yarım yuvarlak ve dışarıya taşkındır Bunların üzerlerinde birer mazgal pencere vardır İbadet mekanının içerisinde İsa ve dört İncil yazarının isimleri ile sembolleri bulunmaktadır

Mesehor Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torl ilçesi Harmancık Köyü Mesehor Mevkiindeki bu kilise bir Ermeni kilisesi olup XIXyüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Kilise dikdörtgen planlı düzgün yontma taş ve moloz taştan yapılmıştır Batı cephesindeki girişi yontma taştan yuvarlak kemerli ve alınlıklıdır Kilisenin üzeri beşik tonozludur Günümüze harap bir durumda gelmiştir Yalnızca kilisenin yakınındaki yıkık durumdaki şapelde fresk izlerine rastlanmasına rağmen Mesehor Kilisesinde herhangi bir bezemeyle karşılaşılmamıştır

Şişe (Çengelli) Mahallesi Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Cebeli KöyüŞişe (Çengelli) Mahallesi’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Avlu içerisindeki kilise dikdörtgen planlı olup iç mekandaki sütunlarla üç nefe ayrılmıştır Birbirlerine ve duvarlara kemerlerle bağlanmış olan bu sütunlar kırma çatılı üst örtüyü taşımaktadır Apsid içten ve dışarıdan yarım yuvarlak ve dışa taşkındır Duvarlar moloz ve kesme taştan yapılmıştır Yapı içerisinde fresko izleri bulunmaktadır Kilise günümüze iyi bir durumda gelmiştir

Manat Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Gülaçar Köyü’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise dikdörtgen planlıüç nefli ve üç apsidlidir Kilisenin beden duvarları moloz taştan giriş kapısı ise düzgün yontma taştan örülmüştür İç mekan sütunlarla üç nefe ayrılmıştır Dışa taşkın üç apsid üzerinde birer mazgal penceresi bulunmaktadır Kilisenin üzeri beşik tonozla örtülmüştür

Uğurtaş Köyü Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Uğurtaş Köyü’nde bulunan kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Dikdörtgen planlı olan kilise altı sütunla üç nefe ayrılmıştır Bu sütunlar kemerlerle birbirlerine ve duvarlara bağlanmıştır İbadet mekanının üzeri bir kubbe ile örtülmüştür Ancak kubbenin bir bölümü yıkılmıştır Apsid üç bölümlü olup dışarı taşkındır Kesme taştan dikdörtgen çerçeve içerisinde ve üzerinde alınlığı bulunan giriş kapısı orijinalliğini korumaktadır

Alpullu Mahallesi Kilisesi (Torul)

Gümüşhane Torul ilçesi Uğurtaş Köyü Alpulu Mahallesi’nde bulunan bu kilise XIXyüzyılda yapılmıştır

Kilise dikdörtgen planlı olup iç mekandaki sütunlarla üç nefe ayrılmıştır Bunların üzeri beşik tonozlarla örtülüdür Kilisenin yapımında moloz taş kullanılmışköşe ve girişte yontma taş kullanılmıştır Kilisenin girişi orijinalliğini korumuştur Apsidi üç nefli ve dışarıya taşkındır