Balıkesirdeki El Sanatları - Balıkesir Yöresine Ait El Sanatları

1-Dokumalar:
Balıkesir yöresine göçen Yörükler göçebe yaşam sürerken zamanla yerleşik hayata geçmişlerdirDokuma konusunda usta olan bu yerleşimlerde daha çok kirkitli dokumalara rastlanmaktadırHalı dokumalarıyla ünlü olan Yağcıbedir Yörükleri Balıkesir Yöresinde XVIIyüzyıldan itibaren görülmeye başlamaktadırBalıkesir’de Yağcıbedir Yörükleri’nin yerleşim yerleri şunlardır:Sındırgı İlçesi Karakaya,Eğridere,Alakır,Çakıllı,Eşmedere ve Gölcük Köyleri,Bigadiç İlçesi Kayalıdere Köyü,Kepsut İlçesi Ahmetölen Köyü

Kirkitli Dokumalar
Yağcıbedir Halıları:







Balıkesir İlinde Sındırgı İlçesinde dokunan ve adıyla ünlenen el sanatı olan Yağcıbedir Halıları Balıkesir denilince ilk akla gelen üründürBu halılar Yağcıbedir Yörüklerinin ellerinden çıkmakta olup Yörük kültürünün en önemli ürünlerinden biridir


Yağcıbedir Halılarının iki önemli özelliği vardırBunlardan biri doğal bitki yaprağı ve köklerinden elde edilen “kök boya” adı verilen boyalarla boyanmış ipleri diğeri ise özgün motif kullanımıdırRenkli yün iplerden iştar tipi tezgahlarda dokunan halılarda “yörük düğümü” ya da “Türk düğümü” tarzında dokuma görülmektedirHalılarda kullanılan renkler koyu kırmızı,koyu mavi,lacivert ve de az da olsa beyazdırLacivert renk zeminde ve bordürlerde,kırmızı renk bordürlerde,köşe ve göbek motiflerinde beyaz renk ise bordürlerde ve mihrap çizgilerinde görülür


Yağcıbedir Halıları motifleri bakımından Karagöz,Heybe Sulu ve Yedi Elli olarak üç gruba ayrılmaktadırBu grupların içinde bir çok motif çeşidi mevcutturBunlardan bazıları :



Canavar,koyun,geyik,at,yıldız,çiçek,mührüsü leyman, salyangoz,akrep,kartal,heybesuyu,eli belinde,mihrap,kırkayak,çınar yaprağıHalıların boyutları genelde 110x200 m² dir Yağcıbedir halıların ömrü 150-200 yıl olup bu halılar kullanıldıkça değer kazanmaktadırGünümüzde yapımı devem eden halı dokumacılığında renk ve desenlerde farklı taleplerin olması halılarda yozlaşmaya sebep olmaktadırBuna rağmen orijinal yapıya bağlı kalınarak da halı üretimi Yağcıbedir Yörük köylerinin olduğu (Sındırgı İlçesi Karakaya,Eğridere,Alakır,Çakıllı,Eşmedere ve Gölcük Köyleri,Bigadiç İlçesi Kayalıdere Köyü,Kepsut İlçesi Ahmetölen Köyü) yerlerde devam etmektedir


Ayrıca köylerde 3000 civarında halı tezgahı olup,yılda yaklaşık olarak 300000 adet çeşitli ebatlarda halı dokunmaktadırÜlke ekonomisine yılda ortalama 1 trilyon TL arası gelir sağlamaktadır

Zili/Sili





Düz kirkitli dokuma türü olan zililere Balıkesir’in dağ köylerinde sık rastlanmaktadırKullanılan motif isimleri:beyaz tabak,gök tabak,çiyan ayağı,tavuk ayağı ve yedi baladırBoyut olarak,motif sayısı ele alınarak,yedi tabaklı veya dokuz tabaklı olarak zililer yapılmaktadır Renk olarak kahverengi,beyaz,kırmızı,mavi seçilmekte ve sipariş üzerine renk dokusu değiştirilmektedirYörede Kepsut İlçesi’nin Dedekaşı Köyü Zili dokumalarıyla ünlüdür

Mekikli Dokumalar
Bez Dokuma : İpliği kumaş haline getirme işine dokuma denilmektedirBalıkesir Yöresinde özellikle Manav Köylerinde bez dokumalar halen yapılmaktadır
Genelde ev sakinleri ve marangoz işbirliği ile yapılan dokuma tezgahları bu köylerde hemen hemen her evin bir odasında yer almaktadırBez dokumaların atkısında orlon,çözgüsünde pamuk ip,marama adı verilen baş örtülerinde ise yün ip kullanılmaktadırKırsal kesimin ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak yapılan dokumalar çaput kilim/yaygı,marama,bohça olarak değerlendirilmektedir

Şayak-Aba Dokuma :
Şayak-Aba koyun yünü veya yapağı kullanılarak “Çufalık” adı verilen tezgahlarda dokunan kaba ve kalın bir kumaştırBu dokuma çeşidini daha çok Balıkesir İlçelerinden Balya,İvrindi,Kepsut ve Dursunbey’de kırsal kesimde yapıldığı ve giysi olarak kullanıldığı görülür


Keçe Yapımı :


Keçe hammaddesi yün olan,yünün sabunlu su ile ıslandırılıp birçok işlemden geçirilerek dövülmesi ile oluşturulan bir kumaştırTürklerde göçebe yaşam ile ortaya çıkan geçmişi uzun olan bu el sanatı azalarak da olsa günümüze kadar gelmiştir Kullanım alanları ise:Yaygı keçesi,paspas,kepenek,külah,yelek,pantolon,çant adı r
Keçenin yapımında yün yapılacak eşyaya göre tartılır ve yay-tokmak yardımıyla veya Makine ile taranıp,kabartılırYere açılan hasıra göz kararı ile yünün büyük bir kısmı saçkı ile atılarak yerleştirilir ve hasır rulo şeklinde sarılır


Bu sırada yünün keçeleşmesini sağlayacak sabunlu su için kazana su konulur ve kaynatılırKaynayan suya sabunda eklenerek ateş üzerinde su karıştırılır ve bu sabunlu su keçenin oluşumundaki her aşamada kullanılır


Rulo olarak sarılan hasır açılır ve yassılmış yünün üzerine tasa konulan sabunlu su süpürge yardımıyla,yünün her tarafına gelecek şekilde sepilirIslandırılan yün hasıra sarılır Hasırın dışına Tepme İşleminde kirlenmemesi için çuval bezinden sargı sarılır ve ip ile hasır sıkıca bağlanırKeçe Ustası ayakları ile hasırı dükkanın içinde bir ***ürüp bir getirerek Tepmeye başlarTepme İşlemi yaklaşık yarım saat sürer ve yün gitgide gevşemeye başlarITepmeden sonra açılan hasırda keçeler ters yüz edilirKeçenin kenarları kaba yün ve sabunlu su kullanılarak el yardımıyla düzeltilir bu işleme Çatkı denilir


Keçenin sağlamlığını arttırmak için keçenin altına ve üstüne bir kenara ayrılan yün saçkı ile sepilirEğer kepenek yapılıyorsa kepeneğin ense ve külah kısmı da bu sırada sepilmektedirSabunlu su yünün üzerine sepilerek hasır toplanır ve bağlanarak IITepme İşlemi gerçekleşirBu işlem yaklaşık yarım saat sürer ve açılan hasırdaki keçeye istenilen motif veya sipariş veren kişinin ad ve soyadı baş harfleri,sipariş üzerine yapılmıyorsa yapan Ustanın adını baş harfleri daha önceden hazırlanmış renkli keçe parçaları kullanılarak sabunlu su ile yapıştırılırTekrardan sabunlu su kullanılarak ıslanan keçe hasıra sarılarak bir on dakika daha tepilir ve keçe hasırın içinden çıkarılıp tezgah üzerine alınır


Sargı ile sarılan keçe kol gücü ile dövülüp haşlanmaya başlanırKeçe iki üç saat boyunca hem ıslandırılır hem de dövülürKol ile dövme işleminin çeşitli biçimleri vardır:Yuvarlama,Kollama,KörüklemeZaman geçtikçe keçe sertleşip sıkılaşmaya başlar ve biraz da küçülürYünün rengi keçe rengine gelince keçe katlanarak suyu süzülsün diye bir kenara konulup bir gün dinlendirilirBöylece sık sık sabunlu su ile ıslandırılan keçenin emmediği suyu da akıtılmış olur


Keçe ertesi gün tezgah üzerine alınarak düzden,tersten,enden ve boydan olmak üzere farklı şekillerde katlanarak bir süre yuvarlama yapılır Sonra tezgaha açılan keçeye tokaçla vurularak keçenin katlama yerleri ve kenar kısımları düzeltilirKeçe sırığa sarılır,yaklaşık on dakika sırık ile keçe tezgah üzerinde yuvarlanıp açılırTokaç ile vurularak düzeltilen keçe şekline uygun bir şekilde asılarak kuruması için açık havaya çıkarılırHavanın sıcaklık durumuna göre kuruma işlemi bir veya iki gün sürmektedir


Yapılan keçe türü Çoban Kepeneği ise son Tokaçlama İşleminden sonra Tokaç yardımıyla kepeneğin ön yüzünde açılacak olan kanatlar belirginleştirilir ve bıçak yardımıyla aşağıdan yukarıya bu kısımlar açılırMakas ile ense ve yaka kısmı düzeltilirYeni açılan yivler el ile ovularak sertleştirilirBöylece bu kısımlardan oluşacak açılımlar önlenmiş olurKepenek şekli bozulmasın diye askıya asılarak açık havada kurumaya bırakılır



Oya Yapımı :




Oya; iplik,boncuk,pul gibi gereçlerle tığ,iğne,mekik,firkete ve şiş kullanılarak çeşitli tekniklerle yapılan el sanatı ürünüdürOyalar isimlerini hayvanlardan,bitkilerden,figürlerden ve nesnelerden alırlarBalıkesir yöresinde yaygın olarak yapılan oya çeşitleri iğne ve boncuk oyacılığıdır
İğne oyası,iplik üzerine veya kumaş kenarına motiflerin iki veya üç boyutlu olarak genellikle tane şekillerinin yan yana dizilmesi ile oluşturulmaktadır


Balıkesir’de iğne oyacılığında en tanınmış merkez Gönen İlçesidirYapılan oya modellerinin başlıcaları şunlardır:Sepette gül,katlı gül,gelin yelpazesi,gelin tacı,selvi yaprağı,kollu karanfil,kabak çiçeği,zilli maşa,portakal oya,dut oya,horoz ibiği,zülem kadeh,beşli kiraz,cilveli kiraz,tül işi,kirazlı çark,dutlu biber,hercai menekşe,sinek oyaYapılan oyalar süs,çeyiz ve hediye olarak değerlendirilirİlçede oya yapımı kadınlar arasında yaygın olup aile ekonomisinde büyük paya sahiptir
Gönen çevresinde özel bir yeri olan oyacılığın,ilçede Salı günleri kurulan “Oya Pazarı” ve her yıl



6 Eylül Kurtuluş Etkinlikleri çerçevesinde düzenlenen “Oya Festivali” ile gelişmesi ve sektörünün oluşması sağlanmıştır


Ayrıca Tığ Oyası (Tığ Danteli) de Balıkesir Yöresinde yaygın olarak görülmektedir

2Ağaç İşleri :






İvrindi İlçesi Korucu Beldesi ve köylerinde daha çok gördüğümüz ağaç işleri yapımına yörede dağ köylerinde de rastlamak mümkündür Ağaçtan yapılan eşyalar:Kaşık,oklava,kirkit,ağızlık ve bastondurİvrindi İlçesi Korucu Beldesinde yapılan ağaç kaşıklar boyanarak süs eşyası olarak da değerlendirilmektedir



At Arabası Yapımı :






Motorlu taşıt araçlarının çıkmasıyla önemini kaybeden at arabası yapımı yörede günümüzde yalnızca Susurluk İlçesi’nde yapılmaktadırAhşaptan yapılan at arabaları renkli boyalarla çeşitli manzaralar boyanarak süslenmektedir


Yorgan Yapımı :




Balıkesir İlinde Yorgan Yapımı uzun yıllar öncesine dayanan bir sanat dalıdırTeknolojinin gelişmesi,hazır çeyiz,hazır yorgan,hazır yastık sektörünün hızla ilerlemesi yorgan sanatını olumsuz etkilemiştirYörede yorgan ihtiyacını genelde Balıkesir Merkez’de bulunan on altı adet yorgan dükkanı karşılamaktadırYorganlar kullanımlarına ve isteğe bağlı olarak iki çeşit yapılmaktadır:Gündelik ve Fantezi(Model) YorganlarÇok emek isteyen bu el sanatında günümüzde model çeşitliliği dikkat çekmektedir

Kaynak