Hammaddesi Toprak Olan Geleneksel Sanatlar

Hammaddesi Toprak Olan Geleneksel Sanatlar Hakkında Bilgi

SERAMİK , ÇİNİ
Toprak, endogen granit kayaların doğanın aşındırmasıyla ufalanması sonucu meydana gelmektedirToprağın her türü seramik için uygun değildir Kullanıma elverişli toprak ise kildir Kil, dünyanın ana maddesidir Killerin plastik özellikleri nedeni ile şekillendirme imkanlarına sahip bulunmaları ve şekillerini pişirme sureti ile koruyabilmeleri esasına dayanan seramik endüstrisi dünyanın en eski endüstrilerinden sayılmaktadır

Killerin, suyla karıştırıldıklarında, plastik özellikleri olan, kolayca biçimlendirilebilen bir hamura dönüşme, pişirildikten sonra da sert, sağlam, değişmez bir yapı kazanma özelliklerine dayalı çömlek üretme sanatı Anorganik maddelerin herhangi bir usul ile şekillendirilip, pişirilmesi ile meydana gelen ürünlere seramik denir

Seramik hammaddesi kil olup elde, kalıpta veya tornada biçimlendirilmiş, fırınlanmış her tür eşyanın genel adı Porselenden pişmiş toprak malzeme yedek her türlü obje sözcüğün kapsamına girerSeramiğin tarihçesi insanların ateşi bulmaları ile başlamaktadırSuyu taşımak, muhafaza edebilmek için kaplar yapma zorunluluğundan seramik doğmuşturYüzyıllar boyunca, kap kacak yapımında kullanılmış, gerek eski çağlarda gerekse günümüzde yapı tuğlası üretiminde yararlanılan bir gereç olmuştur

Çeşitli kültürlerin yaşadığı bir bölge olması sebebiyle Anadolu’da yapılan birçok arkeolojik kazı sonucu tarihe ışık tutan seramik eserlere rastlanmıştır İlk kez yeni taş döneminde çıkan seramiğin en eski örnekleri Anadolu’da, Hacılar, Çatalhöyük, Beyce Sultan, Demirci höyük vb arkeoloji kazılarında bulunan seramik kaplardırBu yapıtlar bezemelerinin yanı sıra biçimleri ile de dikkat çekmektedirlerMÖ 3500 Kalkalitik devir, MÖ 2500 – 1000 Truva, Hitit, MS 11 Ve 13 Yüzyıllarda Selçuklu, 10 Yüzyılda Anadolu’ya gelen Osmanlılar, Selçuklulardan kalan seramik kültürünü sürdürerek 15 Yüzyılda kendi özelliğini oluşturmuş, belli dönemlere damgalarını vurmuş ve hepsi birbirinden güzel örnekler bırakmışlardır

İlk kaynaklarını Anadolu dışındaki Türk seramiğinden alan Anadolu seramik sanatı, Osmanlı devrinde tamamen kendine özgü bir gelişme göstermiş, tercih edilen, ihraç edilen eserler vererek ilgi görmüştürHokka, kase, ibrik, sürahi, kadeh, kandil, kupa, gülabtan, buhurdanlık, tütsü kabı vb, tabaklar sert beyaz hamur, sır altı tekniğiyle yapılmıştır

Seramik malzeme üretiminde kullanılacak olan kil, üretilecek malzeme türüne göre, karıştırıcı, ıslatıcı makinelerde şekillendirilebilmeleri için gerekli su miktarı ilave edilmek suretiyle homojen bir hamur elde edilmeye çalışılır Seramik malzemesi, elle, kalıplama, presleme, döndürme, filaj veya etraj, döküm teknikleri ile şekillendirilmektedir

Pişirilen ürünlere bisküvi adı verilmektedir Bisküvi halindeki yarı mamul üzerine; yapılacak desen, şekil veya yazıların sınırları (konturlar) özel olarak hazırlanmış aydınger (iğnelenmiş desenli) şablonlar yardımı ile odun kömürü tozu ile desen işlenmektedirBu desen tahrirlenip (çinilerde bezeme örgelerinin çevresini dolanan ince kontur) içleri boyanmaktadırBoyalar genellikle büyük kısmı ithal maddelerden yapılan boyalardır

Seramik yapıtlar üzerine çeşitli usullerle kaplanan şeffaf sırlarda: metal oksitler katılarak hazırlanan sır reçeteleri değişen yüksek derecelerde renk veren sır tipleri kullanılmaktadır Renk veren metal oksitler tek başlarına kullanıldığı gibi, bir kaçı bir arada kullanılarak hazırlanan reçetelerle değişik renkler veren sırlar elde edilebilirRenklendirmede kullanılan metal oksitler; krom, demir, kalay, bakır, kobalt, manganez, zirkon, nikel, vanadyum, rutil olup tek veya karışım halinde kullanılırKalay, titanyum, antimuan opak sırlar elde etmek için kullanılan üç maddedir

Bir parçayı sırlamadan önce sırrın yüzeye çok iyi tutunması yüzeyin temizliği ile doğrudan doğruya ilgilidir Bu amaçla bisküvi akar su altında kısa bir süre tutularak temizlenir Sır tabakası 1,5 milimetre kalınlığında olmalıdırSırrın kalınlığı kabarcıkların oluşması gibi kusurlara yol açabilmektedir Yeterince kalın olmayan sırlar ise kel alanlar oluşturur Sır ürüne fırça, dökme, daldırma, majolika gibi tekniklerle sürülmektedir

Desenlenmiş (dekorlanmış) ve sırı sürülmüş yarı mamuller geleneksel yöntemlerle fırınlarda pişirimi yapılmaktadır Şekillendirilen, kurutulan parçalar süreksiz veya sürekli fırınlarda sürekli veya süreksiz fırınlarda, çanak, çömlekler açık ateşte, ince ürünler örtülü fırınlarda pişirilmektedirÇini genellikle mimariye bağlı yapıtlarda kullanılmakta, günlük yaşamda kullanılan kap vb ise seramik denilmektedir “ÇİNİ” kelimesinin ‘i’ ilgi harfiyle türetilmiş olması ilk bakışta çiniciliğin Çin’den geldiği kanısını uyandırmaktadırÇiniciliğin Türklere özgü bir sanat olduğu sanat tarihi uzmanlarınca kabul edilmektedir

Mimaride kullanılan Çiniye 18 Yüzyıla kadar “Kaşi”, çini eşyaya (tabak, vazo, kase vb) de “EVANİ” (kapkacak) adı verilmekteydiO dönemde Çin’den ithal edilen porselenlerin ün kazanmalarından ötürü, Türk yapısı “Kaşi” ye kalitesinin yüksekliğini vurgulamak için “ÇİNİ” denmeye başlanmıştır

Orta Asya’da gelişen seramik sanatının bir kolu olan çinicilik, Selçuklularla Anadolu’ya girmiştirOsmanlılarda mimari süslemede çok önemli yeri olan çini, cami, medrese , türbe, sarayları süslemekte kullanılmıştırİlk Osmanlı devri çinileri Selçuklu geleneğinin devamıdırFigürlü geometrik yazı, nebati süslemelerle sarı, yeşil renkler farklı kullanılmıştırBizanslılar zamanında bir seramik merkezi olan İznik, Osmanlı İmparatorluğunun da en önemli çini merkezi olarak 14 Yüzyıldan, 18 Yüzyıla kadar üstünlüğünü korumuştur

17 yüzyılda önemini yitiren İznik atölyeleri yanında Kütahya’da İznik tekniğine erişememekle beraber 15yüzyıldan itibaren bir çini, seramik merkezi olarak varlık göstermiştirKütahya işi seramikler mavi, kırmızı, sarı, mor, yeşil renklidir18 yüzyılda bölgesel özellik gösteren Çanakkale seramikleri ortaya çıkmıştırOsmanlı döneminde daha çok saray, cami, medrese, türbeler için üretilen seramikler, 17 Yüzyıldan sonra yozlaşmaya başlamıştır Cumhuriyet dönemine kadar Kütahya, Çanakkale seramikleri, Fransa’dan çamuru getirilerek yapılan Yıldız Porselenleri görülmektedir

18 yüzyılda İznik’teki çinicilik sanatı tamamen kaybolmuşturAynı yüzyılda en güzel örneklerini veren Kütahya çinileri, bu yüzyıl sonunda gerilemeye başlamış, 19 ve 20 yüzyılda eski İznik çinileri motiflerinin taklitlerine dönülmüştürGünümüzde çini merkezi Kütahya’dırBurada daha ziyade Selçuklu renk, desenler taklit edilerek üretim yapılmaktadır

ÇÖMLEK
Çömlek / çölmek, çözülmüş çamurdan yapılmış toprak tencereÇömlekçilik, Anadolu’da çok eskiden beri yapıla gelmiş el sanatlarından biridirÇamur, kolaylıkla elde edilen hammaddelerin en eski, kullanışlı olanıdırYumuşakken kırılmadan biçimlendirilebilir Çömleklerin elle yapımında uygulanan temel yöntemler çimdik, fitil, levha, modeldir

Özlü çamurdan elle veya çömlekçi çarkından geçirilerek çeşitli ölçülerdeki kalıplara dökülüp form kazandırılmaktadır Fırınlarda pişirilerek, sırlanan veya sırlanmadan yapılan toprak çanak, çömlek, testi, vazo, küp vb yapma sanatı olarak tanımlanabilirAnadolu’da üretilen çömlekler genellikle sulandırılmış çamurla sırlanmakta, çömlekler açık ateşte pişirilmektedirGünümüzde fonksiyonel olarak yapısı kaybolmaya başlayan, ancak kullanım alanlarında değerlendirilen çömlekçilik sanatı birkaç yörede az sayıda ustasıyla devam etmektedir